Në vitin 1992, në librin e tij “Fundi i historisë dhe njeriu i fundit”, Francis Fukuyama argumentonte se demokracia liberale ka triumfuar. Rikthimi i autoritarizmit në Rusi dhe rritja e pushtetit të Kinës absolutist e kanë minuar këtë argument në nivel gjeopolitik. Dhe ngjarjet në vitet e fundit kanë shkaktuar dyshime mbi aftësinë e demokracive liberale për të lulëzuar në disa vende ku duket se kanë zënë vend. Nacionalistët e rinj që u shfaqën në Poloni dhe Hungari priren t’i shohin mosdakordësitë me politikat e tyre si jo patriotike dhe janë të shpejtë në etiketimin e kundërshtarëve si të paguar nga fuqi të huaja.
Ajo që dikur quhej “Teoria paruke e Historisë” shihte qytetërime që me këmbëngulje lëviznin në një drejtim më të hapur, më liberal. Në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të, vendet u bënë më demokratike, së pari duke lejuar pjesën dërrmuese të burrave dhe grave të votonin. Pati kthim pas në vitet 1920 dhe 1930 me daljen e fashizmit dhe, sigurisht, vendosjen e komunizmit në Europën Lindore dhe në Kinës pas luftës së Dytë Botërore.
Por, në territore të gjera të botës –Amerikën e Veriut, Europën Perëndimore, Australi-Azi dhe Japoni – demokracia dukej e mirëvendosur. Dhe që demokracia shoqërohej me rritjen e shtetit të mirëqënies, taksa më të larta për të pasurit dhe një rënie të përgjithshme të pabarazisë.
Periudha nga vitet 1940 deri në vitet 1980 u bë e njohur si “Ndrydhja e madhe”. Rrëzimi i Bashkimit Sovjetik në vitet 1989-1991 solli një spektër të vendeve të reja në skenë, edhe Amerika Latine po ashtu u zhvendos në një drejtim demokratik.
Por jo gjithçka po shkonte mirë. Respekti i votuesve për politikanët ra në mënyrë dramatike; pjesëmarrja e po ashtu anëtarësia e partive gjithashtu ranë. Njerëzit u bënë si cinikë ashtu edhe të vetëkënaqur për demokracinë. Cinikë në kuptimin që ata ndjenin se politikanët ishin të gjithë njësoj; të vetëkënaqur ngaqë nuk i druheshin vërtet humbjes së të drejtave të tyre. Kriza financiare që nisi në vitin 2007 e ka minuar edhe më shumë demokracinë, duke krijuar pakënaqësi të re mes votuesve.
Nëse shkohet pas përgjatë rritjes së demokracisë, në Britaninë e shekullit të 19-të, mund të shihet shtrirja graduale e markës përmes veprimeve reformuese; duke folur në mënyrë të përgjithshme, tek klasat e mesme në vitin 1832, tek punonjësit urbanë në vitin 1867, tek punonjësit e bujqësisë në vitin 1884, dhe tek gjithë të tjerët, burra dhe gra mbi 30 vjeç në vitin 1918.
Të gjitha këto klasa iu bashkuan elektoratit; partitë i “prisnin” politikat e tyre për t’i tërhequr ata. Arsimimi për fëmijët pas vitit 1870, për shembull dhe pensionimi i të moshuarve në vitin 1909. Shfaqja e shtetit të mirëqënies sociale dhe menaxhimi ekonomik pas vitit 1945 u rrit nga kërkesat e klasës punëtore dhe shihej, po ashtu, si një çmim shumë më i mirë për t’u paguar në mënyrë që të shmangej fashizmi dhe komunizmi.
Në këtë kuptim, atëherë, mund të dukej sikur fuqia ekonomike pasonte pushtetin politik; pasi iu dha e drejta e votës, njerëzit mbështesnin politikat që do të rishpërndanin të ardhurat në favor të tyre. Por çfarë do të ndodhte nëse rrjedha e ngjarjeve do të ishte e kundërt? Fuqia ekonomike e klasave të mesme ndihmoi përfshirjen e tyre në të drejtën e votës në vitin 1831, pushteti i punonjësve të industrisë, përmes grevave, u fitoi të drejtën e votës më pas; mobilizimi masiv i grave në luftën e Parë Botërore u shndërrua në një të drejtë femërore për të votuar. Qytetarët kërkonin status politik që të krahasohej me pushtetin e tyre ekonomik.
Me të njëjtën logjikë, mund të shihet edhe rritja e pabarazisë që prej viteve 1980 dhe kërcënimet që ajo i sjell demokracisë si dy anë të së njëjtës monedhë. Të pasurit e përdorën pushtetin e tyre ekonomik për të financuar politikanët dhe ndryshuar axhendën legjislative në interesin e tyre; rënia e industrisë së prodhimit dhe sindikatave në Perëndim dobësoi fuqinë ekonomike të punonjësve.
Të pasurit kanë më shumë gjasa të votojnë dhe shumë më tepër t’u dëgjohet zëri. Në librin “Demokracia e pabarabartë”, Larry Bartels krahason të dhënat e votimit të senatorëve amerikanë me pikëpamjet e votuesve të tyre, në bazë të të ardhurave. Ai gjeti se pikëpamjet e atyre në pjesën e një të tretës së sipërme në shpërndarjen e të ardhurave merrnin 50 për qind më shumë peshë sesa të atyre në një të tretën e dytë. Pikëpamjet e atyre në një të tretën e fundit nuk merrnin fare peshë. Senatorët nuk i takojnë këta njerëz në jetën e përditshme dhe as në mbledhjen e fondeve.
Mbështetja që vjen për këtë proces feedback-u është e qartë. Të pasurit mbështesin politikanët, duke u lejuar këtyre të fundit të miratojnë politika që favorizojnë të pasurit, duke u dhënë më shumë para për financime politike. Votuesit më të varfër qetësohen me ngritjen e çështjeve kulturore. Rritja e populizmit nuk do ta riadresojë këtë ballancë: kabineti i Donald Trump, mbushur me miliarderë, po nxit një paketë për reduktimin e taksave që më së shumti do të ndihmojë të pasurit. Ndikimi më madhor ekonomik i Brexit, deri më tani, ka qenë tkurrja e rrogave reale falë rënies së paundit.
Në fakt, çështja e emigracionit nuk përputhet mirë në këtë situatë. Pronarët e bizneseve priren të favorizojnë rregulla liberale të emigracionit, kështu që mund të tërheqin punonjësit më të mirë. Megjithatë, vihet re që ata në të djathtë mund të favorizojnë kufizime në lëvizjen e njerëzve, por jo në lëvizjen e kapitaleve të tyre.
Ndoshta ne nuk po drejtohemi drejt një makthi totalitarist të panoramuar në “1984” të Xhorxh Oruell. Por, ne mund të jemi duke lëvizur drejt një modeli roman, nën të cilin në teori, sistemi lejon shprehjen e vullnetit popullor, por në praktikë, ndodh sundimi i të pasurve. Masat mbaheshin të lumtura me “bukë dhe cirk”; ekuivalentet moderne janë ushqimi i shpejtë dhe shfaqjet televizive “reality”.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
