Nga Dr. Bledar Haxhiu
Më 11 shtator, kryeministri i Shqipërisë hodhi për herë të parë në një forum ndërkombëtar idenë e një shteti bektashi me status të njohur në OKB. Një ide që u prit me një stuhi reagimesh nga intelektualët, kushtetuesit dhe komuniteti më i madh fetar në vend. Pavarësisht kundërshtimeve të mëdha dhe faktit që Shqipëria ndodhet vetëm katër muaj larg zgjedhjeve, ai e rikujtoi këtë propozim edhe më 25 nëntor, gjatë një përvjetori kulturor të komunitetit bektashi, duke e ringjallur në debatin publik idenë e një njohjeje ndërkombëtare për bektashizmin.
Por çfarë përfaqëson në të vërtetë kjo ide? A ka një bazë historike apo është një lojë politike për të krijuar një narrativë të re fetare dhe kombëtare? Dhe më e rëndësishmja, pse një projekt i tillë nuk ka asnjë mundësi të realizohet?
Në një botë ku konfliktet fetare dhe ndikimi i politikës në besim vazhdojnë të formësojnë realitetin global, historia e bektashizmit në Shqipëri mbetet një nga ato tregime të pazakonta të ndërthurjes së fesë me politikën, radikalizmit me iluminizmin dhe persekutimit me mbijetesën. Bektashizmi, një tarikat tradicional si shumë të tjerë që ekzistojnë në Shqipëri – si Kadiritë, Hurufitë, Nakshibenditë etj. – dikur ishte një forcë politike dhe fetare e fuqishme në Perandorinë Osmane, por përfundoi duke u dëbuar dhe persekutuar nga vetë sulltanët që e kishin mbështetur më parë. Pasi u zhduk nga Turqia në vitin 1826, mbijetesa e tij vazhdoi në Ballkan – dhe veçanërisht në Shqipëri – ku u bë pjesë e Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe lëvizjeve kundër Perandorisë Osmane.
Në historinë osmane, bektashizmi nuk ishte vetëm një tarikat fetar, por një strukturë e lidhur me jeniçerët, forca më e përgjakshme e Perandorisë Osmane dhe një nga shtyllat e shtetit të thellë osman për shekuj me radhë.
Jeniçerët nuk ishin thjesht një trupë elitare ushtarake, por një institucion i rëndësishëm politik dhe ekonomik, i cili shpesh vendoste për fronin e sulltanëve dhe udhëhiqej nga lidhje të forta me tarikatin bektashi. Ky ndikim i madh bëri që Sulltan Mahmuti II t’i shtypte brutalisht bektashinjtë së bashku me jeniçerët në vitin 1826, duke e ndaluar zyrtarisht këtë urdhër dhe duke shpërndarë pasuritë dhe institutet e tyre fetare.
Historiani Suraiya Faroqhi, një nga studiuesit më të njohur të Perandorisë Osmane, e ka quajtur këtë një “goditje të planifikuar kundër feudalizmit fetar” që sfidonte rendin shtetëror.
Mbreti Zog, një monark pragmatik dhe shpesh i kritikuar për orientimin e tij drejt Italisë së Musolinit, ndërpreu marrëdhëniet me Turqinë laike të Ataturkut dhe në vitin 1925 i dha bektashizmit statusin e një feje të veçantë në Shqipëri.
Kjo lëvizje kishte tre qëllime kryesore:
- Dobësimin e myslimanizmit tradicional duke vendosur një tarikat me status të veçantë, ndryshe nga tarikatet e tjera islame që ekzistonin në vend.
- Afrimin me Italinë fashiste të Musolinit dhe krijimin e një iluzioni të një tarikati tolerant që mund të shihej si një faktor stabiliteti në raportet me Perëndimin.
- Mbrojtjen e bektashinjve nga persekutimi i shtetit turk, duke u ofruar atyre një bazë të sigurt në Shqipëri pas ndalimit të tarikateve nga qeveria e Ataturkut.
Sot, 100 vjet pas kësaj lëvizjeje, bektashizmi në Shqipëri nuk ka një rol të rëndësishëm social apo klerikal. Humbja e dijes teologjike ka bërë që bektashinjtë shqiptarë të mos kenë klerikë që flasin arabisht, persisht apo turqisht, gjuhët kryesore të burimeve teologjike. Kjo ka çuar në një shkëputje nga doktrina tradicionale dhe një transformim të bektashizmit shqiptar në një lëvizje që sillet më shumë si një organizatë kulturore sesa si pjesë e traditës klasike sufi.
Në fund, shteti bektashi është një iluzion politik, një mjegull në horizont, dhe me kalimin e kohës kryeministri Rama do ta kuptojë se është një ide futuriste pa asnjë bazë në realitetin shqiptar.
