Piloti hero Charles Vivian Howard, i cili mori pjesë në “Arratisjen e Madhe” nga kampi i përqendrimit të POW-ve të drejtuar nga Luftwaffe gjatë Luftës së Dytë Botërore, ka vdekur në moshën 102-vjeçare.
Piloti i Marinës Mbretërore Britanike që mbante gradën e kapitenit u qëllua nga zjarri gjerman në 1941 duke rënë në duart e SS. Ai u dërgua menjëherë në kampin famëkeq Stalag Luft III që ndodhet në Poloninë e sotme. Në mars 1944, dhjetëra të burgosur, të udhëhequr nga drejtuesi i skuadronit të RAF, Roger Bussell, arritën të arratiseshin përmes tuneleve të gërmuara fshehurazi.
Plani i tyre u kodua “The Great Escape” dhe në vitin 1963 u soll në ekranin e madh me Steve McQueen. Filmi tregon se të gjithë të burgosurit – përveç tre – pasi arritën të arratiseshin, ranë përsëri në duart e SS dhe 50 prej tyre u ekzekutuan.
Të burgosurit arritën të hapnin tre tunele të quajtur Tom, Dick dhe Harry nën hundën e gjermanëve. Plani i tyre ishte i thjeshtë: nëse nazistët zbulonin njërën ose tjetrën, ata do të kishin një rrugë shpëtimi rezervë.
Howard për të shpërqendruar rojet filloi të bisedojë me ta duke përdorur gjermanishten e tij të rrjedhshme. Kështu detyra e shokëve të tij të burgosur u bë më e lehtë. Përveç “The Great Escape”, Howard ndihmoi gjithashtu në një tjetër skemë të suksesshme arratisjeje në 1943 (dhe kjo arratisje u bë një film në vitin 1950 i quajtur “White Horse”).
Më pas ai ishte në mesin e të burgosurve që po hidheshin mbi një kalë që mbulonte vendin e një tuneli në ndërtim. Gjatë kësaj arratisjeje tre burra arritën të shpëtonin duke u kthyer në Britaninë e Madhe.
Në vitin 2019, kur Howard mbushi 100 vjeç, ai foli për BBC për ato ditë dhe përshkroi kushtet në kampin e përqendrimit. Në të njëjtën intervistë foli edhe djali i tij, i cili theksoi se babai i tij iu referua aventurave të tij kur filloi të plaket.
Mori pjesë në “Marshin e Madh”
Në janar 1945, kapiteni së bashku me të burgosurit e tjerë u zhvendosën në mes të një dimri të rëndë në perëndim. Ky ishte “Marshi i Madh” i cili ishte një nga dhjetëra të ashtuquajturat “marshime të vdekjes” në të cilat nazistët detyruan të burgosurit dhe të mbijetuarit e kampeve të përqendrimit të lëviznin ndërsa forcat e “Ushtrisë së Kuqe” afroheshin nga lindja.
Pesë muaj më vonë Howard dhe të burgosur të tjerë u liruan nga forcat britanike në Lubeck. Shumë më vonë, kapiteni deklaroi se ia detyronte jetën një këshille të dhënë nga një ushtar polak (ai i kishte thënë se nuk duhet t’i hiqte çizmet, pasi sikur t’i hiqte do të merrte ngrica dhe rezultati do të ishte që ai nuk mund t’i vishja më).
Pas luftës, Howard vazhdoi të shërbente në Ushtrinë Britanike dhe iu dha Kryqi i Shquar i Shërbimit për veprimet e tij gjatë krizës së Suezit në 1956. Funerali i tij do të mbahet në Bunbury më 30 shtator.
Kush e projektoi “Arratisjen e Madhe”?
Organizatori i “Arratisjes së Madhe” nga Stalag Luft ishte drejtuesi i skuadriljes Busell. Pas “Arratisjes së Madhe” pasuan tentativa të tjera të cilat rezultuan të pasuksesshme. Në shtator të vitit 1943 u zbulua tuneli i Tomit, ndërsa me gjithë kërkimet intensive nga gjermanët, dy tunelet e tjerë nuk u gjetën kurrë.
Në fund të marsit 1944, me tunelin e Dikut të bllokuar si rrugë shpëtimi, puna në tunelin e Harrit përfundoi. Hyrja e tunelit ndodhej nën një sobë në kapanonin 104 të kampit, ndërsa muret e tunelit ishin të ndërtuara me dërrasa shtrati. Plani i skuadriljes ishte të nxirrte mbi 200 të burgosur nga kampi.
Më në fund, natën e arratisjes ai kuptoi se tuneli nuk ishte mjaft i gjatë. Për të zvogëluar rrezikun e zbulimit të planit, u vendos që të liheshin 10 persona në orë në vend të një në minutë. Në fund, 76 burra arritën të arratiseshin ndërsa i 77-ti u zbulua mëngjesin tjetër.
Kapanoni104 ishte i fundit që u kontrollua nga gjermanët dhe kjo i ndihmoi kolegët e Buselit që kishin qëndruar prapa për të shkatërruar provat që ekzistonin. Të burgosurit hapën edhe hyrjen për ta lënë jashtë. Nga 76, u arrestuan shpejt 73. 17 prej tyre u kthyen në kamp dhe 50 të tjerë, përfshirë kreun e skuadrës, u ekzekutuan.
Vihet re se nazistët i kanë qëlluar pas shpine me pretendimin se të arrestuarit kanë tentuar të arratisen. Madje, për të eliminuar gjurmët e tyre, ata kanë djegur trupat e të burgosurve.
Një nga të arrestuarit, francezi Langlois, ishte me fat që nuk u ekzekutua. Megjithatë, ai kaloi mbi tre javë në izolim në Stalag Luft dhe mbeti rob lufte për pjesën tjetër të luftës. Vihet re se asnjë nga tre burrat që arritën të arratiseshin në fund nuk ishte britanik. Ata ishin dy norvegjezë – Per Bergsland dhe Jens E. Muller – dhe togeri holandez Bram van der Stok. /tesheshi.com/
