Intervistoi: Shon Illing
Para disa javësh pashë një shfaqje të një filmi të ri dokumentar të quajtur “Klithma nga Siria”. Ishte një eksperiencë ndëshkuese. Filmi është i gjallë, emocionues dhe papërkulshmërisht i ndershëm rreth kostos së luftës. Regjisori, Evgeni Afinivski, në qytetar amerikan i lindur në ish-Bashkimin Sovjetik, nuk ia kursen shikuesit asnjë siklet.
Në një skenë, Afinisvksi e sjell kamerën në një podrum diku në Halep pak minuta pas një sulmi me armë kimike. Të shpërndarë nëpër dysheme ndodhen dhjetëra fëmijë, trupat e tyre duke u dridhur dhunshëm, duke gulçuar frymën e tyre të fundit. Skena është e shkurtër por ngjan sa një përjetësi. Qëllimi nuk është të zhdëpësh shikuesin me skena dhune. Ky është një konfrontim me të vërtetën dhe është i frikshëm.
“Detyra ime është të tregoj fytyrën e vërtetë të kësaj tragjedie,” më tha Afinivski. “Njerëzit nuk e kuptojnë një mizori nëse nuk arrijnë ta shohin për atë ç’ka është.”
Nëse qëllimi i tij ishte ta bënte vuajtjen në Siri më pak abstrakte dhe më tepër konkrete, ai ia ka arritur. Ky film qëndron me ty gjatë pasi e ke parë.
Në këtë intervistë, unë flas me Afinivskin rreth dokumentarit, i cili u shfaq të nënën në darkë, 13 mars, në HBO. E pyes pse vendosi ta bëjë këtë film dhe çfarë shpreson të arrijë tani që e përfundoi.
U surprizova nga shtrirja e këtij filmi. Ju morët një vendim të ndërgjegjshëm për të analizuar konfliktin më të gjerë 6-vjeçar në Siri, në vend të fokusimit në një dimension të vetëm të kësaj historie. Pse e ndiet nevojën për të parashtruar këtë kontekst?
Kjo është diçka që bota nuk e ka përjetuar që prej Luftës së Dytë Botërore. Unë doja të kuptoja totalitetin e enigmës së refugjatëve dhe s’mund ta bëja këtë pa hyrë thellë në këtë histori. Çështja e refugjatëve është e ndërlidhur me konfliktin e gjerë kështu që m’u desh ta shqyrtoja të tërin. Ishte e nevojshme ti tregoja ngjarjet që çuan këtu.
Ju merrni anën e popullit sirian në këtë film; kjo është historia e treguar nëpërmjet syve të tyre. A donit të bënit një deklaratë politike?
Unë nuk e shoh tamam ashtu. Nuk e shoh si deklaratë politike. Nëse marr anën e popullit sirian, kjo është sepse ata janë heronjtë dhe viktimat. Unë po lejoj zërat e tyre të dëgjohen, historinë e tyre të tregohet. Si një regjisor, interesi im ishte të mësoja rreth sirianëve, rreth përpjekjes së tyre. Doja t’ia sillja krejt botës historinë e tyre. Pra, për mua, kjo është një histori njerëzore para të gjithash.
Filmi ka brutalitet të pandalur. Një film rreth luftës është domosdoshmërisht i dhunshëm, por këtu ju shumë qëllimisht komunikoni dhunën dhe brutalitetin. Pse?
Mendoj se ju iu përgjigjet vetë pyetjes për mua. Si një regjisor, detyra ime është të tregoj fytyrën e vërtetë të kësaj tragjedie. Duhet ta ekspozoj të vërtetën në të gjithë shëmtinë e saj. Njerëzit nuk e kuptojnë një mizori nëse nuk arrijnë ta shohin për atë ç’ka është. Dua që njerëzit të cilët janë shumë të shkëputur prej kësaj ta dinë se ç’farë po ndodh. Dua që të gjithë ne të mësojmë prej këtij gabimi historik. Nuk presupozoj se ky film do rregullojë gjë, por nëse mund të arrijë diçka, do shpresoja të sillte vetëdijësim tek njerëzit në Perëndim. Ata kanë nevojë t’i shohin këto gjëra. Kanë nevojë të dinë rreth kësaj vuajtje.
Vuajtja e njerëzve të tjerë është një abstraksion derisa e sheh, derisa e dëgjon. Ti e fute veten tënde në këtë histori, dhe në jetën e njerëzve të cilët po e përballojnë, për disa muaj. Si ishte kjo eksperiencë?
Ishte shumë e vështirë. Do të të tregoj diçka: Pata një kolaps gjatë premierës sime në Sundance. Për 30 minuta nuk mund ta ndaloja së qari. Të rijetoj ato momente që unë dhe ekipi im filmuam dhe edituam është akoma e papërballueshme. Sa herë që e shoh filmin nuk kontrolloj dot të qarit. Dhimbja e këtyre njerëzve qëndron me mua. Nuk do e harroj kurrë dhe as nuk dua ta harroj.
Ju bëtë një film rreth konfliktit në Ukrainë para disa vitesh. A ju përgatiti ajo eksperiencë për atë ç’ka patë në Siri?
Ndoshta në disa aspekte. Ajo që mund t’ju them është se ishte gjithsesi tepër e vështirë ta bëja këtë film. Niveli i vuajtjes në Siri është marramendës. Ne kishim shumë më tepër filmime të tmerrshme se sa treguam – dhe treguam goxha – por vendosëm të mos e shfaqim një pjesë. Por këto vendime nuk ishin kurrë të lehta dhe balanca që arritëm ishte gjithmonë delikate. Nuk donim të krijonim një film horror. Edhe njëherë, ne duam që njerëzit ta shohin këtë tragjedi në fytyrë dhe, me shpresë, të simpatizojnë me viktimat.
Përmbi këtë krizë – dhe filmit tuaj – është realiteti se sistemi ynë ndërkombëtar ka dështuar. Në shumë mënyra, është një përkujtim se nuk ka një rregull moral transendent, s’ka të drejta humanitare, përveç atyre që ne krijojmë dhe mbrojmë.
Shumë nga populli sirian ndihen sikur ne i kemi braktisur. Kjo është ç’ka ndiejnë në mendjet dhe zemrat e tyre. U mundova t’u shpjegoj se unë isha aty, si një perëndimor, duke u munduar të tregoj historinë e tyre. Pjesë e problemit është se shumë njerëz nuk e kuptojnë se ç’po ndodh. Është shumë e largët, shumë abstrakte.
Mungesa e njohurisë është njëri problem. Por është edhe daullja e frikës që i bien njerëz të cilët, edhe pse në disa raste kanë shqetësime të arsyeshme, shumicën e rasteve thjesht përhapin frikë. Refugjatët sirianë paraqiten si terroristë potencialë në rradhë të parë, dhe qenie njerëzore në rradhë të dytë.
Nuk ka dyshim se mediat tona kanë prodhuar shumë frikë të panevojshme rreth këtyrë njerëzve. E vetmja mënyrë për ta luftuar këtë është duke treguar të vërtetën, për t’i ndihmuar amerikanët, kanadezet dhe evropianët të dinë më shumë rreth njerëzve të cilët ata po refuzojnë, njerëzit të cilët po ndihmojnë. Unë besoj se filma si ky mund të lehtësojnë mirëkuptimin, hapin zemrat, dhe ndryshojnë mendjet. Nuk mund ta shohësh këtë film pa e ndjerë dhimbjen dhe vuajtjen.
Nuk është e drejtpërdrejtë në film, por duket se ju doni që veçanërisht amerikanët ta kuptojnë se kjo mund të ndodhë kudo, se një shkelje e të drejtave të njeriut diku është nje shkelje e të drejtave të njeriut në çdo vend.
Mendoj se ne në Perëndim marrim shumë gjëra si të mirëqëna. Ne nuk i vlerësojmë të drejtat dhe vlerat themelore ashtu siç do duhej. Ne rrallë rivlerësojmë atë që kemi në tavolinat tona. Si një regjisor, unë jam shumë me fat të kem lirinë e fjalës; kjo më lejon mua ta tregoj këtë histori. Populli sirian nuk e ka këtë liri. Ata jetojnë në një diktaturë. Ata po vuajnë dhe vdesin nga uria, ndërsa ne shohim televizor dhe hedhim bukë në plehra. Shpresoj që ky film ti bëjë njerëzit të mendojnë rreth kësaj. Ndoshta i përkujton ata se çfarë kemi, se si po jetojmë. Shpresa ime më e lartë, sigurisht, është që të ndryshoj disa zemra e shpirtra.
E pashë këtë film dhe u mbusha me zemërim dhe hidhërim. Besoj se dhe njerëz të tjerë do ndihen në këtë mënyrë. Çfarë doni që ata të bëjnë me këtë zemërim dhe hidhërim?
Thjesht dua që njerëzit ti vënë mënjanë paragjykimet dhe ta shohin situatën me sy të kthjellët. Refugjatët sirianë që kërkojnë strehim nuk janë terroristë; jetët e tyre janë shkatërruar. Nëse njerëzit po ndiejnë zemërim dhe hidhërim, atëherë duhet ta shprehin atë ndaj qeverisë së tyre. Në fund të fundit, janë njerëzit ata që e influencojnë qeverinë. Aty duhet të fillojë. Asgjë e rëndësishme nuk mund të ndodhë pa veprim të qeverisë. Shtetet botërore do duhet ti japin fund kësaj lufte – të gjithë e dimë këtë. Nëse kjo nuk ndodh, vuajtjet do vazhdojnë. Nëse duam që problemi i refugjatëve të përfundojë, duhet ti japim fund kësaj lufte. Lufta është burimi i problemit; është arsyeja pse njerëzit po ikin nga shtëpitë e tyre. Sirianët duan Sirinë e tyre. Nëse lufta do mbaronte nesër, 99 përqind e tyre do ktheheshin mbrapa për të rindërtuar vendin e tyre. Atëherë hajde t’i ndihmojmë ata ta bëjnë këtë. Hajde t’u japim fund këtyrë mizorive.
Marrë nga VOX, përktheu: Armir Taraj – /tesheshi.com/
