Mariglen Demiri njihet si ndër aktivistët shqiptarë më me emër të sektori civil në Maqedoni. Së fundi, së bashku me profesorin maqedonas Zdravko Saveski, ai ka përfunduar një sprovë shkencore në funksion të së tashmes siç është një libër mbi marrëdhëniet historike shqiptaro-maqedone, i titulluar “Nacionalizimi jashtë”. Ne mundëm t`i marrim një prononcim mbi përmbajtjen e librit, por dhe mbi çështje që kanë të bëjnë me realitetet e tjera në shoqërinë maqedonase…
Bisedoi: Artlind Reçi
Cili ka qenë deri më tani vlerësimi i veprës tuaj në bashkëutorësi me Zdravko Saveski?
Nuk mund të flasë për vlerësimin e veprës, sepse ajo ende është në fazën e vështrimit, por mundem të flas për rëndësinë e veprës. Librin që e kemi shkruar si bashkëautor ka një rëndësi të madhe. Për shkak të idesë që e protencon, por edhe për shkak të qasjes dhe motivimit i cili e ndjek krijimin e këtij libri. Në një shoqëri ku nacionalizmi është narrativë kryesore në sistemin e vlerësimit dhe organizimit, libri paraqitet si një çarje e horizontit në të cilin jetojmë dhe parashtrim të një sfide të re për shoqërinë tonë. Është një ballafaqimi me vetveten duke i shkatërruar stereotipet e krijuara në të kaluarën. Bota funksionon sipas sistemit të shteteve nacionale dhe nacionalizmi është një ideologji dominuese në (vetë)perceptimin dhe marrjen e hapësirës së identifikimit të personit me vetveten. Thjesht, në një botë të këtillë ju nuk mundeni të mos identifikoheni me ndonjë komb. Në kontekstet ballkanike, këto potenciale kanë një pompozitet më të madh, duke përfshirë edhe komplekset që i kanë popujt e Ballkanit, përplot me mite e përralla, që e shndërrojnë një politikë shumë ekskluzive dhe të ndarë nga realiteti. Unë së bashku me Zdravko Saveskin jemi anëtarë dhe njëkohësisht themelues të lëvizjes “Solidarnost”. Një prej objektivave të kësaj lëvizje është edhe lufta kundër nacionalizmit si një (e keqe) e cila krijon marrëdhënie robëruese në një shoqëri, duke i ngulfatur mundësitë për t`u çliruar nga zgjedha e neoliberalizmit. Kur bëhet fjalë për nacionalizëm, ne jemi kundër secilës formë të nacionalizmit, jo vetëm atij shqiptar apo maqedonas.
Si erdhët deri tek ky libër, pra ideja fillestare cila ishte?
Ideja e librit është që të flitet për një temë, por njashtu edhe ndaj periudhës së mitologjizuar në shoqërinë tonë. Pas vitit 2001, stereotipet të cilat ishin prezente si një bosht ku ndërtoheshin marrëdhëniet mes maqedonasve dhe shqiptarëve, të njëjtit furnizoheshin nga historiografia dhe periudha e kaluar. Kështu që historia e keqinterpretuar dhe e vënë në funksion të ideologjive nacionaliste edhe më shumë krijon përçarje, ku dukshëm thekson dallimet mes popujve.
Për fat të keq, pothuajse të gjithë historianët në Maqedoni, qofshin shqiptarë ose maqedonas, janë nacionalistë. Të gjithë këta historianë jetojnë me imperativin se ata e kanë si detyrë historike ta tregojnë të vërtetën, por të vërtetën e kombit të tyre. Në këtë mënyrë stereotipet zmadhohen dhe përçarja është edhe më e madhe. Dhe në fund, ata të margjinalizuarit socialë vuajnë më së shumti nga këto narrativa politike. Në këtë mënyrë historiografia shndërrohet në një lëmi e cila merret me propagandë dhe jo me shkencë.
Në këtë perspektivë, sot shumë stereotipe janë prezente mu për këtë rolin negativ të maqedonasve apo shqiptarëve në të kaluarën që historia ua parashtron si një traditë e pandërprerë. Flitet se armiqësia mes këtyre dy popujve ka baza historike dhe këta popuj asnjëherë nuk kanë bashkëpunuar apo bashkëjetuar. Në linjë të kësaj ne kemi bërë një (ri)kapitulim të gjysmës së parë të shekullit 20 dhe i lexuam përsëri dokumentet, i analizuam dhe i sqaruam në një frymë të vlerave të bashkëjetesës dhe antinacionalizmit.
Në përgjithësi si janë raportet ndërnacionale në Manastir, qytetin tuaj?
Në përgjithësi, duhet të flasim për raporte (ndër)njerëzore. Në Manastir janë shkatërruar raportet ndërnjerëzore në pikë të parë dhe alienizimi i njerëzisë aty është në shkallë të lartë. Tutje, edhe raporti ndërshqiptar është në nivel të ulët, sepse siç e thashë më lart partitë politike e kanë ndarë popullin në çdo bazë. Si popullsi e cila është pakicë ajo nuk paraqet një kanosje për popullin maqedonas; edhe këtu flas nga ajo perspektiva e paradigmës nacionaliste, prandaj dhe shqiptarët nuk janë të shtypur deri në atë shkallë siç interpretohet ndonjëherë.
Mundet të artikulohet pjesa kulturore më mirë, por në fillim çdo gjë fillon nga ekonomia dhe mundësia e një njeriu të realizojë vetveten. Kështu që, këto raporte edhe mbarë vendit janë të ngjashme. Mendoj se kohëve të fundit identiteti etnik i popullsisë në këtë shtet e humb prioritetin; pastaj kjo tematikë i shpenzon kapacitetet e fundit të manipulimit dhe artikulimit. Shoqëria jonë ballafaqohet me sprova të tjera, shumë më esenciale se çështjet e kombit apo të flamurit.
Ti shoqërohesh edhe me maqedonas dhe me shqiptarë. A ka paragjykime ndaj këtyre relatave, të themi?
Jam lindur në Manastir ku edhe jam rritur. Kam kryer shkollën fillore dhe atë të mesme, ku të parët qenie që kam njohur jashtë familjes sime kanë qenë shokët e mëhallës sime. Dhe ata kanë qenë maqedonas. Vazhdimisht, duke u rritur e zhvilluar kam ndryshuar shokë dhe shoqe, por kryesisht ata kanë qenë maqedonas. Edhe pse në shkollën fillore kam mësuar në paralelen shqipe në Manastir, gjë që më ka bërë që të shoqërohem në mënyrë intensive me shokë shqiptarë, njëkohësisht nuk i kam ndërprerë marrëdhëniet shoqërore me ata maqedonas.
Edhe sot, pa asnjë paragjykim unë i pranoj të gjithë, ku raportet me të gjithë i kam në mënyrë të shkëlqyer. Shoqëria nuk themelohet në bazë të përkatësive etnike ose fetare, bile edhe ideologjike. Shoqëria ka një dozë të madhe të spontanitetit, të lirisë, të dashurisë, të kritikës, të argëtimit. Ajo i prek ndjenjat më esenciale në një relacion njëkohësisht me vlera më universale. Në bazë të këtyre vlerave libri ynë ishte i frymëzuar.
Dhe pra, si është bashkëjetesa në Manstir nga këndvështrimi juaj?
Bashkëjetesa në Manastir çdoherë ka pasur një dimension të thellë subjektiv, në veçanti për mua. Manastiri ka traditë historike të bashkëjetesës në mes popujve të ndryshëm. Ka përfaqësuar në të kaluarën një ambient të feminizuar shoqëror por njashtu dhe politik. Elitat politike gjatë periudhës së fundit, pocaçërisht pas luftës së 2001-ës, kanë bërë një farë redukcioni të marrëdhënieve njerzore në qytet, por edhe në të gjithë shtetin. Me privatizimin dhe margjinalizimin e një shtrese më të madhe të qytetarëve u bë goditja e parë në aspekt të vetëbesimit. Mu pastaj me ngjarjet e luftës së 2001-ës në Manastir lëkundja sociale dhe ekonomike u kompensua me shfryrje kulturore dhe nacionaliste.
Sot pas 14 vitesh, në Manastir jetohet më mirë se në periudhën pas luftës, edhe pse në aspektin social pozita e shqiptarëve por edhe maqedonasve nuk është shumë e ndritur. Edhe shqiptarët edhe maqedonasit vuajnë prej problemeve të ngjashme, pothuajse të njëjta. Të dy palët janë të keqpërdorur vazhdimisht nga establishmenti i elitave politike. Partitë politike gjithashtu e keqpërdorin vobekësinë tek populli për t`u imponuar me narrativa politike të ashtuquajtura patriotike. Këtu patriotizmi zë vendin e nacionalizmit edhe nuk ka shumë dallim mes patriotizmit edhe nacionalizmit në kontekstet e Maqedonisë. Patriotizmi është vetëm një eufemizëm i nacionalizmit: bën një farë depolitizimi të popullsisë, duke krijuar nevoja imagjinare.
Keni qenë në krye të një levizjeje studentore që gjeti hapësirë të madhe pasqyruese dhe tek ca mediume ndërkombëtare rajonale, deri dhe tel Al-Jazeera…
Të të them të drejtën nuk isha unë ai që e drejtonte lëvizjen studentore, por njëkohësisht nuk kishte drejtues, as kryetar e as lider. Forma e lidershipit nuk më jep besim se me të vërtetë do të ketë organizatë të fuqishme dhe të bindshme. Lëvizja studentore ka qenë e organizuar në formë horizontale dhe participative. Këtu nuk ka pasur mundësi për shprehje individuale më të mëdha. Lëvizja dhe organizimi i studentëve ishte pritur jo vetëm prej nesh, por edhe prej mediave dhe lëvizjeve studentore jashtë vendit me energji shumë pozitive. Një pjesë e madhe e mediave ndërkombëtare e përshkruan rolin tim në këtë lëvizje si udhëheqëse, por unë nuk kam pasur një rol të tillë.
Si e vlerëson veprimin e sektorit civil kohët e fundit?
Sektori civil, pjesë e së cilës jam edhe unë, është aktiv pothuajse gjatë gjithë kohës së qeverisjes së Gruevskit. Rolin e mbikqyrësit të punës të institucioneve dhe qeverisë e përmbush në një nivel mjaft të lartë. Arroganca e shtetit, etatizimi i institucioneve dhe barabartësimi i tyre me partitë politike, vjen deri në një situatë ku puna e sektorit civil nuk dëgjohet, por mbi të gjitha nuk meret si relevante.
Babai juaj është gazetar, dhe si u ndjetë kur paradokohe u ndalua në Manastir që të kryejë detyrën e vet profesionale?
Punët e gazetarisë në shtetin tonë janë shumë komplekse. Profesioni i gazetarit është reduktuar në atë të propagandistit ose izmeqarit të partisë politike, ose shtëpisë mediatike e cila është nën sqetullat e partisë politike në qeverisje. Profesioni i gazetarit konceptohet vetëm si një raportues i thjeshtë i ngjarjeve, pa dhënë një impuls apo qasje më të thellë dhe të kompleksuar duke prekur kontekstin e duhur. E pashë atë që e shoh çdo herë kur gazetarët në këtë shtet janë të opresuar dhe të persekutuar, të arrestuar etj…
Mos ndoshta ke dhe ambicie politike?
Për momentin ambicie politike nuk kam. Politika ka të bëjë më të përgjithshmen tek njeriu. Duke u marrë me politikë një person e merr mbi vete guximin të flasë si dhe të veprojë për të tjerët. Unë nuk mund të hyjë në këtë rol. Nuk dua t`i relativizoj punët, por morali im personal si imperativ më ngulfat në këtë pozitë. Si qenie politike, ose shoqërore më saktësisht, unë, ose ne, vazhdimisht merremi me politikë dhe jemi aktorë në ngjarjet politike. Mendoj se duhet të aktivizohet më shumë ‘qytetari’ në shoqëri ku ekskluzivitetin e politikanit t’ia marë me të dy duart.
Natyrisht, ai ekskluzivitet politikanët i bën shumë arrogantë, me një vetëbesim të rrejshëm, u jep ndjenjë se janë mbi të tjerët, se ata janë mu ata të zgjedhurit jo vetëm nga populli, por edhe prej historisë dhe Zotit. Kështu ndodhi edhe te ne me politikanët tanë, prandaj hasim në probleme në çdo aspekt të shoqërisë për të cilat do të na duhet një kohë e gjatë për të zgjedhur. /tesheshi.com/
