Nga Bardha Nergjoni
E ndërsa shkon në qytetin bregdetar, deti, restorantet dhe baret e shumtë nuk përbëjnë gjithçka ku mund të ndalesh kur pak më tej shikimi të rrok me vështirësi trashëgiminë e pasur kulturore dhe historike të qytetit të lashtë të fshehur mes formash të çrregullta urbane. Mes ndërtimesh pa formë të përcaktuar, rrugësh ende jo të sistemuara, ngjyrash komplekse ndodhet një objekt i shekullit të dytë që pret të shpëtohet, të zbulohet ende, të restaurohet dhe të tërheqë më shumë turistë.
Veçantia e këtij objekti tregohet që nga periudha e ndërtimit të tij, kapaciteti i madh që arrin deri në 20 mijë spektatorë, rëndësia dhe pozicioni i tij gjeografik. Një arkeolog i njohur durrsak e ka quajtur të gjithë këtë qytet me nëntokë të artë dhe vërtet kudo që mund të gërmohet në Durrës do të gjendet një elemente vlerë që të lidh me historinë e hershme të këtij qyteti. Arkeologu Vangjel Toçi u mor me gërmimin e amfiteatrit duke zbuluar fillimisht pjesën kryesore të arenës dhe të galerive të amfiteatrit në vitet 60-të. Më pas pati disa ekspedita gërmimesh edhe pas viteve 90-të edhe nga grupe të huaja arkeologjike. Arkeologët bënë pjesën e tyre ndërsa institucionet “harruan” ta mbronin.
E ndërsa me kuriozitetin e turistit shikojmë nga afër vendin ku janë zhvilluar ndeshje epike dhe shfaqje teatri me mijëra spektatorë, turistët me grupe të vogla hyjnë e dalin nga amfiteatri. Ndalojmë dy prej tyre për të marrë përshtypjet në këtë vizitë. “Na pëlqen shumë Shqipëria ndërsa sa për amfiteatrin ai është thjesht i mrekullueshëm. Dje erdhëm në Tiranë ndërsa sot nxituam për ta parë. Është interesant, i madh dhe ka shumë tunele që të bëjnë kurioz. Është ndoshta më i madhi në Ballkan”. Për ta amfiteatri mund dhe duhet të shpëtohet. “Mendojmë se do të ketë shumë vizitorë pasi interesi për ta parë këtë pjesë të historisë është i madh. Durrësi përgjithësisht duket në kaos urban por shpresoj që specialistët të bëjnë sa të mundin që ky objekt të jetë sa më i bukur dhe sa më i mirëmbajtur”. Ndërsa turistët nga natyra japin përshtypje pozitive, fare mirë shikohet se ndërtesat përreth nuk respektojnë asgjë nga kjo copë e madhe historie të Dyrrahut të vjetër.
Banorët përreth duket se kanë filluar të ndërgjegjësohen për atë që kanë poshtë këmbëve të tyre. Ndërsa një pjesë janë kompensuar, ka të tjerë që presin që shteti ti kompensojë e më pas të largohen për të banuar diku tjetër. Edhe pse një pjesë e madhe nuk morën asgjë parasysh kur u vendosën përreth amfiteatrit, tashmë kur zgjedhja ka rezultuar e gabuar presin që të paktën të kompensohen siç duhet. Disa mallkojnë veten pse kanë ndërtuar aty pasi jeta përreth nuk duket dhe aq e lehtë. Një djalë i ri thotë se ka jetuar aty brez pas brezi dhe ka dëshmi nga gërmimet e 60-ës kur u gërmua dhe u zbulua amfiteatri. “Babai im ka qenë prezent gjatë gërmimeve dhe më ka treguar se këtu janë gjetur shumë sende me vlerë që ndodhen sot nëpër muze e galeri. E dimë sa vlerë ka por dhe ne duam të jetojmë si njerëz”.
Arkeologia Eda Çe
krezi, thotë se këto vitet e fundit është bërë shumë për amfiteatrin dhe po përgatitet një fazë tjetër gërmimesh pas shpronësimeve të shtatorit të vitit 2015.
Specialistja thotë se janë bërë disa ndërhyrje që mbrojtjen e këtij objekti dhe të mozaikëve në brendësi që janë të rralla dhe mjaft interesante. “Nga Drejtoria e Kulturës Kombëtare Durrës janë marrë masat e mirëmbajtjes vazhdimisht. Përveç masave të mirëmbajtjes një masë tjetër e ndërmarrë është nga Drejtoria Rajonale Kombëtare Durrës së bashku me Ministrinë e Kulturës, është edhe shpronësimi që u bë në shtator të vitit 2015 dy prej shtëpive që qëndronin në sipërfaqen e amfiteatrit për ti hapur rrugë dhe vazhdimit të gërmimeve të mëtejshme në pjesën jugore të tij.
“Së fundi është vënë re edhe një rritje e interesit të turistëve dhe kjo sipas drejtuesve të trashëgimisë shpjegohet me rëndësinë që po i jepet këtij monumenti të rrallë që më në fund ka marrë vëmendje. “Ne kemi bërë një analizë të 3-mujorit të vitit 2015 dhe 3-mujorit të fundit të muajve prill-maj-qershor të vitit 2016 dhe rezultoi me një rritje rreth 800 apo 1000 vizitorë, të cilët e kanë frekuentuar amfiteatrin. Gjatë vitit 2015 numri i vizitorëve ka qenë rreth 4200. Ndërkohë që 2016 ka shkuar mbi 8000. Pra ka pasur një rritje të vizitorëve qoftë vendas qoftë të huaj”.
Për mbrojtjen e mozaikëve dhe afreskeve specialistja pranë Drejtorisë Rajonale të Trashëgimisë kulturore tha se po i nënshtrohen mirëmbatjes së vazhdueshme deri në zbatim të projekteve të restaurimit. ” Një pjesë e dëmtimit ka ardhur gjatë periudhës së gërmimit, ndërkohë që janë marrë vazhdimisht masa për mirëmbajtjen dhe ruajtjen. Po kështu janë bërë projekte restaurimi, dhe ka një mirëmbajtje të vazhdueshme si për pastrimin e mozaikut ashtu edhe për të mos t’u dëmtuar nga duar”.
Ndërkohë, arkeologia e njohur durrsake Lida Miraj ka një mendim të ndryshëm për atë çfarë ka ndodhur me amfiteatrin e Durrësit. Sipas saj, shembjet janë bërë pa mbikëqyrje specialistësh. Ajo thekson se urgjentisht duhet të ndalet vazhdimi i ndërtimeve afër amfiteatrit. Arkeologia nxit të vazhdojë projekti i Bashkimit Evropian që ky objekt i rëndësishëm të zbulohet plotësisht. Ajo ngre edhe një tjetër shqetësim, atë të shkatërrimit të afreskeve nga djegia e një gome dhe mbrojtja nga institucionet që erdhi pas saj. “Duhet të vazhdojë zbatimi i projektit, gërmimi gradual, mirëmbajtja dhe prishjet e parashikuara. Nuk duhen lejuar ndërtime të reja përreth pasi realisht janë duke vazhduar”. Sa i përket afreskeve, duket se dëmet e shkaktuara qëllimisht janë të pa riparueshme. “Mbrojtja prej hekuri është vendosur pasi janë djegur afresket. I kemi gërmuar dhe zbuluar në vitin 1986. Në brendësi është djegur një gomë dhe janë dëmtuar afresket. Ishte një dëm që nuk riparohet”. Arkeologia thotë se duhet të vazhdojë projekti nga Këshilli i Europës dhe specialistët ndërkombëtar. “Prishja e shtëpive është bërë si zbatim i projektit të KE dhe gjithçka në amfiteatrin e Durrësit duhet të vazhdojë duke mbrojtur atë që është zbuluar, vazhduar gërmimet dhe moslejimin e ndërtimit të objekteve të reja në afërsi të këtij objekti të trashëgimisë së kulturore”. /tesheshi.com/
