Shënime për romanin “Kopshti i Finci-Kontinëve” të Giorgio Bassani
Nga Agim Baçi
“Celestino, Kaltëroshi”. Kështu e kish quajtur Mikola që fëmijë mikun e saj teksa e shihte të bisedonte me të vëllain gjatë ftesave në vilë për lojën e tenisit. Një histori që mbeti thjesht si një nofkë, si një dallgë, pa mundur ta kapërcejë dot murin për të hyrë në “kopshtin e saj”. Nuk e ka harruar as pas më shumë se tridhjetë viteve, teksa i rikthehet jetës së trazuar të hebrenjve të cilët përfunduan ashtu, pa mundur të kenë as varrin – si një histori pa mbarim.
Vdekja dhe Dashuria janë vallëzim i përhershëm për njeriun, për atë që kërkon të kujtojë apo të ndërtojë për të nesërmen e tij. Dhe gjithmonë pa kohën e përditshmërisë, por me kohën e pandalshme të asaj që duam. E ndonjëherë duket sikur kujtohen ata që ikin përgjithmonë, por që në fakt rezulton të jenë pikërisht ata që s’largohen kurrë. Sepse nuk i mposht koha. Janë në kohën e tyre të përhershme dhe mjafton vetëm t’u kthehemi dhe duket se i kemi para syve duke lëvizur ashtu siç i kemi dëshiruar.
“Sa vite kanë kaluar nga ajo pasdite e largët qershori? Më shumë se tridhjetë. Sidoqoftë, nëse mbyll sytë, Mikol Finci-Kontini është ende aty që më sheh e më flet, e varur në murin rrethues të kopshtit të saj. Në 1929 ishte pak a shumë një fëmijë, një trembëdhjetëvjeçare e hajthme dhe bionde, me ca sy të mëdhenj të çelët, magnetikë. Kurse unë një djalosh me pantallona të shkurtra, tejet borgjez dhe që e mbaja veten me aq të madh, sa mjaftonte një andrallë e vogël në shkollë për të më hedhur në dëshpërimin më foshnjarak”. (Giorgio Bassani “Kopshti i Finci-Kontinëve”, IDK 2015, f. 53, përktheu Beti Njuma)
Një histori që shkon mes dashurisë së pamundur dhe një bote ku disa kërkojnë të përjashtojë disa të tjerë, duke besuar në mënyrë të errët se kanë të drejtë të jenë vetëm ata. A mund të çlirohemi dot nga ky makth që duket se nuk i takon vetëm asaj të shkuare? Giorgio Bassani, përfaqësues i letërsisë moderne italiane (1916-2000), ka mundur të sjellë përmes një romance të pamundur një histori të tragjike, e cila nuk arriti dot të mundej nga harresa. Janë vite kur Italia ishte futur në rrugëtimin e fashizmit të Musolinit, ndërkohë që për hebrenjtë, kudo që të ishin, e çfarëdo historie të kishin ndërtuar në qytetet e tyre, do të niste numërimi tragjik i zhdukjeve. Dhe në fakt, rileximi i asaj të shkuare nuk është veçse mundësia e vetme për t’u ndjerë të çliruar nga një makth i atyre që nuk arritën dot të shohin përmes arsyes njerëzore.
Heroi i Bassanit vjen i vetërrëfyer, pa emër, ashtu siç nuk ka as varr për atë që ai e deshi deri në pamundësi – Mikolën. Përmes retrospektivës rindërtohet panorama e një historie për të cilën kemi nevojë ta dimë. Jo vetëm asaj kohe të dashurisë, e cila mbetet koha e përhershme, por edhe të rrëzimit të përditshëm të njeriut, kur dikush beson se ka të drejtë të zhdukë një tjetër në emër të racës apo gjithçkaje tjetër që është ndryshe nga ai. Bassani ka rrëfyer njeriun e trazuar mes fashizmit, nazizmit dhe komunizmit, si dhe arratinë e arsyes së një pjese të bashkuar me idetë e nazizmit përballë një komuniteti që kish qenë aty, bashkarisht me ta, në ndërtimin me shekuj të jetës së përbashkët – hebrenjve.
“Ia ngulja sytë buzëve të saj, lyer me një fill të hollë buzëkuqi. Po, i pata puthur pikërisht unë, pak më parë. A nuk kishte qenë tejet vonë? Përse nuk e kisha bërë këtë gjashtë muaj më parë, kur gjithçka qe e mundur, apo së paku gjatë dimrit? Sa kohë kishim humbur: Unë këtu, në Ferrara, dhe ajo në Venecia! Fare mirë mund t’i kisha hipur trenit një të diel e të shkoja ta takoja”. (Giorgio Bassani “Kopshti i Finci-Kontinëve”, IDK 2015, f. 202).
Eshtë një rrëfim që të tërheq dhe ku ti nuk kërkon të dish vetëm fundin. Madje, fundi të është dhënë që në fillim, si për të thënë se, duhet të dimë të lexojmë vetë edhe shumë nga ato që na kanë thënë të tjerët. Eshtë një dashuri që edhe nuk arrin ta kapërcejë dot murin, ashtu siç nisi që në ftesën e parë të Mikolës, por që bart një kopsht të rëndësishëm për t’u njohur, edhe pse një kopsht tragjik i së shkuarës. /tesheshi.com/
