Shënime për romanin “Nesër në betejë mendo për mua”, i Javier Marias
Nga Agim Baçi
Jemi gati të pohojmë peshën e vërtetë mes të thënave dhe të pathënave në lidhje me hapat që kemi hedhur në jetë? Përse ngjarjet e së shkuarës duket sikur nuk mbarojnë kurrë: mos vallë ne nuk i kuptuam në kohën e duhur, apo nuk deshëm t’i thonim në kohën e duhur? A mundemi ne të rrëfejmë vetveten me gjithçka? Javier Marias futet në këtë labirint dilemash duke sjellë një rrëfim që vështirë të të shqitet nga mendja pasi ke mbyllur 368 faqet e romanit “Nesër në betejë mendo për mua”. Është një përshkrim në formën e rrathëve të ciklonit, që vë në lëvizje thuajse të njëjtat grimca, të cilat pasi nisin rrotullimin nuk janë as si më parë, as në të njëjtin vend, edhe pse janë të njëjtat grimca pluhuri apo rëre që era i rrëmben nga gjendja e qetësisë.
Rrëfimi për atë që duam të themi, për atë që duam të dimë, për atë që deshëm të na ndodhte dhe për atë që ndodhi realisht, merr formën e një provimi të rëndësishëm për të kuptuar së pari veten, e më pas edhe të tjerët rreth nesh. Për të saktësuar këtë rrugëtim duhet së pari të kalosh nga përgjigja për një pyetje që nuk është aspak e lehtë: Ku ka qenë kufiri real dhe ku ka nisur trilli për atë që ke menduar apo rrëfyer për vetveten?
Rrëfimi i Marias nis me një situatë komiko-tragjike, kur personazhit tonë i vdes në duar e dashura, Marta Tellez, që e kish ftuar për një darkë romantike në shtëpinë e saj, në praninë e djalit dyvjeçar, pikërisht natën që i shoqi i saj, Eduaro Deani, ishte më shërbim në Londër. Personazhi ynë, skenarist që herë–herë shkruan për të tjerë pa vënë emrin, tashmë i duhet të gjejë një zgjidhje për historinë e natës së tij tragjike, ku është ende i paemër. Merr emrin e kolegut për t’iu afruar të afërmve të Martës. Si për të plotësuar “errësirën” me vetveten, personazhi ynë prezantohet përpara të atit të Martës që punon në Oborrin Mbretëror, si kolegu i tij, shkrimtari i zbehur dhe skenaristi Ruiberriz de Torresi.
“…Gjatë prezantimeve në shtëpinë e Tellezit isha i sigurt se as atij e as kunatës së tij, Luiza, nuk u pati rënë në sy prania ime gjatë ceremonisë së varrimit, kështu që nuk mund të më njihnin; për një hop, gjatë drekës, a mbase gjatë pritjes, më feksi një fije dyshimi i atypëratyshëm, ndërsa Tellezi dhe e bija po diskutonin një çështje familjare që nuk na interesonte dhe ai dhe unë po dëgjonim pa hapur gojën: gjatë atyre dy apo tri minutave më shtizoi me sy pjerrtas e drejtpërdrejt, si të dinte diçka rreth meje a sikur me të të ishte e pamundur të mbaje të fshehta, ai lloj sysh mosbesues dhe në pritje që, ndonëse nuk ka pyetje, por vetëm heshtje, e shtrëngojnë këdo që të vijojë të flasë, të ofrojë më shumë shpjegime nga sa i kërkohet, të mbështesë me argument dhe me arsyetime të tjera atë çfarë nuk është vënë në dyshim, as nuk është hedhur poshtë me fjalë nga askush, por që ai e ndien se janë të pavlera dhe jo bindëse, për shkak se tjetri nuk përgjigjet por thjesht vijon të presë, të presë ende, shkrimtari si në rastin e njeriut që gjendet në një shfaqje dhe nuk merr pjesë vetë dhe kërkon të kënaqet deri në çastin kur ulet sipari. Dhe ai njeri është vetë shfaqja, ndonëse gjatë atyre dy apo tri minutave që m’i qepi sytë, ishte një shfaqje pa zë, një shfaqje mbi të cilën hidheshin vetëm shikime, si një televizor i ndezur me volumin e zërit të heshtur…”. (Javier Marias, “Nesër në betejë mendo për mua”, përkthyer nga Shpëtim Doda, Dudaj 2016, f. 163-164).
Me një titull të huazuar nga vepra shekspiriane, Javier Marias dërgon dëshmitarin në rrethin ku kërkohet dëshmia. Është vetë ai që vendos dhe që kërkon të dijë se cila e vërtetë do të dalë në pah, se cili version i vdekjes dhe jetës së Martës do të marrë udhë atëherë kur ajo nuk ka fuqi që të marrë pjesë. Një trill psikologjik që shkon në udhën e hamendësive, e ku vihet në lojë hendeku i pafundmë mes asaj që jemi e asaj që na njohin, mes asaj që dimë dhe asaj që nuk do ta mësojmë kurrë, mes mendimit tonë për ngjarjen dhe pafuqisë sonë të pashtershme për ta rrethuar me fjalë gjithçka që kemi dashur të themi.
Rrugëtimin për të pohuar se ishte i pranishëm në vdekjen e gruas së Eduardos duket se e mbajnë gjallë fjalët e fundit të Martës “Oh, vogëlushi im i mjerë!” pak përpara ikjes nga kjo botë. Më pas, forca për të dalë nga errësira e bën të kërkojë të flasë, të rrëfejë, të gjejë një prehje tek ajo që Javier Marias e konsideron si “vullneti për të jetuar”. Përndryshe, nëse dorëzohemi në errësirën e vetëm së pathënës, rrezikojmë të mbetemi pa emër, pa rrëfim, pa kuptuar se në cilën fuqi të brendshme arritëm të dalim në pah. Na mbetet ne të vendosim nëse do ta shpërndajmë apo mjegullën e asaj që duam të shohim brenda vetes sonë, e më pas edhe të asaj përreth.
“Vullneti që tërhiqet mënjanë, i drobitur dhe, ndërsa tërhiqet mënjanë, na sjell vdekjen, sikur bota të mos na duronte dot më dhe të nxitonte për të na dëbuar një orë e më parë jashtë vetes”. (Po aty f. 363)
/tesheshi.com/
