Në fillimet e erës demokratike, Edi Rama, atëherë gojëlëshuar në kufijtë e një rebeli e anarkiku, do thoshte se shqiptari, ai i dalë nga komunizimi, është bërë “i kuq si rusi, i verdhë si kinezi, dhe i zi si shqiptari”. Pak më vonë, Azem Hajdari do e përcaktonte ndryshe qënien shqiptar: “1 milion komunistë, 1 milion spiunë, 1 milion hajdutë”. Në të dyja rastet, theksi ishte vënë te personaliteti i shqiptarit. Nuk kanë rëndësi se si e kanë parë dy personazhet, në dritë apo errët, por kanë meritën se i janë qasur më kryesorit aspekt kur është fjala për të bërë prognozat e së ardhmes.
Ndër mendimtarët plejadës së viteve ’30, ishte Branko Merxhani ai që u morr posaçërisht me personalitetin e shqiptarit.
Të flasësh për zhvillim, integrim, ecje përpara, vendosje shteti, drejtësi të re etj., pa iu qasur atyre që do e bëjnë këtë, do jenë aktorë të saj – njeriut pra në kuptimin e kualitetit moral – do të thotë kesh më së paku një gjykim të gjymtuar në pretendimin për mbrothësinë e një vendi, të një populli.
Edi Rama, në kushte politikëbërësi, edhe pse solli një risi në ligjërimin e pasuruar në mënyrën e zbërthimit rë krizës shqiptare – një pjesë prej tyre në Kurban – e ka pothuajse bosh kapitullin mbi njeriun. Ndoshta ngaqë ka mbrojtur tezën se sistemi e prish ose e rregullon individin e jo e kundërta. Por kohë pas kohe, po vërtetohet se kjo tezë nuk qëndron. Shqipëria ka humbur njeriun, cilësinë e individit të saj. Arsyet mund të jenë nga më të shumtat, por së paku duhet pranuar dhe i duhet mëshuar pikërisht kësaj pike. Nëse ne nuk do formojmë njeriun, cilësisht në moralin dhe vizionin e tij qytetar e atdhetar bashkë, nuk ka integrim në BE, madje as ekonomi të rritur, që do mund ta bëjë Shqipërinë një vend dinjitoz.
Nëse sot pyesim se cili është morali përbashkues i shoqërisë shqiptare, do shohim se nuk do mundemi të gjejmë asnjë për be. Dhe kjo është shumë më dramatike se gjithçka tjetër, që tek e fundit janë pjesë dialektike në rrugëtimin e popujve. Mundet që një popull të kalojë vështirësi ekonomike, të përballet me ndonjë fatkeqësi natyrore, të mos i japë dot derrman ndonjë çështjeje të caktuar, por kur sheh se moralisht është bosh, ku e përbashkëta është vetëm një krizë e thellë besimi e shprese, kjo vërtet është alarmante për ekzistencën e tij.
Na është thënë se ne trashëgojmë besën si virtyt përbashkues, por në kohë kemi parë se ky ka qenë një sajim romantik. Ne ndodh që vetëm në rrethana të caktuara, të diktuara nga situatë ekstreme, ta gjejmë veten në një moral kolektiv përbashkues, siç ka qenë fjala vjen mikpritja për 500 mijë kosovarë në pranverë-verën e ’99. Por kjo është shumë pak. Është fragmentare dhe diktuese nga rrethanat. Dhe në rastin më të mirë është rezistencë e jo krijim. Ne mundemi ta përballojmë një gërmadhë, por kurrë të ndërtojmë diç mbi të.
Më troç, kemi mbetur popull konsmues e jo ndërtues.
Ne rendim të ikim sepse pëlqejmë të shijojmë të mirat e tjetrit e jo të ndërtojmë të mirat tona. Dhe kjo është kriza e njeriut shqiptar. Tek kjo, futet dhe ajo që çdokush ankohet se pse nuk bëhemi, por po ato që e thonë këtë bëjnë sa kanë në dorë që mos bëhemi, diku pa e diku me plot ndërgjegje. Dhe të shpallësh një vizion qeverisës si Rilindje, pa u marrë me njeriun, atë te i cili është qendra, burimi, shkaku i ndryshimit, do të thotë mos kuptosh ABC-në e një rilindjeje shqërore.
E pra kush është shqiptari sot? Do mjaftonte fakti i plojës së pronave, ku ia kanë vjedhur rregullisht shoqi-shoqit pa breje ndërgjegjeje për 25 vjet me radhë, për të kuptuar se kriza e moralit është nëna e krizave tona.
Të bëjmë njeriun – kaq është e gjitha. E vështirë padyshim. Por prej aty nis zgjidhja, dhe garancia se një vend mund të bëhet. E kanë bërë dhe të tjerë para nesh dhe historia është plot leksione për atë që di të mësojë. Gjermania është një prej tyre. E ka bërë njeriu, më shumë sesa sistemi! /tesheshi.com/
