Nga Shkëlzen Rrecaj
Vushtrria është një ndër qytetet më të lashta në Kosovë. Kjo trevë është përplot me monumente të trashëgimisë kulturore. Fatkeqësisht, disa prej tyre koha i ka shkatërruar, por janë disa sosh që kanë mbetur të paeksploruara në brenditë e tyre.
Thënia “Bukë e kripë e zemër” duket se si shkon shumë përshtati kësaj pjese të Kosovës, pasi që banorët e kësaj ane shquhen për mikpritjen dhe bujarinë shqiptare. Vushtrriasit, po ashtu, njihen për ruajtjen dhe kultivimin e trashëgimisë kulturore.
Ata, përveç objekteve publike, si xhamive, kalasë, hamamit, kanë arritur t’i ruajnë edhe shtëpitë tradicionale,të ndërtuara prej shekujsh.
Shtëpi me vlerë kulturore e historike konsiderohen shtëpia e Mahmut agë Gjinollit, Shaban agë Haxhiut, ish-Arkivit Historik të Vushtrrisë, Zymer Musiqit në fshatin Ceceli, Isa Sadikut në fshatin Dubovc.
Një ndër shtëpitë më të vjetra në Vushtrri, si dhe ndër më të rëndësishmet është edhe pallati ose saraji i Gjinollëve (foto kryesore e shkrimit).
Shtëpia e Mahmut agë Gjinollit është ndërtuar në kohën e Perandorisë Osmane, diku në fund të shek. XIX. Shtëpia kryesisht është e ndërtuar në stilin barok, por ka edhe elemente të tipit të shtëpive orientale. E veçanta e kësaj shtëpi është ora në formë harku, e cila ka funksionuar në favor të popullatës, të cilët janë orientuar në kohë për qëllime praktike.
Kjo shtëpi është e ndërtuar në perëndim të bërthamës së qytetit të Vushtrrisë, në pjesën që në atë kohë dominohej shikimi mbi qytetin. Karakteristikë është edhe pozita e kësaj ndërtese, e cila është e kthyer nga lindja që nuk është karakteristikë e ndërtesave tjera feudale (të të pasurve). Ky ndërtim është bërë me qëllim të dominimit të pamjes mbi qytetin, për një vëzhgim më të mirë mbi lëvizjet në qytet. Në kohën e Perandorisë Osmane në këtë shtëpi janë vendosur organet e pushtetit komunal (Beledije), kurse pas Luftës së Dytë Botërore ka shërbyer si ambulancë – spital, pastaj janë strehuar të varfëritë, e së fundi me vendim të Kuvendit Komunal aty është vendosur Muzeu Historik Etnografik i Qytetit. Shtëpia e Mahmut Agës ka rëndësi të veçantë arkitektonike, historike e kulturore jo vetëm për Vushtrrinë, por edhe më gjerë.
Një tjetër shtëpi, e cila është e ndërtuar në shekullin XIX është edhe ajo e Shaban Agë Haxhiut, i cili nga Makërmali i Drenicës ishte vendosur në Vushtrri dhe kishte prona të mëdha në breg të lumit Sitnica.
Shtëpia e Shaban Haxhiut shquhet me arkitekturë popullore me elemente dekoruese gjeometrike, sidomos në dekorimet e dyerve ku paraqitet figura e diellit në disa raste. Kjo shtëpi në Vushtrri ka mbetur si shtëpi unikale. Shtëpia është e ndërtuar në pjesën perëndimore të bërthamës së vjetër të qytetit të Vushtrrisë dhe tani gjendet në një pjesë gati qendrore të qytetit.
Shtëpia e Shaban Haxhiut është një shtëpi zotërinjsh, e punuar me një stil dhe arkitekturë të njohur, me oborr, me rrethojë muri tradicional nga qerpiçët dhe i mbuluar me qeramidhe, me dritare të mëdha. Ajo që të tërheq më së shumti është stil interesant arkitektonik. Është monument i rrallë i arkitekturës popullore qytetare të shekullit XIX. Kjo shtëpi është e ndërtuar në themele nga guri, me mur nga tullat, me dritare të shumta, me dekorime përbrenda. Gjithashtu, është i njohur mulliri i Shaban Agës, i cili gjendej në breg të lumit Sitnica, aty ku ishte kopshti me pemë e perime. Ky mulli ka ekzistuar deri në vitet e 60-ta të shek. XX.
Trashëgiminë kulturore të qytetit të Vushtrrisë e pasuron edhe shtëpia e Zymer Musiqit, e cila është ndërtuar në shek. XVIII në fshatin Ceceli. Kjo shtëpi shquhet për një arkitekturë me tipare të veçanta.
Shtëpia është e ndërtuar prej gurit, drurit dhe llaqit të përzier me byk dhe kashtë. Kati përdhes është i tëri i punuar nga gurët e butë gëlqeror dhe druri. Muretjanërreth 1 metër të trasha. Kati i parë është i ndërtuar prej çatmave dhe llaqit të përzier me byk dhe kashtë.
Ana veriore e katit të parëështë prej materialit të gurit dhe drurit. Pullazi ështëi punuar me çatma dhe i mbuluar me tjegulla të vjetra dhe me strehë 1m të qitura jashtë. Shtëpia i ka dy hyrje, hyrja nga ana jugore dhe ajo veriore dhe me shkallë brenda. Të dy hyrjet i kishin nga tri dhoma fjetje, odën, shtëpinë e zjarrit (kuzhinën), korridorin dhe banjot brenda. Vetëm hyrja nga ana jugore kishte një divanhane të qitur jashtë që përdorej për ndeje verore.
Shtëpia,siç thonë pronarët, ishte ndërtuar nga mjeshtrit dibranë. Sipas të dhënave nga familjarët, konsiderohet se ishte shtëpia e parë e këtij lloji në këtë trevë. Ajo ka shërbyer edhe si shkolla e parë e këtij territori, e njëkohësisht kishte shërbyer si ndërtesë e pushtetit lokal të këtyre anëve.
Shtëpi me vlera kulturore është edhe ajo e Isë Sadikut në fshatin Dubovc, e cila është ndërtuar në fillim të shekullit XX. Kjo shtëpi-kullë dallohet për nga arkitektura popullore. Ajo është e punuar prej materialit të gurëve të gdhendur. Ka një punim të nivelit të lartë tëmjeshtërisë, ç’gjë vërehet akoma dhe kësaj dite, pasi që fasadat e kullës janë të ruajtura mirë në një ambient që e dominon terrenin përreth.
Prej fshatrave të shumtë rrezë malit Çyçavica, Dubovcinë bazë të zbulimeve arkeologjike daton që nga koha parahistorike dhe i takon tipit kulturor dardan. Fshati është futur në regjistrin e pronave nga administrata Osmane në shek. XVI. Është vendbanim kodrinoro-malor i ndarë në lagje që janë goxha larg njëra-tjetrës dhe përfshin një territor mjaft të gjerë.
Disa nga këto shtëpi sot janë restauruar dhe janë kthyer në një pika turistike, të cilat vizitohen nga turistë të shumtë të huaj dhe vendas. /tesheshi.com/
