“Nuk është tepër vonë për të ndalur shpërbërjen e Spanjës”, shkruan në kopertinën e këtij muaji “The Economist” duke shtuar se “Për të shmangur fatkeqësinë pyesni Katalanasit se çfarë ata duan në të vërtetë”….
Kur një demokraci dërgon policinë e trazirave për të rrahur me shkopinj zonjat e vjetra dhe për t’i ndaluar ata të votojnë, diçka ka shkuar shumë keq. Katalanasit thonë se pothuajse 900 vetë u lënduan nga policia në referendumin për pavarësinë më 1 tetor. Çfarëdo qoftë provokimi nga liderët katalanas në vënien në skenë të një referendumi antikushtetues, reagimi i Kryeministrit Mariano Rajoy, e ka hedhur Spanjën në krizën më të keq kushtetuese që nga një grusht shteti në vitin 1981.
Nëse z.Rajoy mendonte se krerët e lëvizsjes separatiste do të ndalonin përpjekjen për shkëputje, ai nuk mund të kishte qenë më i gabuar se kaq. Ai ka krijuar në fakt një qëndrim që vetëm i ka dhënë energji armiqve të tij dhe ka shokuar miqtë e tij. Më 3 tetor, Katalonja, një nga rajonet më të pasura të Spanjës, u paralizua nga një grevë proteste. Qindra mijëra demonstrues kanë marshuar për të shprehur zemërimin e tyre.
Ndarja do të ishte një fatkeqësi për Spanjën.
Vendi do të humbasë qytetin e tij të dytë më të madh dhe do të rrezikojë humbjen e mëtejshme të rajonit bask. Ndarja gjithashtu do të dëmtonte katalanasit, prandaj shumica e tyre ndoshta e kundërshtojnë atë. Dhe pavarësia katalanase mund të nxiste separatizmin diku tjetër në Evropë, në Skoci sërish, pa dyshim, por edhe në Italinë veriore, në Korsikë, ndoshta edhe në Bavari. Për të parandaluar thellimin e krizës, të dyja palët duhet të kërkojnë një zgjidhje të re kushtetuese. Në vend të kësaj, ata po gërmojnë dhe Katalonja është në prag të pavarësisë së njëanshme dhe shpalljes së saj të paligjshme.
Pas Franco-s
Spanja ka një frikë historike të copëtimit. Separatizmi katalanas ishte një nga faktorët që solli luftën civile spanjolle të viteve ’30. Shumë spanjollë pa dyshim ndajnë zemërimin e Mbretit Felipe, i cili në një fjalim të rrallë televiziv i denoncoi udhëheqësit e Katalonjës për heqjen e papërgjegjshme dhe të pavërtetë të kushtetutës së vitit 1978. Në fund të fundit, katalanasit e mbështetën në mënyrë dërrmuese atë kushtetutë, e cili rrënjosi demokracinë, solli prosperitet dhe i dha një dozë të madhe autonomisë në rajonet spanjolle, duke përfshirë Katalonjën.
Një demokraci e drejtuar mirë duhet të përmbahet nga sundimi i ligjit. Kjo është ajo që mbron liritë demokratike, jo pak lirinë e pakicave për të shprehur pakënaqësi. Deri në ditën e referendumit, askush nuk e përjetoi gjallërinë e Barcelonës që mund të thoshte seriozisht se Katalonja ishte e shtypur. Me pak përjashtime, sidomos kur rrënohen perandoritë, bota në përgjithësi favorizon unitetin kombëtar mbi vetëvendosjen nga grupet subnacionale. Shumë prej shteteve të çliruara nga shpërbërja e perandorisë sovjetike u bashkuan me Bashkimin Evropian, por këto ditë BE është e kujdesshme, duke paralajmëruar separatistët e mundshëm se shtetet e reja nuk kanë të drejtë automatike për t’u bashkuar. Pa mbështetjen e Spanjës, Katalonja do të gjendej në anën e gabuar të një muri të ri doganor.
Për të gjitha këto arsye udhëheqësi katalanas, Carles Puigdemont, nuk ka një rast të fortë për të luftuar për pavarësi. As nuk mund të pretendojë një mandat të vërtetë. Ai përdori ligjet që autorizonin referendumin përmes parlamentit katalanas me një shumicë të ngushtë dhe pa debatin e duhur. Këto ligje nuk kanë ndonjë qëndrim formal ligjor. Para referendumit të tij, sondazhet e opinionit sugjeruan se vetëm 40-45% e katalanasve donin të ndaheshin më vete. 90% e votave për t’u larguar ishte 90% e një pjesëmarrjeje të paregjistruar prej më pak se gjysmës, për shkak se pjesëtarët e Katalonjës nuk pranuan të merrnin pjesë. Ashtu si me populistët gjetkë, z.Puigdemont ka ofruar një vizion të thjeshtë, pa shpjeguar kostot e pavarësisë apo se si mund të ndodhë kjo.
Por ky nuk është fundi i tregimit. Demokracia mbështetet në pëlqimin e të qeverisurve. Edhe disa që nuk pajtohen me metodat e z.Puigdemont besojnë se Katalonja ka një rast për kombësinë. Mund të mbijetojë ekonomikisht. Shumë njerëz mendojnë se ajo përbën një komb. Nën autonominë, udhëheqësit katalanas kanë promovuar gjuhën e tyre dhe besimin e tyre nacionalist.
Dhimbja në Spanjë
Çfarëdo qoftë ligjshmëria e separatizmit, kur dëshira për pavarësi të arrijë një pikë kritike, qeveritë duhet të merren me të në tri mënyra: ta shtypin, ta përkulin ose të negociojnë në mirëbesim, duke e ditur se ndarja mund të jetë ende një mundësi.
Z.Rajoy nuk ka kuptuar natyrën e kësaj zgjedhjeje. Së pari ai bllokoi nacionalistët në gjykata dhe, fundjavën e kaluar, ai përdori forcën. Dislokimi i policëve për të shtypur votimin katalanas nuk ishte vetëm një dhuratë propaganduese për ta, por, më e rëndësishmja, kaloi vijën e kuqe. Agresioni kundër turmave të qytetarëve të qetë mund të bëjë punë në Tibet, por nuk mund të mbështetet në një demokraci perëndimore. Në garë midis drejtësisë formale dhe drejtësisë natyrore, drejtësia natyrore përfundimisht fiton çdo herë. Kushtetutat ekzistojnë për t’i shërbyer qytetarëve, jo anasjelltas. Në vend që të mbështeste sundimin e ligjit, siç kishte menduar, z.Rajoy përfundoi duke e dëmtuar legjitimitetin e shtetit spanjoll.
A do ta shpallë Puigdemont pavarësinë? Kjo do të ishte e pakujdesshme dhe e papërgjegjshme, por nëse do, Rajoy duhet t’i rezistojë tundimit për të arrestuar krerët katalanas dhe, për momentin, të shmangë përdorimin e fuqisë së tij për të pezulluar sundimin rajonal. Vetëm kaq, ose do t’i shtojë gabimet e tij.
Vetëm një bisedim mund të rivendosë qetësinë dhe duhet të fillojë menjëherë. Edhe tani shumica e katalanasve ndoshta mund të fitohen me ofertën e autonomisë më të madhe, duke përfshirë fuqinë për të rritur dhe mbajtur më shumë taksat e tyre, më shumë mbrojtje për gjuhën katalanase dhe një lloj njohjeje të katalanasve si një “komb”. Z.Rajoy mund të merrte në konsideratë edhe idenë e opozitës së socialistëve për ta kthyer Spanjën në një shtet federal.
Megjithatë, çdo zgjidhje duhet të përfshijë mundësinë e një referendumi mbi pavarësinë. Ndarja do të ishte një ndryshim i vështirë për Katalonjën dhe pjesën tjetër të Spanjës, kështu që nuk duhet të bëhet lehtë. Shumica e katalanasve që kanë të drejtë të votojnë duhet të jenë pragu minimal për pavarësinë. Votimi pasues mbi kushtet e ndarjes mund të jetë gjithashtu i mençur.
Për të gjitha mangësitë e tij, David Cameron, ish-kryeministri britanik, kishte të drejtë të lejonte një referendum mbi pavarësinë skoceze në vitin 2014. Ai e bëri çështjen për Skocinë të qëndronte dhe fitoi votën bindshëm. Z.Rajoy duhet të bëjë të njëjtën gjë. Rasti për bashkimin e Spanjës është i fortë. Por ajo duhet të fitohet me forcë të argumentit. Duke përdorur vetëm forcën, z.Rajoy nuk po pengon shpërbërjen e Spanjës, por është duke e nxitur atë. /tesheshi.com/
