Ai që ishte dikur liqeni i dytë më i madh i Bolivisë, është tani një rrafshinë kripe dhe ujërat e zhdukur të tij duket se po marrin me vete edhe mënyrën e jetesës së komunitetit indigjen.
Pjesa e mbetur e një deti antik në zemër të Amerikës së Jugut është duke u shndërruar me shpejtësi në një kujtim: një zgjatim i bardhë kripe shtrihet për milje të tëra, me vetëm një njollë të kuqe e të lyrosur uji në qoshen jugore.
Liqeni Poopó ishte dikur masa e dytë më e madhe ujore e Bolivisë, por kur pyeten sesi mund të shkohet në këtë liqen, banorët lokalë i korrigjojnë vizitorët.
“Do të thuash ish-liqeni, rrafshina e kripës”, Arminda Choque, një 23-vjeçare vendase teksa pret jashtë një klinike të lëvizshme dentare në
Llapallapani, komunitetit me shtëpitë gjysmë të rrëzuara prej qerpiçi e kashte të banuar prej indigjenëve Urus-Muratos, të cilët kanë jetuar me peshkun e bollshëm të liqenit që kur nuk mbahet mend. “Dua që fëmijët e mi të largohen prej këndej e të shkojnë në kolegj. Nuk ka të ardhme për ta këtu”.
Liqeni që shtrihet në një lartësi të madhe – habitat për rreth 200 lloje zogjsh, mamalësh dhe peshqish – ka ndryshuar gjithnjë madhësinë e tij. Por në vitet e fundit, thatësirat janë bërë më të gjata.
Në nëntor 2014, miliona peshq dhe zogj papritur u zhdukën, duke u kalbur atje ku kishin ngordhur. Deri në fund të vitit 2015, liqeni që dikur mbulonte një sipërfaqe prej 2400 kilometrash katrorë, u tha tërësisht, duket një herë e përgjithmonë. Shumë njerëz fajësuan për katastrofën, ndryshimet klimatike.
Tashmë, anijet e peshkimit ndryshken e shpërbëhen në kripën e nxehtë, midis shtëllungave të rrjetave të thata të peshkimit dhe tufave të pendëve të flamingove. Në fshatin Villa Ñeque, ngritur në tokë vite më parë, 48-vjeçari Vicente Valero, ka dyshime nëse ia vlen ta riparojë kanoen e tij si fuçi.
“Uji vinte deri këtu”, thotë Valero. Ai sjell në kujtesë udhëtimet njëjavore: fjetjen poshtë yjeve në kanoe, hedhjen e ëmbëlsirave në ujë si ofrime për Lenteni. “Tashmë ne rrisim kafshë dhe kultivojmë kuinoa. Të korrat e para kanë qenë shumë të pakta”, pranon ai.
Komuniteti Urus nuk është prej fermerësh natyrale, thotë Apolinar Flores, ekspert ligjor në një organizatë lokale. Urus, “nuk kanë pasur tradicionalisht më shumë sesa një copë toke”: ata peshkonin, gjuanin dhe shkëmbenin prodhimet. Ata që tani përpiqen të rrisin ushqim midis indigjenëve fqinj, Aymara shpesh përballen me diskriminim dhe varfëri.
Shumë banorë kanë emigruar në qytetet e afërta, zakonisht për t’u marrë me punë krahu ditore. Disa kanë gjetur një matje suksesi dhe citojnë lidhjet e rilindura kulturore me grupin më të madh Uru-Chipaya në perëndim.
Por, të tjerët janë të detyruar të rivendosen më tutje. Me më pak se 800 Urus-Muratos që kanë mbetur të jetojnë rreth liqenit Poopó, dhe me kulturën e tyre të përqëndruar thelbësisht tek peshkimi, ka nga ata që kanë frikë se një prej shoqërive më të vjetra në dy Amerikat, do të zhduket po ashtu si liqeni.
“Vdekja e liqenit po vret shpresën e njerëzve për të ardhmen e tyre në rajon”, thotë Clayton Ëhitt, antropolog që punon në Vankuver. “Eshtë shumë e tmerrshme për ta menduar”.
Në qytetin e pluhurosur Colchani, 150 kilometra në jug, 42-vjeçari Aureliano Mauricio Valero, gruaja e tij dhe vajza mbushin qese plastike me kripë. Jashtë në rrafshinën marramendëse të kripës, disa ish-fqinj bëjnë tulla të bardha nga toka, me duar.
“Mes ne të treve, mund të bëjmë 5 mijë qese në ditë”, thotë ai, duke dituar 125 bolivianos apo 14 paundë. Mauricio ka punuar në këtë vend gjatë sezoneve të mëparshme të thatësirave, por kur u rikthye dy muaj më parë me familjen e tij, ishte përgjithmonë. Ai kujton sesi peshkonte kur ishte djalë dhe hidhte rrjetat gjatë natës.
“Na pëlqente të punonim”, thotë ai. “Puna jonë është liqeni Poopó, dhe tani që është tharë, ne jemi si jetimë”.
Një vesë shi në fillim të vitit, rimbushi disa pjesë të liqenit, por kjo nuk zgjati shumë, pasi uji u avullua brenda disa javësh. Megjithatë ka një rritje të ndërgjegjësimit, se nuk është rritja e temperaturave i vetmi faktor që duhet të mbajë fajin për këtë situatë.
Marrja e ujit për vaditje nga lumenjtë që ndodhen sipër rrjedhës, reduktojnë po ashtu madhësinë e liqenit, thotë Tom Perreault, gjeograf në universitetin e Sirakuzës. Sasia e madhe e ujit të përdorur nga minierat e afërta, dhe kontaminimi që ato sjellin, po ashtu ka efekt katastrofik, shton ai.
Mjafton një vizitë në minierën e aluminit në pronësi të shtetit, Huanuni, më e madhja në Bolivi, për të parë sesi mbetjet hidhen direkt në lumin Huanuni. Lumi, me një ngjyrë të verdhë të sëmurë, rrjedh poshtë kodrës drejt e në liqenin Poopó.
Qeveria majtiste e Evo Morales ka fajësuar “esksluzivisht ndryshimet klimatike për zhdukjen e liqenit duke injoruar faktorët e tjerë”, thotë Perreault. Një qasje e tillë i mundëson atij “ta hedhë fajin në vendet e industrializuara për tharjen apo zhdukjen e liqenit”.
Një program me 14 milionë euro fonde nga Bashkimi Europian gjatë viteve 2010-2015, “duket se vetëm sa zbuti qoshet e problemeve madhore të liqenit”, thonë ekspertët. Tashmë zyra e programit në ndërtesën qeveritare në Oruro është e mbyllur.
Ka edhe përpjekje të tjera për përmirësimin e gjendjes së liqenit, mirëpo shumë pak mendojnë se ato mund të sjellin diçka. Morales nuk ka gjasa të përforcojë rregullat që mund të dëmtojnë minierat e rajonit, që janë component kyç i mbështetjes për të.
“Edhe nëse liqeni e merr veten, do të ketë shumë pak njerëz në komunitetet Urus që të përfitojnë”, thonë ekspertët. Disa thonë se ky rrëfim për liqenin Poopó duhet të shërbejë si paralajmërim për të vepruar në rastin e liqenit më të madh Titicaca, po ashtu në rrezik.
Të tjerë mbajnë ende shpresë se një ditë do të mund të lundrojnë dhe peshkojnë sërish në liqen. “Ne jemi peshkatarë”, thotë Mauricio. “Dhe nëse ka peshk, ka punë”.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
