Nga Bardha Nergjoni
Ndërsa festohej përvjetori i çlirimit të Tiranës nëpërmjet dokumenteve dhe fotografive të rralla, një tjetër ekspozitë zuri vend në Muzeun Historik Kombëtar dhe një tjetër pjesëz e historisë u shfaq, ajo e hebrenjve që qëndruan përkohësisht, jetuan madje edhe dhanë jetën për çlirimin e vendit. Mes stendave bie në sy jeta e tyre, mbresat, kujtimet si dhe marrëdhëniet që krijuan me shqiptarët. Një vëmendje të veçantë kanë marrë këto marrëdhënie të fiksuara gati një shekull që e rënditën Shqipërinë ndër vendet që i mbrojti hebrenjtë, në nëntorin e lirisë dhe pavarësisë së vendit.
Petrit Zorba, kryetar i shoqatës Shqipëri-Izrael, krijoi një lidhje të veçantë me këtë vend pasi në vitin 1991 u dërgua për specializim në Izrael në fushën e Meteorologjisë. Ai udhëtoi me pasaportën e vjetër shqiptare dhe vetëm në mbërritje u pajis me vizë dhe vazhdoi studimet atje. Në këtë ditë të kujtimit, Zorba është një ndër organizatorët. Ai thotë se kjo është një panoramë e pasurisë që ruajmë nga marrëdhëniet Shqipëri-Izrael për të mos harruar.
Diku në një pjesë të dukshme të ekspozitës renditen 8 emra të hebrenjve të rënë dëshmorë në luftë si antifashistë në Shqipëri. Ndërkohë, sipas dokumenteve të paraqitura në një konferencë ndërkombëtare në Paris të vitit 2008 numri i dëshmorëve është 10.
Hebrenj nga Gjermania, Austria dhe Polonia gjetën rrugë e mundësi për të ardhur dhe strehuar në Shqipëri, ku disa prej tyre ndaluan në Tiranë. Më pas me shtimin e rrezikut nazist, gjatë viteve 1941-1942 dhe 1943 në Shqipëri me rrugë e forma të ndryshme erdhën mbi 1000 hebrenj edhe nga Austria, Hungaria, Bullgaria, Jugosllavia e Greqia, të cilët u strehuan në Berat, Kavajë, Krujë, Durrës, Tiranë, Burrel, Elbasan, etj.
Në takimin përkujtimor Zorba ka sjellë atë pjesë të ndritur të historisë në mbrojtje të hebrenjve për të cilën shqiptarët janë krenarë dhe një shembull për botën edhe sot.
“Populli shqiptar duke parë se po ndiqeshin e masakroheshin njerëz të pafajshëm, u zgjati dorën e miqësisë, u hapi dyert e shtëpive, u hapi zemrat, u dha besën e shqiptarit, i strehoi dhe i mbrojti nga çdo rrezik që iu kanos. Dhe kjo u bë në një kohë kur edhe vetë Shqipëria ishte e pushtuar nga nazifashistët, kur prej tyre ishin djegur e shkatërruar qindra fshatra dhe dhjetëra e dhjetëra krahina dhe kur vetë populli ndiqej e persekutohej jo vetëm për Luftën Antifashiste por edhe për strehimin dhe mbrojtjen e hebrenjve. Dhe kur vetë populli shqiptar vuante për bukën e gojës.
Edhe hebrenjtë e ndihmuan me sa mundën popullin shqiptar në luftërat për liri dhe pavarësi si në luftën e Vlorës me 1920 por sidomos gjatë luftës antifashiste. Ata ndihmuan jo vetëm financiarisht dhe materialisht por edhe me pjesëmarrje të drejtpërdrejtë në luftë të dhjetëra hebrenjve përkrah partizanëve shqiptarë”.
Pak histori
Historia e respektimit të hebrenjve nga shqiptarët fillon herët. Ahmet Zogu në vitin 1937 e ka njohur zyrtarisht ekzistencën e këtij komuniteti në Shqipëri dhe i ka dhënë të drejtën për të ruajtur fenë dhe traditat e veta.
Në janar të vitit 1942, sipas vendimit të konferencës së Aannsee-së ishin 200 hebrenj që do t’i nënshtroheshin formulës së Hitlerit për zhdukjen rrënjësore, por që ndryshoi pasi Shqipëria e mbrojti çështjen e hebrenjve brenda kufinjve të saj si “çështje e brendshme”.
Edhe kur Gestapo i kërkon qeverisë së Shqipërisë në verë të vitit 1944 dorëzimin e listave të hebrenjve për të disatën here, dhe duke marrë refuzimin e saj, heq dorë përfundimisht. Vetëm 4 hebrenj të strehuar në Shkodër u diktuan nga ushtria naziste dhe u arrestuan, por kjo çështje nuk implikon shqiptarët pasi në asnjë rast nuk është dokumentuar spiunim apo dorëzim i tyre.
Vetëm në verën e vitit 1943 sipas fjalorit enciklopedik shqiptar janë regjistruar 1 mijë hebrenj në territorin shqiptar.
Shumica e hebrenjve u larguan pas çlirimit, një pjesë e vogël ishin bërë pjesë e familjeve shqiptare dhe nuk mundën të largohen për të mos dalë më deri me ndryshimin e sistemit në vitin 1991. /tesheshi.com/
