Nga Mark Brunga
Kur afron fundi i vitit, gjeli i detit sikur na bëhet më familjar. E has atë ngado, sa që mund t’i emërtosh pa droje këto ditë dhe si ditë gjeldetase.
Traditën e rritjes së gjeldetit, i madhi Marub e ka përcjellë në një foto të rrallë që i përket vitit 1912.
Fotoja është mjaft interesante, jo vetëm për gjelat por edhe për faktin se tufa e tyre është mbarështruar në qendër të Durrësit, pasi pamjet tregojnë se gjelat ndodhen në afërsi te xhamisë së vjetër të këtij qyteti. Vetë shënimi në pjesën e poshtme të kartolinës tregon se vendi ku ndodhet tufa me afërsisht 25 gjela dhe pula deti, është Piazza di Durazzo dhe afërsisht edhe sot janë në të njëjtin pozicion, si ndërtesa e xhamisë ashtu edhe muri i vjetër i një banese, ku merr kthesën rruga për të zbritur drejt bregdetit dhe ku lihet në krah ish-godina e Nish Cigares ose Stamlesit i dikurshëm. Pak metra më tej është dhe ndërtesa muzeale, Aleksandër Moisiu.
Janë 5 djem që meren me këtë tufë të veçantë e që duhet të jenë vendas, si dhe i gjashti, një i ardhur nga Veriu i cili bën sehir një lloj shpendi, pra gjelit të detit, që në atë periudhë nuk njihej mirë në zonat e tyre.
Veriori dallohet nga rrobat e shajakut me tirqet karakteristike dhe, duke u nisur nga pastërtia e kësules së leshtë dhe e rrobave që ai ka veshur, fotografia duhet të jetë bërë në një moment feste.
Fotoja ka dhe informacinin se tradita e festimit të ditëve të shënuara në Durrës me gjel deti janë të vjetra, së paku mbi 100-vjeçare.
Gjelat presidenciale të Amerikës
Tani, nga Shqipëria kalojmë në Amerikë, ku dhe atje gjeli i detit është po kaq i dashur si ndër shqiptarë, një fakt ky që duhet nënvizuar si një e përbashkët amerikano-shqiptare, përpos vizionit globalist. Si konsumi, pra ngrënia e tij, traditë është dhe falja e gjeldetit.
Me foto, tradita e gjeldetit në SHBA, është e dokumetuar që nga viti 1920. Duke u nisur nga disa foto të Bibliotekës së Kongresit, mësohet për gjelidetin e presidentit Wodrow Wilson i cili ishte në vitin e dytë të qeverisjes. Gjelideti i përzgjedhur për Ditën e Falenderimeve në darkën qendrore presidenciale, ka banuar në një kafaz të projektuar në stilin e Shtëpisë së Bardhë.
Në vitin 1921, H.W. . Mason i Crystal Springs, Miss, dhuroi një gjeldeti për presidentin Worren G. Harding të cilin ia dërgoi në një kafaz personal. Po të shikohet nga afër, mund të dallohet mbishkrimi i qartë, Warren G. Harding, Të shoqëruar dhe me flamurin amerikan.
Më 25 nëntor, 1929, përfaqësues të Shoqatës Arrowhead Minnesota, kanë udhëtuar për në Uashington DC me një gjel kampion të përzgjedhur për gruan e presidentit, znj. Hoover në Shtëpinë e Bardhë, për Ditën e Falenderimeve. (Foto: Biblioteka e Kongresit)
Presidenti Franklin D. Roosevelt, në vitin 1935 përzgjedh një gjeldeti gjatë vitit të tretë të qeverisjes se tij. Disa vite më pas, më 1939, Roosevelt e spostoi Ditën e Falenderimeve me një javë para duke shpresuar që të rriteshin të ardhurat nga shitjet në një ekonomi të rënduar nga kriza e atyre viteve. Datë që u ndryshua më pas në vitin1941.
Zakoni i gatimit të gjeldetit presidencial për festën e Falenderimeve, u spostua nga Harry S. Truman në vitin 1947. Studiuesit janë shprehur se nuk ka dëshmi nëse e fali në këtë vit, por në vitin 1948 Truman bëri me dije se një gjeldeti “do të jetë në dispozicion,” jo për festimet e Falenderimeve, por për 25 Dhjetor, festën e Krishtlindjeve.
Në vitin 1963, presidenti Kennedy mori një gjeldeti si dhuratë nga Federata Kombëtare e Gjeldetit në SHBA. Ishte veshur një shall rreth qafës në të cilin lexohej: “Ju bëftë mirë, zoti President!” Por siduket, Kenedit i erdhi keq për mikun e tij të ri dhe e dërgoi atë përsëri në fermë prej nga e kishin sjellë.
Në vitin 1967, presidentit Johnson iu dërgua një gjeldeti me kordele të shkruar nga Federata Kombëtare e Gjeldetit. Por ndryshe nga paraardhësi i tij, Johnsoni nuk e fali…
Ndërsa duke u nisur nga kjo histori, Obama i tha gjelit: “Më kanë thënë që faktikisht Johnson hëngri gjelin e vet.”
Zogu që ndodhet i gjallë në duart e presidentit Gerald Ford, është ruajtur për 20 nëntor 1975, në Tryezën e Falenderimeve.
Presidenti Xhorxh H.W. Bush e ka kthyer ne një traditë faljen e gjelave.
Sipas Shoqatës Historike të Shtëpisë së Bardhë, “formalitetet e faljes se një gjeldeti fillojnë që nga 1989.” Me George W. Bush, që e ktheu në traditë faljen e gjelave të detit.
Ndërsa i biri, e fali gjelin e detit me emrin Marshmallou dhe i dërgonte në Disneyland për të jetuar dhe për të marrë pjesë në paradën e Ditës së Falenderimeve.
Presidenti Klinton, së bashku me vajzën Chelsea dhe të shoqen Hillary, gatuajnë gjelin në kuzhinë për Ditën e Falenderimeve, në vendin ku kaluan pushimet në vitin 1995.
President Obama përshëndet gjeldetin. Në foto, presidenti Obama paraqitet me një gjeldeti me emrin Kurajo. Ai i thotë: “Falë ndërhyrjeve të Malias dhe Sashas, sepse unë isha duke planifikuar për të ngrënë këtë pinjoll.”
/tesheshi.com/
