I ka dhënë gjithë magjinë lexuesit, duke e shëtitur në gjithë mbretërinë e tij të kuptimeve, të kohës, të zhgënjimit, refuzimit dhe sërish kërkimit për t’i dhënë një vend që gjithnjë do të ketë nevojë për të – të ardhmen e librit, të ardhmen e gjithë letërsisë, jo vetëm në një kohë, jo vetëm në një vend.
Nuk është thjesht një roman. Mundet që në të gjitha faqet ç’interesimi i gjuhës, aftësisë për të lexuar dhjetra filozofira, të na japë idenë e romanit. Por në fakt është himni i drejtëpërdrejtë i heroit pa emër, e njëkohësisht më të rëndësishëm të artit të të shkruarit – i atij që merr në dorë fatin e librit në kohë, duke i dhënë emër, duke i dhënë jetë, ose duke treguar se nuk ka mundur të hapërojë me njeriun, por ka mbetur ashtu, pjesë e abortit, siç ndodh me të gjallët.
Por si mund të shkojmë drejt leximit? A duhet të mbështetemi vetëm në përvojën tonë? A na nevojitet dhe përvoja e të tjerëve? A ndërhyjnë gjykimet tona në leximin e një libri? A kemi të drejtë besojmë se leximi ndërhyn, krijon lidhjen e “fshetë” me ne, si një sekret, që edhe pse shpesh mund të mos e artikulojmë, brenda nesh e dimë se çfarë donim të thonim?
“Të lexosh, do të thotë të zhvishesh nga çdo qëllim dhe vendim që ke marrë, për të qenë i gatshëm të kapësh një zë që s’dihet se nga vjen, nga ndonjë vend përtej librit, përtej autorit, përtej parimeve të të shkruarit: nga diçka e pathënë, nga diçka që bota nuk e ka thënë ende për veten e saj, pasi nuk ka gjetur fjalët e duhura për t’u shprehur“. (Italo Calvino “Nëse një natë dimri një udhëtar…”, f 259, Dudaj)
Romani i Calvinos nis më së pari me krjimin e “kushteve të leximit”. Eshtë thuajse internerari i një takimi intim. Sugjerohet deri në llojin e qëndrimeve, ngrënies, pranisë së dritës, e sidomos lidhja me “më të afërtin”. Pastaj libri ka “jetën e tij me të papritura”. Këtë herë Calvino nuk kërkon ta ngrejë të papriturën tek ngjarja e librit. Lexuesi këtë herë ka një libër në dorë ku historia ngatërrohet. Nuk vijon sipas asaj që autori ka premtuar. Duke kërkuar të marrë “të uhurin” ndeshet me Ludmillën, lexuesen që do të sjellë gjithë botën e saj. Pastaj bëhen ai dhe ajo, siç ndodh me vetë librin kur nisim ta lëçisim me endje. Kush është tjetri? Çfarë është historia që nuk vazhdon si duhet? Apo pas saj ngatërrese fshihet ajo që duhet?
Calvino ndërton dhjetë versione të ndryshme, madje deri edhe në atë, të dëshirave që kanë jetuar në shumë koka pushtetesh, ku është kërkuar që librit “t’i lidhet gjuha”. E më pas, lexuesi ndodhet në një duel këndvështrimesh. Dikush lexon në mënyrë të ç’interesuar. Dikush tjetër me librin nis një udhëtim drejt vetes. Dikush bën krahasime e dikujt tjetër i duhet të meditojë.
A kanë të gjithë të drejtë?
Calvino nuk zgjedh se cili lexues është i duhuri. E rëndësishme është që ai të lexohet. Dorëshkrimi i tij kërkon jetë. Dhe Ludmilla jep mbylljen, atje në shtrat, duke gërshetuar intimen e leximit me atë të dashurisë. Sepse libri aq afër qëndron, thuajse ngjitur me dëshirat, me ata që duam e me atë që duam.
Lexuesi kthehet në gjithë romanin në një mbretëri, ku libri kërkon thjesht të jetë një nënshtetas shëtitës i kësaj mbretërie. Sepse që kur shkronjat nisin t’i japin jetë ngjarjes- romanit, ata mendojnë që do të strehohen diku, dikur. E sidomos, kur janë pa të zotin që i mbolli, e vetmja shpresë e atij/asaj që e shkroi mbetet “shtëpia e lexuesit”, madje herë zemra e herë mendja e tij.
“Edhe unë e ndjej nevojën e rileximit të librave që i kam lexuar tashmë, por pas çdo rileximi, më duket sikur po e lexoj një libër të ri. Jam unë ai që ndryshoj vazhdimisht dhe shikoj gjëra të reja, të cilat nuk i kisha vënë re më parë? Apo leximi është një lloj strukture që merr formë në sajë të bashkimit të një numri të madh gjërash që ndryshojnë dhe që nuk mund të përsëritet dy herë sipas të njëjtës skemë? Çdo herë që përpiqem të përjetoj emocionin e një leximi të mëparshëm, nxjerr përshtypje të ndryshme e të papritura dhe nuk rigjej ato të mëhershmet. Ka çaste kur më duket se nga një lexim te tjetri, vërehet një lloj përparimi: në kuptimin për shembull, që arrihet të depërtohet më shumë brenda shpirtit të tekstit, ose të rritet fryma kritike ndaj tij. Në momente të tjera, përkundrazi, më duket sikur ruaj kujtimet e leximeve të të njëjtit libër, njëri pranë tjetrit, qofshin ato entuziaste, të ftohta apo armiqësore, të shpërndara në kohë pa një perspektive, pa një fill të përbashkët. Përfundimi që kam arritur është se leximi është një veprim pa ndonjë qëllim të caktuar; ose që synimi i tij i vërtetë është leximi në vetvete. Libri është një mbështetës i tij, apo madje një pretkest”. (Italo Calvino, “Nëse një natë dimri një udhëtar…”, f 276)
Për Italo Calvinon vazhdimësia e jetës dhe pashmangshmëria e vdekjes janë dy shinat ku libra të tërë që nga fillimet e shkrimit vijojnë udhëtimin. Në këto dy shina ecën treni i ndjesive, emocioneve, meditimeve, vendimeve, që mund të ndalet vetëm në ditën e fundit të botës. Lexuesi, edhe pse është vetë destinacion, bën një copë udhë në këtë tren që të marrë pjesën e vet, të asaj që është shkruar që nga momenti i krijimit se do të të ndodhë.
… Pastaj fik dritën që të mbyllë pak sytë para se të zgjohet!
/tesheshi.com/
