Kullat, sidomos ato të veriut, kanë qenë më tepër se shtëpi banimi për shqiptarin; ato kanë qenë gati-gati institucione të jetës në shekuj, ku prej tyre kanë buruar sa e sa ngjarje, sa e sa vendime, sa e sa kode jete, sa e sa doke e zakone. Dhe ato gjithherë kanë tërhequr vëmendjen për veçantinë dhe madhështinë e tyre.
Në veri dallohen veçmas kullat e Nikaj -Merturit, Dukagjinit, Valbonës, Krasniqes, Gashit, Lumës, Kosovës, Mirditës, Matit, Pukës, Dibrës etj.
Kulla si tip banese popullore fshatare, dallohet nga tipet e tjera të banesës popullore, për karakterin dhe funksionin e saj të theksuar mbrojtës.
Ato ndërtohen zakonisht në pika dominuese dhe më strategjike, në majë të kodrave dhe shkëmbinjve të thepisur, si kështjella të vogla, të izoluara dhe larg njëra –tjetrës, por pa avlli.
Dhe ndodh që vjen një kohë që e prish këtë rregull. Vitet e fundit kemi një kullë me avlli dhe kjo është e Haklajve në Tropojë.
Duhet historia tragjike e saj me meshkuj të çuar në plumb prej një sage të jashtëzakonshme vrasjesh, të përfolura si me sfond politik.
Pra, në shekuj i ka rezistuar çdo rreziku pa qenë nevoja për murr rrethues parambrojtës siç është avllia, por vjen një ditë qe edhe pse me shtet, banorët e saj detyrohen të ndëhyjnë në traditë, pa pyetur as për anë estetike, mjaft që të ruajnë kokën. Kjo, pasi drejt tyre nuk është qëlluar me pushkë tradite, por me snajper që sfidojnë dhe frengjitë, si dhe me armë të një kalibri më të rëndë.
Nga ana tjetër kemi kullën e Berishajve, pra ku ka lindur e është rritur Sali Berisha, emri më dominant në politikën shqiptarë të çerekshekullit të fundit.
E braktisur deri dje, ajo është rimarrë prej familjarëve për t`u rikonstruktuar. Ka qenë një kullë e zakonshme dhe jo nga ato me karakteristika të veçanta sa ta bëjnë të dallueshme nga të tjerat. Kjo në stilin arkitektural. Gjatë luftës së Kosovës në pranverën `99, ajo pësoi disa dëmtime nga granatimet serbe në kufi. Dhe siç shihet nuk ka avlli.
Përgatiti Gjon Neçaj – te sheshi.com
