Politika e jashtme shqiptare ka disa kohë që nuk arrin të prodhojë një axhendë të mirëfilltë synimesh, si në aspektin rajonal, ashtu dhe më gjerë. Kjo vërehet në disa çështje të ngritura dhe në ca ngjarje që kanë ndikuar në politikën e këtyre tri viteve të fundit. Kështu, çështja e kufirit detar me Greqinë (një ndër çështjet më të vështira diplomatiko-juridike të viteve të fundit), ajo e përplasjeve politiko-fetare në Turqi, Gylen-Erdogan, reflekset e të cilës u ndjenë fuqishëm në Shqipëri, si dhe mosmarrja pjesë si palë ndërmjetësuese në çështjen e kufirit mes Kosovës e Malit të Zi, tregojnë plasaritjet e politikës së jashtme joaktive që Tirana ka ndjekur në rajon e më tej. Disa rreken të tregojnë se ka një axhendë evropiane të cilën Shqipëria po e ndjek dhe nuk mund t’i shmanget. Në fakt, kjo axhendë ka qenë pjesë e të gjitha qeverive shqiptare prej vitit 1999 e në vazhdim. Për këtë arsye, ky rreng nuk mund të jetë arsye për të çplastifikuar ngërçin dhe përgjumjen e diplomacisë shqiptare për të luajtur një rol real dhe aktiv në këto vite.
Në fund të muajit mars të këtij viti, kur ministri i Jashtëm, Ditmir Bushati, vizitoi Greqinë, homologu i tij grek i pati deklaruar se Greqia nuk është në luftë me Shqipërinë, dhe për këtë arsye nuk ka një “Ligj lufte” që mund t’i përkufizojë apo t’i rrezikojë marrëdhëniet dypalëshe. Kjo deklaratë e homologut grek, Niko Kotzias, tregoi hapur se pavarësisht kuadrit ligjor, Greqia kishte vullnetin e mirë për t’i shtyrë marrëdhëniet mes dy shteteve në një fazë të re, e cila do të mbështetej në dy kërkesa pragmatiste: përmirësimin e kushteve të jetesës së minoritetit grek në Shqipëri, si dhe ngritjen e varrezave greke për ushtarët e rënë gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Thënë ndryshe, këto kërkesa do të përbënin thelbin e axhendës së shtetit fqinj përballë vendit tonë. Këto kërkesa janë përsëritur shpesh, dhe, sigurisht, pala shqiptare i ka mbajtur shënim në takimet bilaterale.
Por ajo që është ripërsëritur edhe më me këmbëngulje prej Athinës ka qenë diçka përtej dy kërkesave të mësipërme. Athina zyrtare e ka parë të arsyeshme që çështjen e diskutueshme të kufirit detar me Shqipërinë ta ndajë në një mënyrë a në një tjetër prej kërkesave të mësipërme, të cilat duken më të arritshme dhe aspak shqetësuese për qeverinë Rama. Ndaj kërkesa për nënshkrimin e paktit detar është parashtruar veçmas, dhe, sigurisht, duke përllogaritur faktin se ndaj kësaj kërkese pala shqiptare do kërkonte rishtas dhe me këmbëngulje abrogimin e “Ligjit të luftës”, si një quid pro quo (më jep, të jap; diplomatike). Qartazi është vënë re në korridoret diplomatike që presioni për nënshkrimin e “Paktit Detar” nga ana e Greqisë ishte që ai të kryhej sa më shpejt, dhe normalisht pa komplikacione. Në fakt, e majta shqiptare, e ardhur në pushtet në fund të 2013-tës, tregoi se nuk ishte e gatshme që ta firmoste menjëherë paktin, dhe për këtë arsye ajo ushtroi një presion politik mbi kryeprokurorin Llalla kur në maj të vitit 2014 (Ditmir Bushati) i kërkoi atij hetimin e Marrëveshjes së Detit të 2009-tës, si dhe të negociatorëve (kryetarit të opozitës sot, Lulzim Basha) që kishin marrë pjesë nga ana shqiptare. Ky ishte një mesazh i fortë për Athinën se qeveria Rama nuk do lëshonte kollaj pe dhe nuk do toleronte kalkulime të pamatura diplomatike.
Marrëveshja e 27 prillit 2009 u rrëzua nga Gjykata Kushtetuese me vendim Nr. 15, datë 15 prill 2010. U tha se kjo ishte një lojë politike e të djathtës, e cila për të mos prishur marrëdhëniet me vendin fqinj, firmosi marrëveshjen, por përmes ndikimit politik në Gjykatën e Lartë ushtroi presion që kjo e fundit ta rrëzonte. Gjithsesi, kazusi i ngritur për nënshkrimin e një marrëveshje të re, apo të njëjtës marrëveshje, vijon të qëndrojë dhe të mbesë një problem në marrëdhëniet mes dy vendeve. Në këtë rast, nga qeveria jonë ende nuk ka një studim apo angazhim serioz për t’i dhënë drejtim sipas së drejtës ndërkombëtare pikërisht kësaj çështjeje, e cila në fakt ka turbulluar gjithnjë ujërat mes dy vendeve. Situata bëhet edhe më komplekse kur e majta shqiptare, me sa duket, do futet në zgjedhjet e 2017-tës në koalicion me PDIU-në e çamëve. Sinjalet për Athinën janë të qarta. Ndërsa reagimet të paqarta.
Një tjetër çështje e cila nuk kaloi lehtë në arenën ndërkombëtare, e sidomos në atë ballkanike, ishte përplasja ndërmjet dy ish-miqve të vjetër në Turqi, Erdoganit dhe Gylenit. Përplasja e tyre, ngjashëm si një përplasje titanësh, krijoi valë akustike-politike, të cilat mbërritën edhe në vendin tonë. Fakti se kryeministri Rama u shfaq në krah të Erdoganit në vizitën e tij të fundit në Turqi i dha krahë këtij të fundit që t’i kërkonte “miqësisht” zotit Rama që t’i “shkulte” nga Shqipëria të gjitha bizneset dhe shkollat e FETO-s. Por kryeministri shqiptar përvijoi një linjë tjetër. Ai, pavarësisht miqësisë së treguar ndaj Erdoganit, parapëlqeu një “jo” ndaj “spastrimit gylenist” në vend. Kjo politikë e paqartë, ku nga njëra anë qeveria shfaqet miqësore me Erdoganizmin dhe, nga ana tjetër, nuk reagon ndaj kërkesave të tij, u dha krah përkrahësve të të dyja palëve që të nxirrnin argumentet e tyre dhe përplasja të kthehej në një katrahurë publike brenda vendit. Paqartësitë politike, të ndjekur nga interesa më të gjera, bënë që politika e jashtme të mos kishte asnjë shans që të sugjeronte alternativën që duhej ndjekur për të minimizuar kostot brenda vendit. Gjendja vijon të mbetet e njëjtë, me gjasa që të përshkallëzohet sërish, aq më tepër nëse SHBA-të do pranojnë ta ekstradojnë F. Gylenin në Turqi. Kjo do i jepte krah atij që të kërkonte edhe më me forcë prej qeverisë shqiptare marrjen e masave ndaj përkrahësve e bizneseve të FETO-s në vend. Me sa duket, edhe për këtë çështje, ende qeveria shqiptare nuk ka një qasje analitike, për të ditur se ç’drejtim do ndjekë në një situatë të tillë politike.
Ngjarjet e fundit në Kosovë, si dhe përplasjet e fuqishme politike për nënshkrimin ose jo të Paktit të Demarkacionit, apo të marrëveshjes mes saj dhe Malit të Zi për rishikimin e vijës kufitare mes dy vendeve, kanë nxjerrë në pah rolin e dobët që ka qeveria shqiptare jo vetëm në Ballkan, por edhe në Kosovë. Mundësitë reale për një arbitrim politik në këtë situatë të vështirë mund të ishin të mëdha. Në fakt, duhet thënë se përplasjet nuk janë mes dy vendeve (Kosovë-Mali i Zi), por më shumë ato janë brenda faktorit politik shqiptar. Megjithatë, e majta shqiptare, e cila e qeveris vendin prej 2013-tës, mund të arrinte t’i “pajtonte” apo të ndërmjetësonte shumë kollaj mes Vetëvendosjes dhe Pozitës në Kosovë, duke qenë se dhe qasjet e së parës (VV) dukshëm janë majtiste.
Eksperienca e Shqipërisë në çështjet e përcaktimit të kufirit (pa futur marrëveshjen e fundit me Greqinë), është e gjerë, dhe për të ka një literaturë të bollshme, si dhe studiues të cilët janë marrë me vite për të hedhur dritë nga 1912 e gjer më sot. Kështu që ngritja e një grupi studiuesish dhe ofrimi i një ekspertize të paanshme për qeverinë e Kosovës mund të ishte një aset ndërmjetësimi shumë i favorshëm dhe për qeverinë Rama, e cila përveç faktit se do ndihmonte palën kosovare, do ishte garante e drejtësisë dhe ekspertizës për Malin e Zi. Vetofrimi i Tiranës si ndërmjetësues nuk do ishte aspak i pafavorshëm, kur ende çështja e demarkacionit mbetet e nderë.
Sidoqoftë, të tre rastet e përmendura më sipër shfaqin problematikën e gjerë të politikës së jashtme shqiptare, si dhe të mungesës së një axhende reale për t’u faktorizuar në rajon. /tesheshi.com/
