Prej shumë vitesh tashmë, zhvillimi i vrullshëm i teknologjisë solli një zgjerim marramendës të hapësirave, horizonteve, rrjeteve e formave nga më të larmishmet të komunikimit dhe të qarkullimit të dendur të informacionit, duke i tkurrur ndjeshëm përmasat dhe largësitë në kohë dhe në hapësirë.
Ç’është e vërteta, përpara këtij revolucioni teknologjik, askush, përfshirë edhe mendjet më të çartura apo fantazistët më të mbindjeshëm, nuk mund ta përfytyronin dot lehtësinë me të cilën përcillet informacioni në ditët tona.
Mjafton ndezja e televizorit, e radios, apo vozitja në rrjetin informativ që thurohet ndërmjet skajeve të globit (internet=ndër-rrjet, rrjet që thurohet, pra, në një hapësirë të ndërmjetme) dhe brenda pak sekondash mund të vjelim një informacion global lidhur me gjithë çfarë ka ndodhur në kohët e shkuara, sikundër edhe me gjithë çfarë ndodhi një ditë më parë dhe me çfarë po ndodh gjatë kohës që lëvizim nëpër këtë kanal informativ gjigand.
E pamundur të ndalemi sado pak në tërë problematikat e mprehta dhe nevralgjike që lëvizin brenda përditshmërisë tonë të sunduar dhe diktuar bindshëm prej pushtetit të informacionit e të çorientuar jo pak prej bollëkut të tij të pakontrollueshëm; kjo shkak se, qëllimi ynë në këtë hapësirë është krejt tjetër dhe e merr pikënisjen nga kjo pyetje: tërë kjo lehtësi e krijuar nga teknologjia në dhënie-marrjen e informacionit a është e barazvlefshme me zhvillimin e qenies njerëzore, me emancipimin e saj të brendshëm? Kurrsesi!
Në ditët tona, mund të pohojmë pa hezitim se çdo njeri, qoftë edhe ai më i zakonshmi dhe më indiferenti, mund të jetë i pajisur me një informacion shumë herë më të bollshëm sesa Homeri, Shekspiri, Bethoveni, Pikaso, Dostojevski… Porse ky fakt nuk na ofron asnjë mundësi reale, asnjë të drejtë sado të vogël të pohojmë atë anën tjetër, faktin se, duke qenë tashmë të velur deri në gromësimë me informacion, ne ndjejmë shumë më tepër sesa ata, apo se tani jemi shumë më të ndjeshëm, apo se, falë tejngopjes me koordinatat virtuale të hapësirave telematike, kemi një forcë përfytyruese më të madhe dhe jemi shumë herë më të aftë sesa ata në përshkrimin e ndjesive me veten dhe me të tjerët.
Mendja jonë ecën sipas një ritmi të varur nga zhvillimet në kohë. Ndjenjat tona janë thuajse po ata, të përhershmet, që nga njeriu i parë e gjer më sot (në fakt, dhjetëra “Troja” bien sot e gjithë ditën prej, dhe pas dhjetëra “Helenave”, pavarësisht se në miniaturë, ndërsa “Epi i Gilgameshit”, shkrimet e para, pikturat e para, tregojnë se njeriu ka ndjerë kurdo thuajse të njëjtat gjëra, edhe pse me kohën mund të kenë ndryshuar emërtimet).
Mendja jonë i përket trupit tonë, gjendjes tonë fizike (zakonisht, mendjen e përdorim për të gjetur mënyra komunikimi, mënyra për të dhënë e për të marrë atë që na duhet të japim dhe marrim në kontakte me të tjerët, apo edhe si mënyrë vërtetimi për atë që ndjejmë). Sakaq, ndjenjat tona i përkasin shpirtit tonë, gjendjes tonë emocionale, ku ne shpesh nuk jemi të zotët, por ndjekësit e asaj që na lëvrin së brendshmi (mund të provojmë të mendojmë, por s’mund të provojmë të ndjejmë, sikundërse mund të ndalojmë mendimin tonë, por s’mund të ndalojmë ndjesitë dhe ndjenjat tona).
Beteja mendje-zemër nuk është mes njeriut, por mes dy botëve. Mes dy botëve që bashkohen në lindje e ndahen në vdekje. Por, nëse ajo që mendojmë është kohore, e matur me akrepat e orës, ajo që ndjejmë është e pakufijshme, nuk varet nga zhvillimi, nuk varet nga kontaktet, nuk varet nga mjetet, nuk ka të bëjë kurrsesi me orën e saktë, me betejën e ditës dhe natës.
Në jetë mund të mësojmë shumë, pos s’mund të jemi kurrë të sigurt se mund të përmirësojmë mekanizmin e të dashuruarit apo e të urryerit të dikujt. Ne mund të përmirësojmë administrimin e dashurisë, por kurrë procesin e të dashuruarit. Madje, në rritje e sipër, ne fillojmë të administrojmë ndjenjat tona me anë të mendjes, ku mendja jonë kthehet në një administratore të asaj që prodhon “e brendshmja e pakapshme”, ose siç themi rëndom, shpirti.
Ne ndjejmë, por s’duam të na kuptojnë se jemi në një gjendje të re, s’duam ta themi, s’duam të na zënë duke u mahnitur, duke u emocionuar. S’duam të tregohemi si njerëz që na rrëmben ndjenja, sepse kemi frikë se dukemi të vegjël. Kjo mund të jetë e mençur, por kush mund të na garantojë se është më e mira? Kjo mund të jetë zgjidhje, po kush mund të na sigurojë se nuk humbëm? A ka një mënyrë për të verifikuar zgjedhjen? A mundemi ta rehatojmë veten për të pranuar atë që na përket, atë që mund të bëjmë, por që, për arsye nga më të ndryshmet, e dyshuam në një çast, qoftë edhe i vetëm?
Shpesh, në jetën e përditshme jemi të detyruar të pranojmë se ajo që ndjenim ishte më e madhe sesa ajo që thamë. Askush prej nesh nuk është i gatshëm të thotë se arriti të mbushte me fjalë atë që ndjeu, atë që i lëvriu në shpirt, qoftë edhe kur pa një dallgë në det, e jo më një person për të cilin ndjen “diçka të çuditshme”. Por edhe më keq akoma është fakti me të cilin ndeshemi, kur diçka brenda nesh ndjen, ndërsa truri ynë, pra mendja jonë, na frenon ta themi. Shpeshherë, ky frenim komentohet si “shpëtim”, si “fitim në kohë”, si “pjekuri”. Po vetë shpirti, a mundet vallë ta klasifikojë si të tillë?
Ndërkohë, në raste të tjera, ne gjendemi të zemëruar apo të gëzuar edhe pa kuptuar shumë nga ajo që po na ndodh apo ajo që do të ndodhë. Mendja jonë nuk e ka kapur ende pse jemi në një makth të tillë zemërimi apo gëzimi. Ne thjesht ndihemi të sigurt se jemi në një gjendje të tillë. A mos është kjo vallë një thirrje që instinkti ynë është shumë më i mençur se mendja jonë?
Këtu unë jam disi i dyzuar për termin që përdor. I dyzuar për faktin se me mençuri zakonisht kuptojmë produktet e mendjes, ose së paku, nënkuptohet si prodhim i mënyrës së të menduarit. Kështu që, nëse e shpjegojmë ndjenjën me një prodhim të mendjes, atëherë jemi të pasigurt për saktësinë e termit.
Por, cila është zgjidhja? A jemi të sigurt se ajo që ndjemë ishte në bashkëpërkim me mënyrën se si e menduam? Një nga goditjet që është cilësuar si nga më të mëdhatë për njerëzimin ka qenë pamundësia e shprehjes të asaj që ndjejmë, çka nënkupton se, edhe nëse nuk është e vërtetë, njeriu mendon se ka patur brenda tij më shumë sesa tha, më shumë sesa shfaqi. E këtu, nuk duket se mbetet shumë debat, pasi njerëzimi thuajse e ka pranuar njëzëri se njeriu është i paaftë t’i shprehë të gjitha ndjenjat e tij.
A është kështu më mirë? Nëse njeriu do të arrinte t’i thoshte të gjitha çka ndjen, do të rrezikohej nga ftohja me këto ndjesi, pasi do t’ia dinte fundin. Është në natyrën e njeriut të mos jetë shumë i ndjeshëm ndaj të sigurtës, ndaj asaj që mendon se e ka tashmë. P.sh. dashuria është ndjenja më e pranishme në të gjitha kohërat dhe në të gjitha vendet, e njëkohësisht me e paklasifikuara me teorema, pra, më e pasigurta, sepse asnjë arsye që të yshti të ndjesh dje nuk mund të japë asnjë siguri se do të të yshtë ta ndjesh edhe sot. Më e sakta që është thënë për dashurinë është shprehja “ata të dy ndjejnë për njëri-tjetrin”, fjali që është përkthyer në qindra mënyra nga njerëz të ndryshëm në botë, pa pretenduar kurrë se dikush tha variantin më të plotë, e aq më pak, atë përfundimtar (studiues më në zë në botë shprehen se, nuk mund të përkufizohet as Liria as Demokracia, as Dashuria).
Në këtë pikë, dashur padashur na shpaloset qashtër një nga madhështitë e krijimit të Zotit të rrokshme nga arsyeja; duke qenë se, nën dritën e procesit të krijimit hyjnor, shpirti thirret në ekzistencë më parë sesa trupi (të paktën, kjo është gjithë sa pohojnë tekstet e shenjta, duke i mëshuar fort faktit se shpirti ka qenë më parë dhe mbetet edhe më pas, gjatë kohës kur vijmë dhe ikim nga kjo botë, por edhe vetë kujtesa jonë parake) Zoti i ka dhënë përparësi asaj çka ndjejmë, për aq sa ndjenja buron drejtpërsëdrejti prej shpirtit. Ne kemi shprehjen që “ai nuk ka shpirt”, por nuk kemi shprehje që “ai nuk ka trup”, ngase njerëzit mund të gjykohen nga prania e shpirtërores dhe jo nga ajo e trupores. (përveç rastit në sport apo konkurs bukurie, ku duhet edhe trupi për të konkuruar. Megjithatë, në të gjitha spektaklet apo sportet është vërtetuar suksesi nëpërmjet forcës psikologjike e jo trupore).
Ne mund t’i kërkojmë dikujt të jetë më i saktë në atë që thotë, por nuk mund t’i kërkojmë që të jetë më i ndjeshëm. Ne mund t’i kërkojmë dikujt të na respektojë më shumë, por kurrsesi nuk mund t’i kërkojmë të na dojë më shumë, pasi kjo e fundit është diçka që vetëm ndodh, por nuk mundet kurrsesi të na rekomandohet.
Kështu, shumë njerëz, edhe pse nuk dinë të jenë oratorë me të tjerët, edhe pse nuk arrijnë të llogarisin apo të shpikin si të mençurit, janë ndonjëherë të aftë të përshtaten me ndjesinë e tyre aty ku duhet, madje, shpeshherë, ashtu siç duhet, duke ia kaluar edhe atyre që kanë shpikur gjërat që përdorim e që, ngandonjëherë, i gjykojmë edhe si fort të domosdoshme. Ndërkohë, edhe bashkëbiseduesit, apo bashkëjetuesit e një situate të përbashkët, edhe pse nuk ia thonë njëri-tjetrit të gjitha, nëpërmjet veprimeve të tjera, nëpërmjet shprehjeve të tjera, që janë “pasqyrë e shpirtit” (lëvizja e qerpikëve, syve, ndryshimi i ngjyrës së fytyrës etj, etj) arrijnë të thonë më shumë sesa fjalët, duke i dhënë jetë më shumë asaj çka ndjejmë se asaj që arijmë të mendojmë.
Pra, shpirti apo truri ynë? Më i miri prej nesh, kur nuk di t’i thotë bukur dhe në momentin e duhur gjërat që i duhen dhe që i do, rrezikon të humbasë (zgjedhja e momentit dhe e fjalëve i përket mënyrës së të menduarit, pra, mençurisë së trurit). Por, më i mençuri prej nesh rrezikon që të kthehet në një njeri i paparanueshëm për shoqërinë, nëse ai nuk shpreh ndjenja njerëzore, qëndrim njerëzor, edhe pse logjika e tij mund të jetë e drejtë (ndjenjat janë prodhim i shpirtit, pra, i mençurisë shpirtërore).
Mirëpo, nëse je i pranishëm, si në rastin e parë, shpreson të ndryshosh dhe të përfitosh, ngase mund të të lejohet të jesh i pranishëm. Ndërsa në rastin e dytë, rreziku është tek shmangia, pra, tek mosdhënia e mundësisë për të ndryshuar, ngase mund të klasifikohesh i padëshiruar, i pandreqshëm, i rrezikshëm. Pra, midis shpresës për të ndryshuar dhe mungesës së saj, unë mendoj se ne, të paktën me dëshirë, do të zgjidhnim të parën.
A përbën kjo fatalitet? Nëse do të përgjigjeshim vetëm me një fjalë, do të thonim: Po! Por, asnjë fjalë e vetme nuk mund të shpjegojë gjendjen tonë të ndërlikuar. Të ndërlikuar edhe për faktin se njeriu nuk arrin të vendosë kurrë nëse në një situatë duhej të ishte i mençur apo i mirë për ta fituar një betejë.
Ajo çka dimë është fakti se më të ëmblat fitore konsiderohen shpesh ato që vijnë prej mirësisë tonë, pra, prej atyre fitoreve ku ne paraqitemi si të mirë, sepse kanë të bëjnë me përjetimin tonë dhe jo me mendimin tonë (sepse, edhe pse ne dëshirojmë të na shikojnë si të mençur, ëndrra jonë mbetet të na respektojnë për të mirë, ose më saktë, që mençuria të na nxjerrë të mirë).
Por, si është më mirë, të fitojmë edhe pse mund të mbetemi të urryer, apo të humbasim për të qenë të mirë? Pikërisht ky është momenti i komunikimit, i koordinimit të trurit me shpirtin. Po përse duhet që truri të përkujdeset dhe ta administrojë ndjenjat tona?
Qëndrimet e njerëzve ndaj të mirit janë krejt pakuptueshëm dhembshurore, për aq sa e shohin të “qenit i mirë” si i njëjtë me të “qenit rehat”, larg “sprovave”, larg “fatkeqësive” dhe “vuajtjeve” që shpeshherë shoqërojnë të qenit tonë “i mirë” (shqiptarët thonë “i mirë, i shkreti!” apo, “Gjynah, filani, se është i mirë”, pa e kuptuar se mirësia e dikujt lipset provuar si ari nga flakët e zjarrit). Për rrjedhojë, të diktuar prej kësaj dritëshkurtësie, dhembshurorët thuajse gjithnjë i shohin në mënyrë të trishtë ata që “humbasin” gjësend apo dikë, ndonëse janë të mirë, pa e kuptuar se situatat në të cilat mund të gjendet një njeri i mirë janë pjesë e sprovës së mirësisë që ky rrezaton.
Sipas sistemit “dhembshuror”, e mira është empirikisht e vërtetueshme, ndërsa “kënaqësia” as mund të tregohet, as mund të shihet, as mund të preket, as mund të nuhatet, çka do të thotë se as mund të rroket dhe as mund të vërtetohet ndonjëherë sipas parametrave të sistemeve empirike që na ngatërrohen shpeshtas nëpër këmbë si “sisteme vlerash”. Pra, ne mund të humbim se, ndjenjat tona nuk i koordinuam me një mendim më të saktë për situatën. A është kjo shumë e nevojshme?
Fakti se trupi është një veshje e shpirtit tonë, është edhe thirrja e përhershme ndaj nesh për të na kujtuar se mendja jonë duhet të administrojë ndjenjat tona. Pra, ne duhet të jemi të mençur jo për të administruar të tjerët, por për të administruar veten tonë. Qëndrimi ynë, komunikimi ynë, kultura jonë, e cila më së shumti përftohet nëpërmjet mënyrës tonë të të menduarit, janë mbrojtja dhe përfaqësimi i asaj çka ne ndjejmë. E nëse ne nuk kujdesimi për një “amballazhim” të mirë të ndjenjave tona, nëpërmjet përpjekjes për të menduar, atëherë, mençuria jonë e brendshme rrezikon të mbetet pa u ekzekutuar, ose e rrezikuar, ose e keqkuptuar.
Përkohësia jonë në këtë botë është edhe përpjekja jonë që të nxitojmë për të përftuar diturinë e duhur që t’i japim jetë ndjenjave tona, jetës sonë që na bën të ndjehemi njeri. Vetëm një anije e mirë mund ta lundrojë, kundrojë dhe përdorë një det – pra, vetëm një mendje e përgatitur mund të arrijë të shëtisë detin e ndjenjave tona. Ky koordinim është i nevojshëm pasi gjithçka na është dhënë për ta përdorur, për ta ekzekutuar në këtë segment kohor të shkurtër të jetës sonë. Pra, kjo lojë, si vetë jeta me vdekjen, është edhe fusha ku luhet personaliteti ynë, gëzimet tona, trishtimet tona.
Të gjitha thirrjet ndaj njeriut, që nga kohët më të lashta e gjer në vitet e sotme, të mjeteve më moderne, ajo që i është kërkuar njeriut ka qenë “njohja e vetvetes” jo si “qëllim në vetvete”, por si një kusht paraprak për të hyrë në një marrëdhënie mirësie e pranueshmërie me tjetrin. Çka do të thotë se, mendjes tonë i është kërkuar të njohë të brendshmen tonë, ndjenjat tona që i japin stuhitë pamjes tonë, anijes tonë. Pra, mendja jonë duhet të punojë për të kuptuar sesi mund të ndihemi më mirë, sesi mund të shmangim situatat e pakëndshme ndaj nesh, sesi mund të arrijmë të zotërojmë veten tonë për të arritur atë që na duhet.
Pra mendja jonë mund të jetë ustai më i mirë për shpirtin tonë, gdhendësi i formës për të cilën ëndërrojmë. /tesheshi.com/
