Shënime për librin “Mjelma e Zezë” e Nassim Nicholas Taleb
Nga Agim Baçi
Çfarë fuqie ka e papritura tek ne? Ç’fuqi kanë gjërat e padukshme? A duhet të vlerësojmë vetëm atë që duket apo të besojmë edhe tek fuqia e “heronjve në heshtje” të cilët kanë bërë shumë edhe pse njihen shumë pak? Nassim Nicholas Taleb, profesor i Shkencave të Pasigurisë, Dekan në Universitetin e Massachusetts në SHBA, ka sjellë një vëzhgim të pasojave të së pamundurës, madje asaj më të pamenduarës se mund të ndodhë, në jetët tona. Parashikueshmëria dhe paparishikueshmëria, realiteti dhe metodat shkencore, pasioni dhe profesioni, e shumë dualitete të mendimit dhe veprimit tonë, vijnë përmes ballafaqimesh të cilët na vënë në një dilemë të thellë mbi atë që kemi menduar për një kohë të gjatë dhe për atë që na ndodh fare-fare pa menduar, por që më pas na fut në një rrjedhë ndryshimesh të pafundme.
“Mjelma e Zezë” është një libër që sjell të gjitha pikëpyetjet për metodat e mendimit bardh e zi dhe që zë ngushtë teoricienët e parashikimeve. I përshkruar si një esse, gati-gati si rrëfim letrar, libri i Taleb të befason e, njëkohësisht, të shkund përballë botës që shpesh i shpërfill edhe projektet më të detajuara e më mahnitëse.
“…Shihni pas në gjithë ekzistencën tuaj. Numëroni ngjarjet e mëdha, ndryshimet teknologjike dhe shpikjet që kanë ndodhur në mjedisin tuaj që nga lindja dhe krahasojini ato me atë që parashikohej apo pritej të ndodhte përpara se ato të shpikeshin. Sa prej tyre vijnë sipas një kalendari kohor të rregullt? Shihni në jetën tuaj personale, tek zgjedhja e profesionit tuaj, apo tek zgjedhja e shokut, tek emigrimi nga vendi juaj i origjinës, tradhtitë që keni ndeshur në jetë, pasurimin apo varfërimin tuaj të beftë. Sa shpesh kanë ndodhur këto gjëra në jetën tuaj sipas një plani?”. (Nassim Nicholas Taleb, “Mjelma e Zezë”, f. 7, përkthim nga Selami Xhepa)
E në fakt, kur kthejmë kokën pas, nisim të besojmë se shumë nga hapat e hedhur kanë qenë nga tjetër rrugë, nga e cila jemi nisur. Mbetet veçse nevoja e së duhurës, për të ditur që të fusësh në hullinë e ndjesive të tua atë që tashmë nuk mundet më të shmanget, por kërkon prej nesh vetëm të pajtohemi.
Me një seri faktesh nga përditshmëria, përfshi këtu shpikjet më të rëndësishme shkencore apo befasinë mbarëbotërore të 11 shtatorit 2001, Taleb kërkon nga lexuesi të rimendojë rreth vetvetes, që të gjejë një rrugëtim sa më të mirë të kuptimit të ideve të veta dhe të rrethanave të jetës së tij. Madje, Taleb, bazuar në edhe në disa eksperimente statistikash, na nxjerr në pah se, pikërisht teoritë shpesh të kalkuluara, nuk janë garanci për veprimet më të mira, e as të duhurat për ne.
“Si mund të shkojmë logjikisht nga rastet specifike drejt konkluzioneve përgjithësuese? Si i dimë ato që dimë? Si e dimë që ato që kemi vëzhguar nga objektet dhe ngjarjet janë të mjaftueshme për të kuptuar cilësitë e tjera të tyre? Në dijen që fitohet nga vëzhgimet ka mjaft rrengje.” (Nassim Nicholas Taleb, “Mjelma e Zezë”, f. 77).
Në libër ndeshen dëshira për siguri dhe befasitë. “Provo dhe gabo”, këshillon Taleb, duke ofruar një udhëtim nga guximi, për të shmangur shtangien tonë nga një humbje e rastësishme, nga ngjarje që prekin përditshmërinë tonë fare papritur. Një libër reflektimesh për atë që dimë dhe atë që nuk dimë, për atë që mundemi dhe atë që nuk mundemi. Një libër që të zgjon nga gjumi i të qenurit i sigurt nga informacioni dhe dija që kemi marrë, duke na ftuar të mësojmë të lexojmë atë që na vjen papritur dhe vendos për jetët tona shumë më shumë se sa ajo që kemi programuar. Natyrisht, Taleb kurrë nuk ofron anashkalimin e dijeve, të statistikave, të programeve, por na ofron të mos mbetemi peng i arsyetimeve teorike, pa përfillur atë që vjen në mënyrë të pashmangshme e që ne na duhet ta lexojmë, për të bërë të mundur që të rigjejmë vetveten pas çdo stuhie ngjarjesh që mund të kemi në jetë. /tesheshi.com/
