Nga Agim Baçi
Cila është koha e vërtetë? A lëvizin tik-taket gjithandej njëlloj? A është gjithkush në kohë? “Mosha jote do të përcaktohet nga dëshira e heshtjes!”. Kjo është porosia që merr baresha e vogël nga gjyshi, duke e paralajmëruar se është personi i paracaktuar që të gjejë thesarin. Po cilin thesar duhet të kërkojmë? E pse pikërisht ajo, një vajzë e vogël, një bareshë, kur thuajse u është lënë burrave të jenë pjesë e kërkimit jo vetëm në tokën e tij të vendlidnjes, Marok, por edhe në shumë vende të tjera ku femra është pranuar shumë kohë më parë se forcë e bashkëudhëtimit?
Tahar Ben Jelloun, shkrimtari maroken që shkruan frëngjisht veprat e tij, ka dashur të thyrje barrierën e “syve ulur”. Kemi nevojë të shihemi në sy, të kërkojmë gjithçka, për të arritur atje ku na duhet. Zgjedh një vajzë, një bareshë, që s’di shkrim e këndim, por ëndërron dhe kërkon gjithnjë diçka që duhet ta gjejë. Një histori që duket sikur i ka rrënjët në historinë e famshme me Profetin. Por Jellout i duhet një vajzë, me ëndrrën si një ortek, që vetëm sa shtohet e shtohet. Por për të shembur veçse atë që nuk duhet e jo atë që mban njeriun.
Përballë vajzës vjen kundërshtia që në origjinë, që përpara se të kërkojë ëndrrën, më përpara se të dijë që fsheh një thesar. Eshtë pikërisht gjaku i saj, halla, që vesh gjithë pasyrën e së pamundurës, e gropave që i ndërtojmë të mirës dhe kurajës. Vesh kostumin e së keqes dhe nuk e fsheh, madje duke e paralajmëruar se çmund të ndodhë me ata që nuk mundën kurrë të kalojnë nga rruga për ta parë tjetrin me dashuri.
“Historia e thesarit është çmenduri; nuk më shqitet nga mendja edhe pse, në ditët tona, askush nuk u beson përrallave të pleqve, që nuk dinë çfarë të shpikin për ta bërë radion të heshtë…. Unë jam grua prej guri dhe argjile, jeta ime është kantier i madh, këmbët tona shkelin mbi zogj pule ose rrush ende të papjekur, nuk jam e butë, sepse kështu është jeta, çdo rrudhë imja është një brazdë, ku ka kaluar gjaku i të tjerëve. Nuk jam përbindësh, jam pasqyrë, pasqyra juaj, ku ju nuk doni të shiheni. Jam pasqyrimi i frikës dhe pasigurive tuaja. Në jam e bukur, jam falë jush, në jam e shëmtuar, ngaqë jam shumë pranë mendime tuaja… Sepse mendimet tuaja janë të pista…”. (“Me sytë ulur”, Tahar Ben Jelloun, F. 63, Përkthim N. Varfi)
Kjo e keqe e hapur, që vendos të sakrifikojë nipin, Drisin, bën që fati të nisë lëvizjen e shpejtë. Babai vendos ta marr në Francë bareshën e vogël. Në atë që ajo e ka quajtur gjatë gjithë fëmijërisë “Lafranca”, por që i ati nuk ka arritur ta shohë kurrë si vendin ku mund të jetojë. Përballë realitetit të ri tek vajza nisin të jetojnë dy kohë: ajo e shkuara, pa asnjë shenjë, veçse mëngjesit, drekës dhe mbrëmjes, ku i duhej të dilte e të kthehej me bagëtitë, dhe koha tjetër, në Paris, ku gjithçka nxiton. Përplasen aty mendimet, ditët, sytë, gjuha, kohët. E sidomos kohët, sepse ata nisin një numërim tjetër. Brenda 24 orëve nuk është më e njëjta kohë. E mbi gjithçka është koha për veten. Thesari nis të zbardhet hap pas hapi me mësimin e shkronjave. Për t’u plotësuar thesari ka nevojë edhe për kodin e përhershëm: Si mund ta presim Dashurinë?
“Mendimi për të dashuruar një ditë, më mbushte dhe më shoqëronte kudo që shkoja. Kjo ishte tashmë dashuri. Më ndodhte, ndërkohë që isha e zënë për t’i dhënë asaj fytyre disa tipareve, të pyesja veten, duke gjykuar jetën e prindërve të mi: janë dashur vallë? Vazhdojnë gjithnjë të duhen? Ka pasur pasion mes tyre? Janë dashur fshehurazi para martese? Flasin për lidhjen e dyanshme?” (“Me sytë ulur”, Tahar Ben Jelloun, F. 156)
Por asgjë nuk është e kollajtë kur dy botë kanë qëndruar përballë si armike. Asaj i duhet të ecë me veten, të kërkojë, të besojë. Nisë ta krijojë botën vet. Mësuesi i letërsisë Filip De, shkrimtari që “kundërshton natën me shkrime” janë përballja me atë që duhet ta besojmë në kohën që ekziston vetëm për njeriun që di të kërkojë dhe të ndërtojë vetveten. E pastaj, vjen Viktori, personi ajo e ndërton nga vetja si përpjekje për të pranuar të ndryshmen, tjetrën, atë që është e duhet që ta pranojmë më parë për të ditur që ta lexojmë.
Për francezin hapat e vajzës janë në një vrap më shumë se koha që ka jetuar në fëmijëri. Ajo “vjen nga Jugu, atje ku arsyeja është dytësore, ku heshtja, e padukshmja, hija dhe nata, uji dhe drita janë vetë thelbi i jetës”. ( f 226). Por baresha tregon se të gjitha këto janë bashkë me arsyen e se përdorimi i arsyes mund t’i japë kuptim, por jo t’i zhdukë. Ama, mund t’i kuptojë nëse ka kuptuar se kush është në të vërtetë thesari.
“-Por ti e di shumë mirë që kjo është parabolë… Thesari nuk është groposur në mal; thesari është jeta, fati, dashuria që të jetosh… S’ka të bëjë fare me ca monedha ari!”, I thotë profesori, që zbulon çdo ditë vrapin e vajzës për të përqafuar veteveten (“Me sytë ulur”, Tahar Ben Jelloun, F. 242)
Jellou e rikthen në vendlidnje bareshën e tij. Eshtë ëndrra e përhershme e emigrantit, që të jetë gjithnjë me një dorë atje ku ka lindur – një dyzim që jeton tek kushdo që u nis për diku që nuk është toka e tij. Muret që ndërtojmë kërkojnë një zemër për të shembur, kërkojnë dashuri, kërkojnë arsye, kërkojnë të besosh. Kujtimi dhe e ardhmja nuk janë për t’u përballur, poër për t’u pajtuar, që të shembin muret që s’na lënë të shohim si duhet urën që kemi përpara për të kaluar “kurthet e kohës”. Sepse e vetmja kohë që mbetet është ajo që i dhamë kuptim, ajo që shënoi hapa në rrugën drejt vetes, drejt tjetrit, drejt dëshirës për të kuptuar atë që të është dhënë dhe atë që është ndryshe nga ti.
