Shënime për romanin “Festa e Cjapit” i Mario Vargas Llosa
Nga Agim Baçi
Të eksplorosh tiraninë, do të thotë të pikturosh zemrën e së keqes. Mario Vargas Llosa ka mundur të sjellë përmes një rrëfimi prekës dhe tronditës anën lemerisëse të një diktature, e cila qëndron në këmbë përmes shantazhit dhe dhunimit, e mbuluar nga një perde perversiteti që mbulon thuajse gjithë fytyrën e përditshmërisë.
Rrëfimi vjen përmes dy linjave paralele- historia e Uranias, vajzës së August Kabral, si viktima më tipike e njeriut që ka futur nën dhunë dhe shantazh gjithë rrethin që i shërben, si dhe grupin e njerëzve të dhunuar, përgjithësisht ish-bashkëpunëtorë të diktatorit, që ka vendosur hakmarrjen ndaj Rafahel Truhijos, i njohur si “Cjapi”, e që përmbi 30 vite mbajti në thundër Republikën Domenikane.
E larguar vetëm disa ditë pas përdhunimit nga diktatori, Urania Kabral, atëherë veçse Uranitka 14 vjeçare, kthehet pas 35 vitesh në shtëpinë e saj. Që prej largimit nuk është kthyer kurrë, nuk i ka folur të atit kurrë. Ky i fundit, për më shumë se 35 vjet shërbëtor i “Cjapit”, me detyrë si Sekretar Shtetit, Senator, ka dhjetë vjet i paralizuar. Rrëfimi nis në formë monologu, ku Urania akuzon sërish të atin si një nga shërbëtorët, por dhe të përdorurit e diktatorit: “Përse u përkule dhe e dorëzove vajzën e pafajshme në duart e diktatorit që ai ta dhunonte? Për të ruajtur veten dhe pushtetin? Për të mbetur thjesht gjallë? Po ç’kuptim ka të jetosh pasi ke dorëzuar më të padorëzueshmen?”.
Monologu i Uranias është njëkohësisht edhe shtjellimi i akuzës. Jo thjesht për një njeri. Por për një shoqëri të dhunuar, që pranon të dorëzojë çdo ditë lirinë, të dorëzojë çdo ditë dinjitetin, duke përfunduar në kotësinë e njerëzve të përdorur, të cilët duartrokasin çdo ditë skllavërinë e tyre.
Monologu i Uranias, e cila edhe pse ka 35 vite larguar, nuk ka mundur të harrojë asgjë, është dëshmia e asaj që duhet thënë patjetër, sado vonë qoftë. E më pas, rrëfimi përballë hallës dhe kushërirave, jep atë çfarë s’duhet të harrojmë as ne për gjithçka që mund t’u ketë ndodhur të parëve tanë. August Kabral në fakt ka vdekur qëkuri, edhe pse mban sytë hapur. Sepse, çfarë mund të bëjë mirë një njeri për të tjerët, nëse i ka dorëzuar diktatorit vajzën, nëse nuk ka kundërshtuar kur i ka ngacmuar gruan dhe që ka heshtur kur ka parë të tjerët të dhunohen, përçudnohen e më pas të zhduken si të të mos jenë asgjë?
“-Eshtë ende fëmijë,- belbëzon.
-Akoma më mirë! – klith ambasadori.- Shefi do të çmojë edhe më shumë gjestin. Do ta kuptojë se ka gabuar, se është nxituar në gjykim, i udhëhequr nga sedra, apo pse ka dëgjuar armiqtë e tu. Mos mendo vetëm për vete, Agustin. Mos ji egoist. Mendo për vajzën. Ç’do bëhet me të, nëse ti humbet të gjitha dhe përfundon në burg, i akuzuar për shpërdorim detyre dhe mashtrim?
-Beson se nuk e kam menduar këtë, Manuel?
Ambasadori ngriti supet.
-E mendova këtë kur e pashë sa e bukur është bërë, – përsëriti. – Shefi e vlerëson bukurinë. Po t’i them: Inteligjenti do t’ju japë vajzën si provë dashurie dhe besnikërie, vajzën e vet të bukur, e cila është ene zonjushë – nuk do t’ju refuzonte. E njoh. Është kavalier, me një ndjenjë të jashtëzakonshme nderi. Do të prekej thellë në zemër. Do të të thërrasë vetë. Do t’i kthejë të gjitha, ç’të kanë hequr. Uranita do të sigurojë të ardhmen e vet. Mendo për të, Agustin, dhe flaki paragjykimet e vjetra. Mos ji egoist”. (Mario Vargas Llosa, “Festa e Cjapit”, f. 273, përkthim i Bajram Karabollit)
Ky dialog përbën në fakt çastin kur zhduket edhe fija më e fundme e njerëzores, e cila i ka hapur udhën tiranisë, e cila tall e vret qytetarët. Nuk mund të ndjesh veçse neveri. Por Llosa nuk ndalet në rrëfimin e tij prekës dhe therës, por zgjedh t’i rreshtojë ngjarjet dhe njerëzit që e kanë humbur kohën e vërtetë përballë asaj që ka të gjithë të drejtën të klithë: Ku ishit kur unë humba veten time, dinjitetin tim, pafajësinë time, të ardhmen time?
Si për ironi, përballë Uranias, njerëzit thonë justifikimin më absurd ndaj të djeshmes: “Po ashtu ishte koha”. Madje, të zhgënjyer nga demokracitë e brishta, kthejnë kokën pas e duan të gjejnë edhe diçka të mirë në atë të keqe që kanë kaluar. Duke harruar se çdo të mirë që mund të ketë ndodhur në kohën e tiranisë nuk ka qenë për të mbrojtur qytetarët, por për t’i shtuar jetën të keqes, që ajo të shtojë ditët, duke mashtruar qytetarët. Dhe ndeshemi me të tilla çaste, siç ndeshet Urania me infermieren që i shërben të atit e që ka qenë veçse 3-4 vjeçe kur është vrarë diktatori.
“-Mirë, mirë- përpiqet të duket e gëzuar infermierja. – Thonë se ka qenë diktator, por atë kohë duket se jetohej më mirë. Të gjithë kishin punë e s’kishte krime. S’është kështu zonjushë?” (Mario Vargas Llosa, “Festa e Cjapit”, f 101).
Dy linjat e rrëfimit të Llosës bashkojnë orbitën trishtuese, antinjerëzore, ku pjesëmarrësit në krim janë kandidatët edhe për viktimë të ardhshme, pa kuptuar se tallja dhe vdekja e tyre ka nisur kur kanë heshtur për vdekjet he talljet e të tjerëve. Një trishtim për lemerinë dhe perversitetin. Një prozë që ndoshta për shqiptarët dhe gjithë ata që kanë kaluar në diktatura të ngjashme sjell shumë lexime të duhura. Një roman për të kuptuar jo vetëm të keqen që ka ndodhur, por edhe lindjen e demokracive të mundimshme në një vend ku dikur Njeriu kish vdekur dhe në vend të tij kishte veçse hije që duartrokisnin. /tesheshi.com/
