Jo vetëm Shqipëria e trajton si virtyt të sajin shpëtimin e hebrenjve përgjatë Luftës së Dytë Botërore, por dhe Turqia. Në këtë pikë, ndryshe nga narrativa zyrtare shqiptare, Turqia i mëshon jo aq nacionalitetit në treguesit humanë, se sa besimit fetar.
Ajo evidenton tre figura si simbol të shpëtimit të hebrenjve, duke i konsideruar ata si “tre muslimanë”, të cilët njëherësh ishin tre diplomatë të kohës që lanë gjurmë me aktet e tyre kurajoze.
I pari është Behiç Erkin, i cili shërbeu si ambasador turk në Francë nën pushtimin gjerman pas qershorit të vitit 1940. Erkin e përdori pozitën e tij për të dhënë dokumentacionin turk për çdo hebre që mund të tregonte edhe lidhjen më të dobët më Turqinë, e më vonë organizonte evakuimin e tyre në Turqi duke i shpëtuar kështu ata nga persekutimi nazist.
Tjetri është Selahattin Ülkümen, një konsull turk në ishullin e Rodosit, që shërbeu në korrik të vitit 1944 kur gjermanët filluan të dëbonin 1,700 hebrenj, disa prej të cilëve ishin qytetarë turq. Ülkümen reagoi ndaj Gestapos duke deklaruar: “sipas ligjit turk të gjithë qytetarët ishin të barabartë, ne nuk bënim dallime mes qytetarëve që ishin hebrenj, të krishterë apo muslimanë”.
Ai arriti të shpëtojë 50 hebrenj, 13 prej tyre qytetarë turq. Në shenjë hakmarrjeje, Gjermania bombardoi konsullatën në Rodos, duke vrarë gruan e tij dhe e deportoi diplomatin në Greqi, ku qëndroi në paraburgim për pjesën tjetër të luftës.
Pas tyre vjen Necdet Kent, gjeneral konsull turk në Marsejë, gjatë viteve 1941-1944. Në vitin 1943, Kent u lajmërua nga një punëtor i konsullatës që 80 hebrenj turq ishin ngarkuar në një tren që do t’i çonte drejt Gjermanisë. Ai nxitoi drejt stacionit të Shën Karlosit, ku gjeti në vagonat e destinuar për bagëti me qindra hebrenj që qanin.
Kur komandanti i Gestapos nuk pranoi kundërshtimin i Kentit se këta njerëz, si qytetarë turq, nuk mund të marreshin, ai hipi në tren vetë sapo u ai u nis. Në stacionin tjetër, zyrtarët gjermanë, të tronditur nga veprimi i Kentit, u detyruar t’i zbresin të gjithë hebrenjtë duke i lënë ata që të udhëtojnë drejt Stambollit.
Ndërkaq, media turke që u ka kushtuar një shkrim heronjve të saj në shpëtimin e hebrenjve, veçon dhe të tjera raste jo turke, por gjithashtu muslimane, duke përzgjedhur dhe një prej shumë rasteve shqiptare.
Një diplomat iranian, Abdol Hossein Sardari, gjithashtu përdorte zyrën e tij për të shpëtuar hebrenjtë në Paris, ku ai shërbeu në zyrën konsullore iraniane. Në vitin 1942, pas nisjes së projektve të tmerrshme të nazistëve, Sardari filloi lëshimin e qindra pasaportave iraniane për hebrenj jo-iranianë, duke u dhënë atyre një shans që të shpëtonin nga persekutimi. Për të siguruar qëndrueshmërinë e planit të tij, Sardari veproi fshehurazi pa leje. Megjithatë, veprimet e tij u përshëndetën më vonë nga qeveria iraniane.
Khaled Abdul Wahab, një burrë i ri tunizian, strehoi 25 hebreje tunizianë në fermën e familjes së tij pasi dëgjoi se oficerët gjermanë nazistë po planifikonin të përdhunonin një grua hebreje. Ata u fshehën në mënyrë të sigurt në familjen dhe pronat e tij deri në fund të pushtimit në prill 1943.
Një grup tjetër i heronjve muslimanë ishte familja Pilku në Shqipëri, e cila strehoi Johanna Neumann-in dhe nënën e saj në shtëpinë e tyre, duke bindur të tjerët se gratë ishin të afërm të vizituar nga Gjermania.
“Ata vunë jetën e tyre në rrezik ë për të na shpëtuar”, tha 86-vjeçarja Neumann për iraeliten TIME në janar.
“Çfarë bënë këta njerëz, shumë kombe evropiane nuk e bënë. Të gjithë endosën të shpëtonin hebrenjtë”, tha ajo. /tesheshi.com/
