“Futbolli është shndërruar në një burim transi të atillë, saqë s’duhet habitur nëse fjala e parë e fëmijës kur të nisë të flasë të jetë ‘Gol’. Tanimë koka e njeriut është shndërruar në top të meshinit, truri top, zemra top, lukthi top.” N. F. Kësakyrek (1967)
Që nga fundi i dhjetëshit të parë të qershorit, homo religiosusi shqiptar e planetar, besimtarët myslimanë, gjithë Europa, po edhe më gjerë, po bashkëjetojnë me dy ngjarje njëmuajshe, me ditët e bekuara të muajit të shenjtë të Ramazanit dhe me kampionatin europian të futbollit EURO 2016. Këto dy dukuri, njëra me karakter fetar dhe tjetra me karakter esencial zbavitës, e natyrës shekullare, sipas disave përplotësohen, e sipas të tjerëve, janë në status të konkurrencës për t’ia zënë vendin njëra-tjetrës. Janë dy shenjtëri, njëra shenjtëri autentike, tjetra një neoshenjtëri, një kurs i transhendencës profane, që i bën njerëzit për një çast, ditë, javë a më shumë të kalojnë në gjendje të vetëhumbjes psikologjike, të shkëputjes së lidhjes me realitetin, të kalimit në një botë metafizike, ku ka vetëm satisfaksion (ole, ole).
Nga njëra anë agjërimi rivjen dhe gjallëron kulturën besimore të ndryshme nga ajo e muajve të tjerë, një disiplinë e veçantë trupore dhe shpirtërore, abstenim nga kënaqësitë në pjesën më të madhe të ditës, sakrificë e vërtetë për hir të Krijuesit, dashuri e respekt, dhurim, falje, bashkim familjar e bashkësinor, sociabilitet par exellance. Kultura e agjërimit brenda një muaji të tërë që riformaton besimtarin dhe bashkësinë, që i bën ata t’i rikthehen më bujshëm besimit të tyre në vlerat e solidaritetit me të mjerët, që i shpie në një botë tjetër të lutjeve të ditës e të natës, që ua jep mundësinë që në saje të mëshirës, faljes, të bëhen njerëz të tjerë, të ndryshëm nga ai i tjetërsuari nga dinamizmi marramendës i jetës së materializuar maksimalisht. Çastet e bekuara të këtyre ditëve që janë një sihariq, një kumt për të arritur majat e eticitetit, të moralitetit dhe virtytësisë që vjen nga mesazhet e pasazheve kur’anore dhe fjalët profetike, që frymëzojnë çdokënd që e di se ka nevojë për shkëputjen nga mediokriteti dhe për bashkëjetesë me të veçantën qiellore. Nga ana tjetër, sporti dhe imazhet e tij që janë bërë pjesë e pandashme e jetës së përditshme, në veçanti në shoqëritë relativisht të pasura, por edhe në ato të varfra, të cilat janë publik dhe minierë e talentëve që bëjnë spektaklin. Sporti si njëfarë kulture popullore (popular culture) dhe alternative është shndërruar në një fuqi sekrete/magjike që ngre në këmbë me miliona njerëz, që i shpërndan ata nëpër sokaqe e rrugë, i shtyn që të përleshen me njëri-tjetrin, u ofron atyre një ndjeshmëri dhe kondensim emocionesh të cilin s’e gjejnë në përditshmërinë e tyre të rëndomtë, shkakton ankthe e vuajtje ose gëzim e festë, shpesh bën një bum dhe e ndërpret jetën normale. Do shënuar se ekziston një disiplinë e veçantë sociologjike që merret me sportin, dhe në kuadër të saj disa teori që e zbërthejnë këtë dukuri: funksionaliste (çdo gjë në sport është e mirë, sporti i ndryshon jetën, bashkësitë dhe mjediset shoqërore, pozitivisht, sporti është hapësirë natyrore ku pjesëmarrësit veprojnë butë dhe në mënyrë efiçente), konfliktuale (gjithçka në jetën shoqërore vërtitet rreth parasë, pasurisë dhe forcave ekonomike, sporti përjetëson pushtetin dhe privilegjet e grupeve elite dhe shërben si mjet i shfrytëzimit e shtypjes), interaksioniste (përqendrohet në kuptimin, identitetin, marrëdhëniet shoqërore dhe subkulturat në sport, studion përvojat e sportistëve dhe kuptimin që ata kanë lidhur me sportin), kritike (sporti është vendndodhje në të cilën prodhohet dhe riprodhohet kultura), feministe (sporti nënkupton veprimtari të ndara në bazë gjinore, ku mashkulli është i privilegjuar ndaj femrës), dhe figurative (traditë intelektuale më e njohur në Europë, që ka frymëzuar studime lidhur me ndikimin e sportit në kuadër të ekonomisë globale, me kompleksin sporti-mediat, sportin global dhe politikën).
Dhe realiteti sociologjik i qershorit 2016 e ka vënë besimtarin në një gjendje binare, edhe agjërues edhe tifoz, të jetë i lidhur edhe me xhaminë e faltoren, edhe me stadiumet ku luhen ndeshjet, me arenat e kulturës spontane që qendërzohet në saje të mediave dhe parasë, që shndërrohet në gjënë terciare më të rëndësishme në botë. Përkundër vërejtjeve të teologëve që njerëzit duhet të kenë kujdes që sportin të mos e shndërrojnë në një religjion të ri, me sa duket kjo po ndodh, qoftë edhe sipërfaqësisht. Feja e re, e quajtur futboll, nuk është magji vetëm në Brazil, por gjithandej. Kujtoni fëmijën Murteza Ahmedi nga Afganistani që në janar të këtij viti u bë sensacion medial me pasionin e tij për Messin, që e kishte shprehur përmes një t-shorti sportiv të Messit të bërë nga qeska e plastmasës (CNN). Impakti i çuditshëm i futbollit vërehet edhe ndër shqiptarë, të cilët janë në hapat e parë të ndërkombëtarizimit në aspekt të futbollit. Këtyre ditëve, shumë njerëz kanë një agjendë të re ditore, një agjendë që ka kolizion me atë të mënyrës fetare të organizmit të ditës. Itineraret e lojërave e sjellin besimtarin në dilemën teravia-ndeshja, namazi-futbolli, adhurimi-tifozllëku, xhamia-shtëpia/kafeneja, mihrabi-LCD-ja, safi-tavolina, xhematliu-sportfanatiku, qetësia-paniku, dersi-youtube-facebook shënimet… Diada mund të vazhdohet. Dhe xhamitë përgjysmë netëve kur ka ndeshje “tonat” apo derbi. Shumë njerëz lojën e futbollit e kanë nxjerrë nga aksi i të qenët një lojë, e kanë ngritur për shumë shkallë, e kanë shndërruar në një mit postmodern, e kanë shndërruar një çështje të llojit: të rrosh a të mos rrosh! Disa futbollin e kanë shndërruar në opium, aq e kanë përbrendësuar, saqë sytë dhe mendja u funksionon vetëm në saje të ndeshjes, ku aktorët a “idolet”, apo “ikonat e gjalla”, e sjellin fitoren-shpëtimin, parajsën momentale. Në fakt, pyetja që shtrohet këtu është kjo: A është futbolli një paganizëm, një religjion postmodern, që madje edhe klerikët i detyron të luten për kombëtaret (Turqi), të lidhin qëllimin sublim me krenarinë kombëtare (kryeteologu në fb), diskurs heroizues i pjesëtarëve të kombëtares, dëshmitar i së cilit isha mbrëmjen e 19 qershorit në vendin ku jetoj? Çështja tjetër është se si të dallohet spontanja dhe terciarja nga thelbësorja dhe primarja, si futbolli të shihet me një sy të zgjuar, pa ekzagjerime dhe pa e shndërruar atë në një kult që njeriun mund ta shkëpusë nga realiteti, nga teizmi tradicional, në një teizëm banal e absurd, te një fe e spektaklit, ku fjalën para së gjithash e ka paraja, marketing-kapitalizmi, që sportin dita-ditës po shkon duke e larguar nga thelbi i vet dhe është duke e shndërruar nga një pop-kulturë globale, ku disa gëzohen e qajnë e disa fitojnë dhe kapitalizojnë nga hiperkonsumi i nxitur nga industria mediale (mes tjerash edhe nga alkooli, on-line basti). Si, pra, duhet perceptuar dhe trajtuar sporti dhe futbolli në këtë kohë kur gjithnjë e më tepër po ngushtohet rrethi: madje edhe gjyshet dhe haxhinjtë në këtë ose në atë mënyrë përfshihen në ritualet e ndeshjeve, kur edhe familjet më shkollare dhe më tradicionale fëmijëve të tyre u sugjerojnë që të bëhen topxhinj-futbollistë, sportistë, sepse aty është ekzistenca, paraja. Një segment i futbollit që duhet trajtuar është edhe koha, gjegjësisht kohëhumbja. Në fe koha ka një domethënie të veçantë. Koha është vetë Zoti. Imagjinoni vetëm sa orë humben duke qëndruar para ekraneve, duke shikuar sekuencat e ndeshjeve apo komentet dhe interpretimet e ekspertëve, që dinë gjithçka rreth futbollit, për jetën e yjeve, për raportet me trajnerët, mënyrën e ushqimit, dashuritë e tyre, etj. Sa kohë i kushtohet adhurimit e lutjeve dhe sa futbollit. Namazi shpesh bëhet në pauzët, ngushtohet kohërisht, dhe në fund të skadimit të një vakti lutjeje. Një dimension tjetër i kësaj teme është edhe ai agresivizmit dhe nacionalizmit të ngjallur përmes sportit. Në fakt, jo përmes sportit per se, por përmes eksponentëve që garën e shndërrojnë në luftë, që tjetrin sportiv e satanizojnë, kurse veten e madhërojnë deri në qiell. Mobilizimi i këtillë i grigjave është një fenomen për t’u analizuar thellësisht, meqë në këtë drejtim janë shënuar edhe konflikte vdekjeprurëse, siç ndodhi para do dekadash në Belgjikë (1985), disa vite më parë në Egjipt, këtë vit me tifozerinë ruse në Francë, etj.
Dhe për fund: skepticizmi besimor lidhur me shenjtërinë jashtëfetare të quajtur futboll arrin kulminacionin në këtë muaj. Si t’i interpretojmë lutjet dhe sexhdetë në stadium? Si diçka e natyrshme, besimtari është besimtar gjithkund, apo si besim i dukjes? Si të pozicionohet një besimtar i rëndomtë, ta injorojë “festën” gjithkombëtare, kontinentale dhe globale, apo të bëhet pjesë e saj? Si të jetojë me bindjen se djajtë prangosen këtë muaj kur vëren se fryma e vandalizmit vepron nëpër shkallaret e stadiumeve dhe më gjerë (Marsejë 2016)? Është një cipë shumë e hollë që e ndan shenjtërinë e vërtetë nga shenjtëria e industrisë kulturore, që në fakt në vete ngërthen një të shenjtë pa shpirt. Çdo fitore është e mirë, si në rrafshin individual ashtu edhe në atë kolektiv, por ama të shoqërohet edhe në jetën reale, jo vetëm në atë virtuale, të minutave të garës sportive. S’ka dyshim se fitorja në futboll është afirmim i kauzës në një aspekt, por jo edhe fitore maksimale dhe finale, qoftë ajo edhe finale e EURO-s apo botërorit. Edhe besimtar edhe futbolldashës i ndërgjegjshëm. Po. Pse jo? Tifoz fanatik e idoladhurues. Jo. Semantika e fjalëve e ngërthen në vete përgjigjen e pyetjes potenciale, “Pse jo?” /tesheshi.com/
