Lëkundjet e fundit midis kursit të këmbimit dhe normave të interesit në Turqi përmbajnë mësime që mund të ndryshojnë rregullat e njohura në ekonomi.
Ata që kanë vëzhguar ekonominë e Turqisë prej disa kohësh, sigurisht që kanë vënë re përpjekjet e Presidentit Erdogan për të luftuar normat e interesit. Kjo ka sjellë edhe rritje të kursit, ndaj të gjithë duan të kuptojnë motivet e tij.
Erdogan këmbëngul se rruga e zhvillimit të Turqisë nuk është përmes taksave dhe interesave, por përmes rritjes, investimeve, prodhimit, punësimit dhe eksporteve.
Së fundmi, presidenti turk e prezantoi këtë vizion si një model të ri për ekonominë turke dhe po përpiqet ta zbatojë atë. Erdogani ka ulur normat e interesit dhe tregjet i përgjigjen çdo uljeje të re duke rritur kursin e këmbimit.
Është e qartë se Erdogan ka një ndjeshmëri fetare kur bëhet fjalë për normat e interesit, por në të njëjtën kohë ai ka një vizion ekonomik të bazuar në uljen e normave të interesit.
Ai gjithashtu duhet të diskutojë strategjinë me ekipin e tij të zyrtarëve ekonomikë, pasi shumica e ekspertëve – madje edhe ata që punojnë brenda qeverisë së tij – besojnë se ekonomia është shkenca e duhur, duke besuar se e vetmja zgjidhje për të frenuar inflacionin është rritja e normave të interesit.
Erdogani argumenton se normat e interesit nuk mund të jenë zgjidhje apo kurë për inflacionin, sepse ato stimulojnë dhe nxisin inflacionin. Por kur të gjithë zyrtarët ekonomikë që kanë punuar më parë me të vazhdojnë të këmbëngulin në pikëpamjet e tyre, kjo është një pengesë për të në ndjekjen e politikës ekonomike. Kohët e fundit, Erdogan ka qenë gjithnjë e më këmbëngulës në zbatimin e vizionit të tij.
Interesant është fakti se organi ekonomik është përgjegjës për përcaktimin e normave të interesit të njësive të Bankës Qendrore, të cilat duhet të jenë të pavarura nga qeveria, në mënyrë që kësaj njësi të mos i bëhet presion apo të bindet për të ndjekur ndonjë politikë.
Megjithatë, politikat e kësaj njësie mbulonin fusha shumë të gjera, në të cilat nuk mund të merrnin pjesë politikanët e zgjedhur dhe ata që ishin përgjegjës para popullit turk, që do të thotë se ata ishin të përjashtuar nga marrja e vendimeve fatale. Për më tepër, kjo qasje ka siguruar që njerëzit që nuk prodhojnë asnjë vlerë duke zbatuar këto politika, fitojnë më shumë para dhe në të njëjtën kohë fitojnë imunitet nga çdo detyrim.
Është e njohur në ekonomi se normat e larta të interesit janë armiku i investimeve, prandaj janë një nga shkaqet më të rëndësishme të papunësisë.
Në një treg që mbështetet në fitimin e parave, askush nuk do të shqetësohet të investojë. Investitori nuk dëshiron të rrezikojë të marrë një kredi me norma të larta interesi për të nisur projektin e tij dhe ata që hyjnë në këtë aventurë mund të presin që të shkatërrohen në një kohë shumë të shkurtër nga normat e larta të interesit.
Erdogani këmbëngul se rruga e zhvillimit të Turqisë nuk është përmes taksave dhe interesave, por përmes rritjes, investimeve, prodhimit, punësimit dhe eksporteve. Së fundmi, presidenti turk e prezantoi këtë vizion si një model të ri për ekonominë turke dhe po përpiqet ta zbatojë atë. Erdogan uli normat e interesit dhe me çdo ulje të re, tregjet u përgjigjën duke rritur kursin e këmbimit.
Pavarësisht ndërprerjeve të tregut të monedhës, Banka Qendrore uli tre herë radhazi normat e interesit në dy muaj radhazi, nga 20 në 14 për qind. Edhe pse çdo ulje çoi në rënien e lirës turke, Erdogan nuk hoqi dorë nga plani i tij.
Sipas presidentit, nuk është e mundur të zhvillohen investime, të arrihen rritje apo të ulen normat e inflacionit me norma të larta interesi. Por zhvlerësimi i monedhës turke dhe rritja e kursit të këmbimit valutor kanë ngritur dyshime serioze për politikat e Erdoganit. Pavarësisht këtyre dyshimeve dhe kritikave, Erdogan këmbënguli për të vazhduar politikën e uljes së normave të interesit.
Sipas Erdogan, dhe sipas të dhënave aktuale ekonomike, nuk ka asnjë arsye për të injektuar më shumë valutë në ekonominë turke, sepse ajo është një ekonomi e fortë dhe ka ritme rekord rritjeje në nivel botëror. Prodhimi industrial po rritet çdo muaj, duke thyer shifrat e muajit të kaluar. Eksportet turke u rritën në më shumë se 230 miliardë dollarë, ndërsa deficiti buxhetor ra në nivelin më të ulët.
Turqia ka një ekonomi dinamike dhe efikase, mijëra kompani të reja po shfaqen çdo ditë dhe po hapen fabrika industriale dhe nuk ka rënie të prodhimit. Ndërkohë, nuk ka asnjë arsye objektive nga pikëpamja ekonomike që justifikon lëvizjet e kursit të këmbimit në këtë mënyrë me çdo ulje të normave të interesit.
Erdogan ndërmori një hap vendimtar të hënën, duke i dhënë fund flluskës së këmbimit valutor që kërcënoi ekonominë turke. Erdogan është zotuar të rimbursojë kursyesit e monedhës turke për humbjet për shkak të rënies së lirës, për të kompensuar të gjitha humbjet që lira pësoi nëntorin e kaluar ndaj dollarit dhe euros. Çmimi i dollarit amerikan ra nga 18.5 në 11 lira turke. Parashikohet se kjo rënie do të vazhdojë dhe çmimi i dollarit do të bjerë edhe më shumë. Në këtë rast, Ministria e Financave nuk do të duhet të paguajë asnjë kompensim që ishte premtuar për depozituesit.
Me një vendim politik dhe një ndërhyrje të zgjuar nga pikëpamja ekonomike, Erdogan arriti të drejtojë psikologjinë e masave dhe të kthejë besimin në tregje. Presidenti turk ka bërë diçka tjetër, pasi në një hap ka hedhur poshtë idenë se nuk është i kualifikuar të përzihet në çështjet ekonomike, imazh që disa e kanë promovuar prej muajsh.
Erdogan, si përfaqësues i shtetit turk, ka treguar se ka ende shumë mjete dhe ndikime për të kufizuar dominimin e dollarit në ekonomi. Presidenti turk u hakmorr ndaj atyre që besojnë se ekonomia është një shkencë e vërtetë dhe se ajo është një llogaritje objektive matematikore, dhe u përmbahen teorive të ngurta, duke treguar kështu rëndësinë e vendimit politik dhe duke paraqitur një argument të pakundërshtueshëm në favor të vizionit të tij për uljen e normave të interesit.
Erdogan u dha një leksion ekonomistëve të etur për të rritur normat e interesit, duke u vërtetuar atyre se ekziston një politikë tjetër ekonomike e qëndrueshme.
Në një farë mënyre, Erdogan ka dhënë një shembull të ri të udhëheqjes së tij të mençur, të cilën e ka dëshmuar ndër vite. Ai e ka bërë të qartë se ekonomia turke është në duar të mira. /tesheshi.com/
*Yasin Aktay është anëtar i Parlamentit turk nga Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) dhe udhëheqës i Grupit të Unionit Ndërparlamentar Turk.
