Në një analizë të perspektivës europiane të Ballkanit, pas samitit të Triestes,“The Ecomonist” sjell qasje nga gjashtë vendet që duken ende larg anëtarësimit. Artikulli thekson se oborri i brendshëm i Europës po rrëshqet drejt krimit dhe autoritarizmit…
Mjaft të hedhësh një sy dhe e dallon. Në një periferi të qetë të Beogradit, një flamur i vogël i Bashkimit Europian valëvitet nga kati i shtatë i një blloku apartamentesh prej betoni. Pothuajse 20 vjet më parë, gjatë ditëve të errëta të Sllobodan Millosheviçit, një inxhinier i kthyer në gazetar, i quajtur Zoran Cvijic
e vari nga ballkoni i tij për të shprehur shpresën se Serbia një ditë mund të bashkohej me klubin e vlerave që ai admironte aq shumë. Shpejt pas kësaj avionët e NATO-s goditën Beogradin për të ndalur masakrat serbe në Kosovë.
Gordana, gruaja e Cvijic u tremb se flamuri do të sillte vëmendje të pakëndshme për familjen, megjithatë ai qëndroi në vendin e vet. Cvijic ndërroi jetë në vitin 2015, ende optimist se vendi i tij me kalimin e kohës do të zinte vendin në tryezën e Bashkimit Europian.
Në vitin 2003, vendeve të Ballkanit iu tha se e ardhmja e tyre ishte brenda BE-së. Megjithatë, këto ditë shpresat e Serbisë dhe pesë aspiranteve të tjera – Shqipërisë, Bosnjes, Kosovës, Maqedonisë dhe Malit të Zi – janë po aq të zbehta sa edhe yjet e verdhë në flamurin e Cvijic. Të lodhur nga konfliktet pa fund që në Ballkan quhen politikë, dhe të djegur nga sa duket prej pranimit të parakohshëm të Bullgarisë dhe Rumanisë në vitin 2007, europianët nuk kanë shumë oreks të zgjerojnë klubin e tyre edhe më tej, sidomos pasi Brexit po i detyron të merren me çështje të tjera. Në vitin 2014, Jean-Claude Juncker, presidenti i Komisionit Europian, tha se nuk do të kishte zgjerim gjatë mandatit të tij pesëvjeçar, një gjest pa kuptim që dobësoi duarte reformatorëve të Ballkanit. Sot, vetëm 43 për qind e serbëve thonë se dëshirojnë ende të hyjnë në BE, një ulje nga 67 për qind në vitin 2009. Të rinjtë dukshëm janë armiqësorë.
Çfarë shkoi keq? Pranimi do të detyronte elitat e korruptuara të rajonit të lejonin lirinë e medias, të forconin sundimin e ligjit dhe të liberalizonin ekonomitë e tyre, duke zbehur kështu fuqinë e tyre të patronazhit. Pak prej tyre duan të bëjnë gjëra të tilla të mira. Dhe vendeve të tyre u mungon burokracia e fortë që do t’i drejtonte përmes ndryshimit. Nga gjashtë vendet, vetëm Serbia dhe Mali i Zi kanë nisur bisedimet e pranimit. Shqipëria shpreson t’i nisë shpejt, Maqedonia është në ngërç për shkak të konfliktit me Greqinë për emrin, Bosnja pengohet nga grindjet ndër-etnike dhe Kosova, madje, as është njohur nga pesë vende anëtare të BE-së. “Ata nuk besojnë më kur ne gënjejmë për pranimin, dhe ne nuk u besojmë atyre kur ata na gënjejnë se janë të angazhuar për të zbatuar rregullat e BE-së”, thotë Vessela Tcherneva nga “Marrëdhëniet me Jashtë të Këshillit Europian”, një kompani sondazhesh.
Në vend të shpresës, ka pasiguri dhe madje, frikë nga rikthimi i gjakderdhjes. Vitin e kaluar kanë ndodhur disa momente të frikshme, nga kriza politike në Maqedoni që me ndihmën e provokatorëve në median ruse, kërcënoi të spiralohej në dhunë, deri tek tensionet midis Serbisë dhe Kosovës që tmerruan diplomatët europianë në nisje të vitit. Nëse rajoni së fundmi është qetësuar (pjesërisht kjo i detyrohet diplomatëve amerikanë), Gjermania në veçanti i frikësohet vatrave të reja të zjarrit. Kryediplomatja europiane, Federica Mogherini, shefe e politikës së Jashtme të BE-së, ka punuar fort me mullirin diplomatik të Ballkanit.
Një gjë e tillë do të thotë të kesh të bësh me liderë si Aleksandar Vucic, i cili drejton Serbinë që prej vitit 2014, si kryeministër dhe tani president. Vuçiç, ministër në regjimin e Millosheviçit, sot e pikturon veten si një reformator pro-BE dhe një menaxher të besueshëm të ekonomisë. Zyrtarët europianë thonë se nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të punojnë me të.
Angela Merkel u takua me Vuçiç pak javë përpara zgjedhjeve presidenciale në prill. Kjo i tërboi liberalët serbë, të cilët thonë se europianët janë duke mbështetur një autoritarist që ka praktika anti-demokratike. Grupe të shoqërisë civile flasin për rritje në krime mafioze, shtypje të institucioneve të pavarura dhe fushata ngacmuese në tabloidet e kontrolluara nga shteti.
Aty ku dikur europianët kishin varur shpresat e tyre për transformimin e rajonit me 20 milionë banorë për procesin e pranimit, sot vendosin besimin tek shkëmbimet tregtare dhe investimet. Ballkani ka plagë të hapura për shkak të rritjes së ulët ekonomike dhe papunësisë së lartë mes të rinjve.
Një e pesta e maqedonasve jetojnë jashtë vendit dhe serbët e kualifikuar po turren në BE. Samiti i Triestes këtë javë ku morën pjesë liderët e Francës, Gjermanisë dhe Italisë kërkoi të vendosë kontroll ndaj këtyre trendeve me plane për treg të përbashkët rajonal dhe financim të BE-së për infrastrukturën. Ashtu si kurrë ndonjëherë, shumë fjalë të mira iu kushtua “perspektivës europiane” të Ballkanit. Por, oreksi i BE-së për të sjellë ndryshime politike ka avulluar.
Mos hiqni dorë!
Shtetet e Ballkanit janë partnerë të lodhshëm, të kapur nga konfliktet politike, ekonomitë e vështira dhe grindjet kufitare për vija uji apo maja malesh. Por, BE nuk duhet të heqë dorë nga oborri i vet i brendshëm i shpupurisur, qoftë edhe vetëm për shkak të rrezikut që përbën mosveprimi. Pjesë të Ballkanit janë tashmë rrugë të njohura të trafikut të drogës dhe qënieve njerëzore drejt BE dhe armët nga luftërat e viteve 1990 u përdorën në sulmet terroriste të Parisit në vitin 2015. Ekstremizmi po ngre kokë në pjesë të Bosnjes dhe Kosovës. Në këtë mjedis, lojërat cinike të liderëve lokalë, që shpesh përdorin krizat në mënyrë që të dalin si paqeruajtës, mund të dalin jashtë kontrollit.
Europianët shpesh flasin për ndikim malinj të fuqive të huaja në Ballkanin perëndimor. Por, lidhjet politike, ekonomike dhe kulturore të rajonit me pjesën tjetër të Europës e vendosin në hije Rusinë, Turqinë dhe shtete të tjera si këto. Pjesa më e madhe e liderëve e dinë se nuk kanë shans tjetër veç BE-së. Kjo kërkon një qasje në dy shina: presion më i fortë ndaj qeverive që tolerojnë paligjshmërinë dhe jo-liberalizimin dhe rinovimin e angazhimit për zgjerimin. Por, gjithë këto kërkojnë ndërprerjen e skepticizmit që është rritur pas shumë vjetësh zhgënjimi. Ndoshta, nëse rifiton zgjedhjet në shtator, Merkel mund të transferojë pak kapital diplomatik në Ballkan.
Në Trieste, pati shumë deklarata për Ballkanin që ndodhet në “udhëkryq”. Në të vërtetë, rajoni ndodhet në një rreth vicioz premtimesh të pambajtura dhe spiralesh burokratike. Ashtu si pjesa më e madhe bashkëpatriotëve të saj, zonja Cvijic është skeptike që Serbia do të bashkohet ndonjëherë me BE-në. Ajo nuk ka besim tek qeveria e Vuçiç dhe ankohet nga mungesa e ndershmërisë së europianëve që e mbështesin atë. Por, ajo ka premtuar ta mbajë flamurin e ronitur të valëvitet nga ballkoni i apartamentit. Bashkëshorti i saj kurrë nuk hoqi dorë, përse duhet ta bëjë ajo?
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
