Duke dëgjuar historitë e refugjatëve që erdhën në Gjermani në vitet 1990, fotografi Philipp von Recklinghausen vendosi të vinte në Bosnje për të zbuluar direkt se çfarë është lufta dhe pse njerëzit qëllojnë njëri-tjetrin.
Në kohën e marrjes së atij vendimi, i cili ndikoi shumë në jetën e tij, ai ishte 23 vjeç. Fillimisht mbërriti në Zagreb, por në bazën e OKB-së nuk pranuan t’i jepnin kartën e gazetarit ose akreditimin me të cilin mund të hynte në zonën e luftës. Më pas shkon në Split, nga ku me autostop shkon në Bosnje.
“Së pari erdha në Tuzla, prej nga shkova në terren në Gradačac dhe Brčko”, kujton Von Recklinghausen, i cili po qëndronte në një hotel ku kishte përfaqësues të Kombeve të Bashkuara, Komisionit të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët (UNHCR) dhe Ushtrisë së Republikës së Bosnjës. Aty dëgjoi për Srebrenicën, thotë ai. “Srebrenica në atë kohë ishte e rrethuar nga të gjitha anët. Askush nuk e dinte se çfarë po ndodhte atje dhe situata ishte aq e keqe sa në një moment filluan të përhapeshin thashethemet për kanibalizëm”.
Në fillim të vitit 1993, një grup ushtarësh të Ushtrisë së Bosnjes ranë dakord ta çonin atë në Srebrenicë. “Rruga që ata morën kalonte nëpër vija dhe territore të armikut, por mezi prisja të nisesha”, tha ai sinqerisht.
Nga Tuzla fillimisht u zhvendosën në Nezuk, prej nga u nisën përmes pyllit, në të njëjtën rrugë që marrin sot pjesëmarrësit e Marshit të Paqes. Ai eci për në Srebrenicë, në një kolonë me rreth 40 ushtarë, për tre ditë.
“Kishte konfuzion të përgjithshëm, njerëzit ishin të hutuar sepse nuk e dinin se nga do të sulmonte armiku. Disa po iknin nga vijat e frontit dhe disa po ecnin drejt tyre”, kujton Von Recklinghausen, i cili, së bashku me reporterin Tony Birtley, i cili raportonte për kanalin amerikan ABC në atë kohë, ishte i vetmi reporter i huaj që ishte në Srebrenicë. 1993.
Skena surreale nga spitali
Pas mbërritjes së tij në Srebrenicë, ai u takua gjithashtu me Naser Oriçin, ish-komandantin e Ushtrisë së Bosnjës. Me të, kujton ai, ka shkuar në vijën e parë, e cila ndodhej në afërsi të minierës së Sasës.
“Njësiti special i Naserit që shkoi për të kontrolluar situatën në vijën e frontit kishte rreth 25 ushtarë. Edhe pse ata e quanin veten një ushtri, nuk do ta dinit kurrë nga pajisjet dhe armët që mbanin. Megjithatë, ata ishin më se të gatshëm për të mbrojtur popullin e tyre”, thotë Von Recklinghausen, i cili ka regjistruar tmerret që ka parë me aparatin e tij.
Në një moment, kur po kalonin një livadh, një nga ushtarët ka shkelur një minë dhe ka mbetur i plagosur rëndë, ndërsa në dorë i kanë kaluar copëza të cilat i ka fotografuar. Pas kësaj, ai u transferua në spitalin e Srebrenicës.
“Në spital ishte si një film horror”, kujton ai. Aty u takua me mjekun Nedret Mujkanoviç, i cili edhe pse nuk kishte pajisje mjekësore, anestezi apo ilaçe, ia mjekoi plagën.
“Skenat nga spitali ishin surreale. Ndonëse nuk kishte anestetikë apo ilaçe, askush nuk qau. Njerëzit me lëndime të rënda, të plagosurve të cilëve u ishin prerë pjesët e trupit, nuk qanin”, thotë ai.
Vdekja ishte e përditshme
Në periudhën në vijim, ai kaloi shumë kohë me Dr. Mujkanoviç, duke dokumentuar operacionet pa anestezi dhe vdekje, që ishte një dukuri e përditshme në Srebrenicë.
“Mbaj mend dy skena të tmerrshme nga spitali. Njëra është kur, duke pasur parasysh se nuk kishin mjetet e duhura mjekësore, e hoqën një sy të plagosur me lugë, pa anestezi dhe qetësues. Skena e dytë është një burrë që kishte prerje në stomak dhe doktor Mujkanoviç, përsëri pa anestezi, e preu të gjithë stomakun për të ndalur gjakderdhjen e brendshme”, thotë Von Recklinghausen.
“Në Srebrenicë, pashë vërtet fundin e botës,” thekson ai. “Për shkak të gjithçkaje që pashë – fëmijë dhe njerëz që vdisnin, mungesë uji, ushqimi dhe ilaçesh, me granatime të vazhdueshme – në momente të caktuara isha xheloz për ata që tashmë kishin vdekur.”
Në spital, ndër të tjera, takoi një të ri që fliste gjermanisht dhe që u bë përkthyesi i tij. Me të, thotë ai, ka shkuar në linjat në Skelani, në kufirin me Serbinë, nga ku ka parë tanket dhe obuset që gjuanin edhe nga territori serb.
“Serbët pretenduan se ka një luftë civile në Bosnje në të cilën ata nuk po marrin pjesë. Por, duke marrë parasysh atë që pashë, e dija që ishte një gënjeshtër”, thotë ai.
Dokumentimi i tmerreve të luftës
Në pak më shumë se dy muaj që ai kaloi në Srebrenicë në vitin 1993, rrethimi rreth qytetit u shtrëngua dhe gjithnjë e më shumë njerëz arritën në qendër të këtij qyteti, i cili para luftës kishte rreth 20.000 banorë.
“Në një moment në qytet kishte nga 40 deri në 50 mijë njerëz. Ishin skena të tmerrshme. Njerëzit po flinin rrugëve, nuk kishte ushqim e ilaçe”, kujton ai.
Von Recklinghausen dërgoi raportet e tij nga Srebrenica përmes një radiostacioni amator që ndodhej në ndërtesën e postës dhe kishte një lidhje me një radiostacion gjerman.
“Ishte mënyra e vetme për të zbuluar se çfarë po ndodhte në Srebrenicë në atë kohë”, thotë ky fotograf gjerman.
Ai ndër të tjera ishte dëshmitar i hyrjes së Kombeve të Bashkuara dhe gjeneralit francez Philippe Morillon në Srebrenicë, i cili premtoi evakuimin e të plagosurve.
“Kjo nuk ndodhi,” thotë Von Recklinghausen.
Në atë periudhë ai plagoset për herë të dytë, ndërsa përpiqej të arrinte në Konjeviq Polje me Birtley-n, i cili gjithashtu ishte i plagosur në atë kohë. Doktor Mujkanoviç ishte sërish në punë, pas së cilës ata u evakuuan nga Srebrenica me një helikopter të OKB-së.
“Më thanë t’i mbaj gjërat afër që të mund të paketoja shpejt kur të vinte helikopteri. Kështu e lashë çantën e shpinës, e cila përmbante filmat e mi, në ndërtesën e postës. Pati ndërrim të ushtarëve të OKB-së dhe njëri prej tyre gabimisht ma mori çantën e shpinës, të cilën ia morën ushtarët serbë në njërën prej barrikadave”, kujton ai. Pastaj ai mbeti pa 18 rrotulla filmi të pazhvilluar.
Gjetja e fotove të vjedhura
Shtatë vjet më vonë, një avokat nga Serbia e thirri atë, duke i kërkuar që të ishte dëshmitar në një nga gjyqet për krimet e luftës në Hagë.
“Ne u takuam në Berlin dhe me atë rast ai përmendi fotot që ishin në filmat që më ishin marrë nga ushtarët serbë. E pyeta se si ishte e mundur që po flisnim për fotografi që mendoja se kishin humbur dhe që askush nuk i kishte parë. Ai më tregoi në kompjuterin e tij disa nga ato foto, të cilat i kishte në pronësi”, thotë ai.
“Më tha se fotot ia kishte dhënë një avokat tjetër nga Beogradi, i cili më referoi te një njeri nga Vlasenica, i cili rezultoi se ishte gazetar që punonte në Glas. Ai më tregoi fotot e mia, të cilat serbët i zhvilluan dhe i përdorën për të zbuluar se kush luftoi në ushtrinë e Bosnjes. Në anën e pasme të secilës foto, emrat e personave në to ishin të shkruara me cirilike”, shton ai.
Më vonë ai arriti të blejë disa nga fotot që i bëri përmes kanaleve të ndryshme, por një numër i madh i tyre, që dokumentonin kushtet e jetës në Srebrenicë në vitin 1993, kanë humbur. Ai supozon se ato janë në një nga arkivat e Ushtrisë së Republika Srpska.
Një numër i madh i fotografive të tij përfunduan në librin “Srebrenica”, siç ndodhi realisht nga Alexander Dorin nga Zvicra dhe Zoran Jovanoviç nga Bosnja, në të cilin mohohet gjenocidi dhe përmasat e krimit.
Kthimi në Srebrenicë
Von Recklinghausen u kthye në Srebrenicë disa muaj pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit.
“Kam kuptuar se popullsia e qytetit ka ndryshuar krejtësisht. Asnjë nga banorët e mëparshëm, njerëz që i njihja, nuk ishte aty. Mendoj se është shembulli i vetëm pas Luftës së Dytë Botërore ku popullsia e një qyteti ka ndryshuar tërësisht në një periudhë kaq të shkurtër kohore”, thotë ai.
Në atë kohë, ai nuk e dinte se ishte kryer gjenocid në Srebrenicë.
Vetëm pasi u gjetën varret e para masive, ai mësoi për gjenocidin, në të cilin u vranë të paktën 8,372 burra dhe djem boshnjakë nga zona e enklavës së Srebrenicës. Ai e sheh OKB-në si fajtore për përmasat e këtij krimi.
“Serbët sulmuan dhe vranë, por OKB-ja është fajtore për mosparandalimin e gjenocidit,” beson ai.
Në vitet në vijim, ai vazhdoi të vinte në Srebrenicë, ku bëri shumë miq në vitet ’90. Shtatë herë ka qenë pjesëmarrës në Marshin e Paqes dhe ka shkuar në rrugën nga Nezuk në Potoçar, të cilën e ka përdorur për të hyrë në Srebrenicë në vitin 1993 edhe këtë vit.
“Paqësia dhe toleranca e boshnjakëve është ende e paimagjinueshme për mua. Me gjithë tmerret që u ndodhën, nuk pashë kurrë tek ata një dëshirë për hakmarrje. Këta njerëz duan vetëm drejtësi dhe për fat të keq as këtë nuk e arrijnë”, përfundon Von Recklinghausen në fund të bisedës. /tesheshi.com/
