Ishulli i Mozambikut u kursye nga rrëmeti i zhvillimeve moderne gjatë shekullit të 20-të.
Në ujërat e përmbytura nga dielli në oqeanin Indian shtrihet ishulli i vogël koralor i Mozambikut, në gojën e gjirit Mossuril, atje ku valët shkrihen padallueshëm me qiellin.
Ilha de Moçambique, apo ishulli i Mozambikut u përdor si port dhe qendër shkëmbimesh nga tregtarët arabë midis shekujve të 10-të dhe 15-të përpara se eksploratori portugez, Vasco da Gama të prekte tokë në ishull në vitin 1498 dhe ta pretendonte atë për Portugalinë.
Ishulli i Mozambikut ka më shumë se 400 ndërtesa historike nga periudha koloniale. Shumë investitorë nga e gjithë bota blejnë shtëpi dhe i kthejnë ato në banesa luksoze. Siç duket edhe në fotografi, në të majtë është një shtëpi e restauruar me pishinë, në pronësi të një biznesmeni indian që jeton në Nampula, dhe në të djathtë është një shtëpi e vjetër e banuar nga një familje vendase.
Për gati 400 vjet, ishulli ishte kryeqyteti kolonial i Afrikës Lindore portugeze, pozicionuar në rrugët tregtare detare për ar, erëza dhe skllevër. Deri në vitin 1907, shpejt pas rënies së tregtisë së skllevërve, kryeqyteti u zhvendos në Lourenço Marques dhe popullsia e ishullit u tkurr me shpejtësi. Ky eksod masiv e mbrojti ishullin nga rrëmetet e zhvillimeve moderne gjatë shekullit të 20-të, duke bërë që koha, mund të thuhet pa dyshim, të ngrijë në ishull.
Gjithë ishulli u shpall pjesë e trashëgimisë botërore të UNESKO-s në vitin 1991 për arkitekturën e tij unike – përzjerje e ndikimeve arabe, indiane dhe portugeze – që ka rezultuar nga historia e gjatë si qendër tregtare.
Ishulli është i ndarë në dy pjesë: qyteti prej guri është ish-selia e qeverisë dhe një shkrirje e ndikimeve swahili, arabe dhe europiane, dhe çatitë e mbuluara me degë palmash në qytetin Macuti janë emblematike për arkitekturën tradicionale afrikane. Shumë prej strukturave në qytetin e Gurit – përfshirë edhe fortesën më të vjetër që qëndron në këmbë në Afrikën sub-Sahariane – nuk përdoren më dhe kërkojnë restaurim të thellë. Qyteti Macuti, në kontrast, është përkeqësuar për shkak të mbipopullimit.
Ndërkohë që UNESKO dhe organizata të tjera kanë vendosur tradicionalisht si prioritet menaxhimin e peizazhit natyror të ishullit, perspektiva lokale mbi trashëgiminë mund të ketë më shumë nuanca.
“Ka një kulturë të fortë e të pasur detare në ishullin e Mozambikut që është e rëndësishme për komunitetin, por që nuk reflektohet në kriteret e përdorura për ta listuar atë si pjesë e trashëgimisë botërore”, thotë Jonathan Sharfman, nga universiteti i Nju Jorkut në Abu Dabi që ka studiuar ishullin. “Në të njëjtën kohë, fortesa portugeze që është kaq dominuese në narrativën e trashëgimisë botërore është shumë më pak e tillë për njerëzit që jetojnë në ishull”.
Për shkak se ruajtja e mirëmbajtja varen nga bashkëpunimi me komunitetet lokale, ekziston një nevojë më e madhe për të përfshirë zërat e tyre në krijimin e trashëgimisë, sipas një tjetër studiuesi.
“Për shumë njerëz, sigurimi i jetesës merr përparësi ndaj trashëgimisë së ndërtesave që përbëjnë pronën”. Kështu rezulton në një raport të Parthesius. “Për shumë vende në zhvillimin, është veçanërisht e vështirë të arrijnë ballancën midis parimeve të konservimit të UNESKO-s dhe zhvillimeve sociale e ekonomike për të cilat ka nevojë rajoni”.
Statusi i trashëgimisë botërore ka sjellë disa përfitime ekonomike në ishull, përfshirë rregullimin e infrastrukturës dhe rritje të turizmit. Ndërsa kjo ka krijuar mundësi punësimi, shumë biznese pritëse nuk zotërohen nga vendasit dhe ka ende shumë varësi nga peshkimi dhe tregtia e vogël.
“Mozambiku është një ishull në kryqëzim të trashëgimive”, thonë studiuesit e Universitetit të Nju Jorkut në Abu Dabi, të cilët besojnë se kërcënimi më i madh ndaj trashëgimisë së ishullit nuk shkon për strukturat fizike, por për humbjen e historisë lokale në favor të promovimit të narrativave më globale.
“Ekziston një dëshirë e fortë për krijimin e muzeumeve me tema lokale, ture turistike dhe promovim, por kjo duhet të marrë në konsideratë duke përfshirë edhe komunitetin e ishullit në menaxhimin e trashëgimisë dhe ruajtjes”, thonë ata. “Nëse perspektiva lokale vijon të anashkalohet dhe interesat lokale në trashëgimi të zbehen, mund të ketë pasoja në vetë mbijetesën e trashëgimisë së matshme dhe të pamatshme të ishullit”.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
