Nga Shkëlzen Rrecaj
Ajo duhej të ishte një ndër simbolet më të fuqishme të kryeqytetit kosovar, i patretur në kohë, stoik, kryelart e krenar, imponues gjithashtu, që do i jepte Prshtinës sharmin e çdo kohe. Por nuk është kështu. Sahat-Kulla, siç i thonë kosovarët, ndodhet në një kodrinë të butë të ish-zemrës së qytetit të vjetër, i lënë krejt në harresë, sigurisht me orën që nuk i funksionon, i mundur nga simbole të erës komuniste e jo vetëm, si Bora-Ramizi, Grandi, së fundi nga Newborn-i, Klintoni, e deri nga oxhaku i famshëm në hyrje të qytetit. Dhe kjo tregon se trendi urban dhe arkitektonik i Prishtinës në vite, ka patur efekt përdhunues mbi vlerat unike të trashëguara nga e kaluara. Sahat-kulla është mishërimi më i saktë i kësaj të vërtete.
Pak vite më parë asaj i vodhën mekanizmin e këmbanës, sjellë nga Moldavia prej Jashar Pashës në gjysmën e parë të shekullit XIX. Kjo ndodhi në vitin 2001. Ndërsa një vit më vonë, KFOR-i francez vendosi një mekanizëm elektronik, por që edhe ky është ndalur moti e nuk funksionon më.
Zyrtarisht, Sahat-Kulla e Prishtinës hyn në radhën e monumenteve më të rëndësishme që ka trashëguar kryeqyteti shekuj me radhë. Ky objekt bën pjesë në mbrojtjen e përkohshme tëmonumenteve me një vendim të nxjerrë në vitin 2014-2015.
E ndodhur në pjesën kulturo-historike të Prishtinës, në një zonë mjaft të frekuentuar nga vendasit dhe turistë të huaj, ajo vijon të tërheqë vëmendjen, por dhe të ofrojë trishtim nga ngecja e funksionit.
Cila është historia e Sahat-Kullës?
Në materialin e siguruar nga Instituti për Trashëgimi Kulturore Islame, Planifikim dhe Ndërtim, përkatësisht nga monografia ende e pa botuar “TRASHËGIMA ARKITEKTURORE OSMANE E PRISHTINËS”, autor: M.Sc. Sami IsufiArch., gjejmë të përshkruar në hollësi historinë e Sahat Kullave të Prishtinës.Sipas këtij studimi:“Sahat Kulla e sotme duhet parë si vazhdimësi e Sahat Kullës së vjetër që gjendej 140m nëjugperëndim të sotmes deri në fund shekullin XIX. Për Sahat Kullën e vjetër ka mendime që undërtua në shek. XIX, por ka edhe mendime që ajo mund të datojë madje që nga shek. XIV. Konsulliserb në Prishtinë, BranislavNushiq në fund shekullin XIX hamendëson që kulla e vjetër e sahatit mund të këtë qenë njëra ngakullat e mbetura të pallatit të Mbretit Millutin(Stefan Urosh II Millutin, 1282–1321) të shek. XIV.Bazuar në burimet e sotme, Sahat Kulla më e vjetër e vërtetuar në ish Vilajetin e Kosovës është ajoqë gjendet në oborrin e xhamisë së Sulltan Muratit të Dytë në Shkup (1421 – 1444 & 1446 – 1451),ndërtim i shek. XVI. Ndërsa bazuar në historikun e shumicës së Sahat Kullave të qyteteve shqiptare,ato fillojnë të ndërtohen nga shek. XVIII.”
Më tej në studimin e arkitektit S.Isufi thuhet se: “Mundësia që Sahat Kulla të jetë ndërtuar në shek. XIX, përkatësisht në gjysmën e parë të këtijshekulli ka të bëjë me ndërlidhjen e saj me personalitetin e Jashar Pashë Gjinollit. Në kambanën evjetër gjendej një mbishkrim i vjetër shënuar me alfabet cirilikë rumun në të cilin shënonte “Alestklopot 10 fakutzupan Jon Moldvan 1764 ”, në shqip “Këtë kambanë e bëri për nderë të perëndisëzhupanJovanMoldvan në vitin 1764”. Kjo kambanë ishte blerë nga Jashar Pashë Gjinolli, që me gjasëishte sjellë si plaçkë lufte nga Moldavia. Sipas B. Nushiq kjo kambanë fillimisht ishte e vendosur nëSahat Kullën e Vushtrrisë dhe më pas Jashar Pasha e kishte sjellë në Prishtinë.B. Nushiq na jep të dhënën edhe për planifikimin e ndërtesës së re të Sahat Kullës dherrënimin e të vjetrës në fundshekullin XIX nga administrata osmane e kohës. Ai thekson po ashtu qëtani veçse u rrënua Sahat Kulla e vjetër dhe se fotografi që ofron ai është bërë më e çmueshme.”
Po ashtu ai thekson se:“Sahat Kulla e re me gjasë u ndërtua në fillim shekullin XX, përkatësisht u përfundua në vitin 1320 hixhri (1902/3), kur edhe u renovua xhamia e Sulltan Muradit të Parë‐Çarshi Xhamia në Prishtinë. Në këtë vitishte ndërtuar minarja e re e Xhamisë së Çarshisë, ishte ndërtuar hajati i ri i saj dhe disa ndërhyrjetjera me urdhër të Sulltan Abdulhamidit të Dytë (1876‐1909). Me gjasë në kundër të këtyreinvestimeve u ndërtua edhe Sahat Kulla e re, përkatësisht Sahat Kulla ekzistuese. Mundësi tjetërmund të jetë edhe nga investimet e fundit që ishin bërë me porosi të Sulltan Mehmedit të Pestë‐Reshadit (1909‐1918) në vitin 1911. Ai në këtë vit bënë një vizitë Vilajetit të Kosovës dhe Sanxhakuttë Prishtinës, që njëherit vizita e tillë ishte edhe e fundit e sulltanëve osman në Prishtinë. Për ardhjentij qenë bërë edhe disa përgatitje, si rinovimi i ish ndërtesës qeveritare të Vilajetit të Kosovës(1879(?)‐1893) ku qëndroi Sulltani dhe ndoshta me këtë rast edhe mund të jetë përuruar edhendërtesa e re e Sahat Kullës, ndonëse kronikat e kohës nuk e thonë.”
Kompleksi Prishtina e Vjetër me Çarshi Xhaminë, xhaminë e Jashar Pashës, ndërtesën e Divizionit(ndërtesa e sotme e Muzeut të Kosovës), shatërvani i vjetër, sahat kulla dhe mbetjet e pallatit të KralMillutinit u deklaruan monumente kulturore në vitin 1967.
Ndërsa sot në “LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME” është eevidentuar si: Sahat Kulla e Sahatit; Shek. XIX; Prishtinë; Statusi nr. i vendimit: 02‐278/67; Nr. Unik nëd atabazë: 002764
Çfarë mund të bëhet me Sahat-Kullën? E para të vihet në funksion. E dyta, të ndodh ajo që ka ndodhur me sishokun e Tiranës duke u bërë atraktive, ku vizitorë të shumtë futen, ngjiten në majë e bëjnë foto. E së këndejmi, do nisin të qarkullojnë foto të Prishtinës dhe më këtë objekt. Mjaft të thuhet se çdo qytet që do e trashëgonte, do e kishte simbol të saj, një pikë orientimi e tërheqjeje të gjithëkohshme. /tesheshi.com /
