Marrëveshja e fundit midis Iranit dhe Arabisë Saudite për të rivendosur marrëdhëniet e tyre diplomatike pas një dekade rivaliteti dhe luftërash, ka tërhequr me të drejtë vëmendjen e publikut. Shumë media kanë shkruar për perspektivat e ardhshme të këtyre marrëdhënieve. Të tjerë kanë analizuar se si dhe pse Kina ndërmjetësoi bisedimet midis Teheranit dhe Riadit.
Ky hulumtim, së bashku me paraqitjet e detajuara tabelare, analizon modelet e sjelljes së tyre në të kaluarën – kur dhe pse të dy vendet kishin marrëdhënie miqësore në 100 vitet e fundit. Në pjesën e parë, që i referohet periudhës nga viti 1925 deri në fund të Luftës së Ftohtë, çmitizojmë stereotipet e zakonshme të publikut dhe medias për dy “fqinjë të orientuar vazhdimisht në mënyrë antagoniste”, sipas tekstit të publikuar në portalin iges.
Faza e parë e marrëdhënieve miqësore
Një pasqyrë e korrespondencës diplomatike midis Iranit dhe Arabisë Saudite nga vitet 1920 deri më sot tregon rinovimin periodik dhe vendosjen e marrëdhënieve relativisht të ngushta dhe miqësore. Në këtë kuptim, dallojmë tre faza të veçanta të miqësisë relative, e para prej të cilave u zhvillua në një botë shumëpolare nga mesi i viteve 1920 deri në fund të viteve 1930, e dyta gjatë ndarjes bipolare të botës nga 1946 deri në 1979, dhe e treta pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, më saktë periudha e uljes së tensioneve nga viti 1991 deri në 1997, e cila u shndërrua në një periudhë afrimi të ndërsjelltë nga viti 1997 në 2007.
Pas vendosjes së kontakteve të para diplomatike në mesin e viteve 1920, të dy shtetet (në atë kohë Mbretëria e Persisë dhe Mbretëria e Hixhazit dhe Nexhdit) përfunduan dhe nënshkruan Traktatin e Miqësisë në Teheran në vitin 1929. Të dërguarit e tyre diplomatikë gëzonin trajtim reciprok në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.
Disa ngjarje të tjera treguan miqësi të ndërsjelltë. Për shembull, historianët e marrëdhënieve saudio-iraniane kanë dokumentuar pritjen e ngrohtë protokollare të një luftanijeje detare nga Persia që u ankorua në portin saudit të Jeddah gjatë kësaj periudhe.
Më poshtë është një kronologji e marrëdhënieve midis Iranit dhe Arabisë Saudite nga viti 1925 deri në fund të viteve 1930.
Në vitin 1925, Abd al-Aziz, pasi mori përsipër Hixhazin, i dërgoi një letër konsullatës persiane në Jeddah ku theksonte garancinë e tij për sigurinë e zonës si dhe lirinë e pelegrinëve.
1925 – Konsulli i Përgjithshëm i Persisë në Siri, Habibollah Hoveida u dërgua në Jeddah për të kontrolluar kushtet për pelegrinazhin. Delegacioni i dytë persian u dërgua në Mekë.
1925 – Abd al-Aziz kërkon njohjen zyrtare të Iranit.
1925 – Reza Khan i ofron sundimtarit saudit ndërmjetësim gjatë rrethimit të Jeddah.
Në vitin 1925, Abd al-Aziz i dërgoi urime Reza Shahut dhe dinastisë së re Pahlavi.
Në vitin 1925, delegacioni persian falënderoi Abd al-Aziz për mesazhin dhe theksoi se Persia dëshironte të mbante lidhje të ngushta me qeverinë e Hexhazit.
Në vitin 1926, Abd al-Aziz shprehu gatishmërinë e tij për të ndihmuar Persinë në rivendosjen e vendeve të përdhosura shiite.
1927 – Princi Faisal bin Abd al-Aziz bisedoi me konsullin persian. Njoftoi se Persia mund të njihte mbretërinë në këmbim të garancive bazë për vendet e shenjta shiite.
Në vitin 1927, Irani paraqiti një ankesë zyrtare në Lidhjen e Kombeve kur Mbreti Abdul Aziz njohu qeverinë e Bahreinit përmes një marrëveshjeje dypalëshe me britanikët në Jeddah.
Në vitin 1928, mbreti Abd al-Aziz i ofroi Reza Shahut të nënshkruante një marrëveshje për sigurinë e ndërsjelltë. Reza Shah ra dakord për kontakte me qëllim vendosjen e lidhjeve diplomatike.
Në vitin 1929, Persia njohu zyrtarisht “Qeverinë e Hixhazit dhe Nexhdit”.
Në vitin 1929, Irani dhe Arabia Saudite përfunduan dhe nënshkruan Traktatin e Miqësisë në Teheran.
1929 – Dy monarkët shkëmbyen urime dhe konfirmuan fillimin e marrëdhënieve diplomatike.
Në vitin 1930, Reza Shah emëroi Hoveidën si ambasadore të tij në ambasadën e sapokrijuar në Jeddah. Persia krijoi një konsullatë në Nejd. Abd al-Aziz emëroi Rashid Pashën si të dërguar të tij në Persi dhe Irak.
1932 – Djali i mbretit Abdul Aziz, Princi Faisal, vizitoi Teheranin me një mision të vullnetit të mirë.
1934 – Mohammad Ali Moghadam u dërgua si ambasadori i fundit persian në Arabinë Saudite para shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore.
1938 – Irani fillon mbledhjen e forumit të parë të Lindjes së Mesme për të nxitur shtetet rajonale, duke përfshirë Arabinë Saudite, të krijojnë pakte miqësie dhe sigurie ndërsa Evropa rrëshqet drejt një konflikti të ri.
Në vitin 1939, Irani dhe Arabia Saudite u përpoqën të mbanin një samit për unitetin musliman në Turqi. Masa dështoi kur trupat gjermane pushtuan Poloninë në shtator të atij viti.
Në vitin 1949, Irani ftoi Arabinë Saudite të bashkohej me paktet e miqësisë dhe sigurisë me shtetet rajonale. /tesheshi.com/
