Ato njiheshin si “gratë e librave”. Pajisnin kuajt, zakonisht në agim, për të nisur rrugëtimin përgjatë faqeve kodrinore me borë dhe përmes rrugëve gropa-gropa e plot baltë me një qëllim të thjeshtë: të dërgonin materiale leximi në komunitetet e izoluara malore të Kentakit në Shtetet e Bashkuara.
Nisma “Biblioteka e paketuar në kalë”, ishte pjesë e programit progresist të presidentit Franklin Ruzvelt, krijuar për të ndihmuar daljen e Amerikës nga Depresioni i Madh, gjatë të cilit, deri në vitin 1933 papunësia u rrit deri në 40 për qind. Bibliotekat lëvizëse me kuaj nuk ishin tërësisht gjë e re për Kentakin, por kjo nismë ishte një mundësi për të nxitur si punësimin ashtu edhe të lexuarit në të njëjtën kohë.
Fondi qeveritar paguante rrogat e transportueseve të librave – pothuajse të gjitha të punësuarat ishin gra, duke e bërë nismën të pazakontë mes programeve të administratës – por vetëm kaq. Kontetë duhet të kishin fondin e tyre të librave nga i cili shpërndaheshin librat e prej nga niseshin me kuaj gratë. Shkollat lokale ndihmuan në mbulimin e këtyre kostove, dhe materialet e leximit – libra, revista e gazeta ishin të gjitha dhurime. Në dhjetor 1940, një njoftim në gazetën “Mountain Eagle” vinte në dukje se libraria e kontesë Letcher “ka nevojë për dhurime në libra dhe revista pavarësisht sesa të vjetër apo të grisur mund të jenë ata”.
Revistat dhe gazetat e vjetra priteshin dhe ngjiteshin në blloqe shënimesh me tema të veçanta – receta, për shembull, apo punime artizanale. Një libër i tillë me copa të ngjitura gazetash që ende ruhet në librarinë dhe muzeun presidencial në Hajd Park të Nju Jorkut, përmban receta të ngjitura në një bllok shënimesh me parashtrimin e mëposhtëm: “Librat e kuzhinës janë të kërkuar. Çdo gjë që ka të bëjë me zahiretë dhe ruajtjen e tyre”. Librat riparoheshin në librari dhe ashtu si e përshkruan historiani Donald C. Boyd, kartolinat e vjetra të krishtlindjeve qarkulloheshin për t’u përdorur si shënues faqesh e për të parandaluar rrudhjen e faqeve.
Gratë e librave përshkonin 100 deri në 120 milje në javë, me kalë ose mushka, përgjatë itinerareve të përcaktuara, pavarërisht kushteve të motit. Nëse destinacioni ishte shumë i vështirë, madje, edhe për kuajt, ato zbrisnin dhe ecnin në këmbë. Në pjesën më të madhe të rasteve, gratë rekrutoheshin nga popullsia lokale – sipas Bojd “një fytyrë e njohur për popullin, përndryshe, mosbesues”.
Deri në fund të vitit 1938, kishte 174 librare që udhëtonin përgjatë 29 konteve. Në total, programi punësoi rreth 1 mijë librare. Financimi përfundoi në vitin 1943, të njëjtin vit program u shkri pasi papunësia ra shumë gjatë kohës së luftës. Por, vetëm dekadën e ardhshme, do të nisnin në zonë shërbimet e librarisë së lëvizsshme, të cilat e kishin rritur popullaritetin e tyre në të gjithë vendin.
Përveçse furnizonin me materiale për lexim, gratë e librave shërbenin edhe si lidhje për këto komunitete. Ato përpiqeshin të mbushnin kërkesat për libra, ndonjëherë ndalonin për t’u lexuar atyre që nuk mundeshin, dhe ndihmonin në ngritjen e krenarisë lokale. Ashtu si thoshte edhe një prej atyre që merrnin libra prej tyre: “Librat që na sollët ju na shpëtuan jetët”. Në të njëjtën vit, gazeta lokale shkruante “Biblioteka u takon të gjithëve në komunitetin tonë dhe kontenë tonë, dhe është këtu për të na shërbyer… Eshtë detyra jonë të vizitojmë bibliotekën dhe të ndihmojmë me të gjithë mënyrat që mundemi për ta mbajtur një factor aktiv në komunitetin tonë”.
Më poshtë është një koleksion i fotografive të kohës nga ky program që ka mbetur në kujtesën e shumë njerëzve si “gratë e librave”.
Përgatiti: Juli Prifti- /tesheshi.com/
