Dy dekada pasi pushtimi amerikan i Irakut përmbysi Sadam Huseinin, vendi i pasur me naftë është ende i plagosur nga lufta dhe larg demokracisë liberale që Uashingtoni parashikonte.
Lufta e Presidentit George W. Bush, e nisur pas sulmeve të 11 shtatorit, mbahet mend për forcën masive ushtarake amerikane, rrëzimin e një statuje gjigante të Sadamit dhe më pas vitet e trazirave të përgjakshme sektare.
Vendimi për të nisur një pushtim tokësor më 20 mars 2003 për të rrëzuar aparatin shtetëror, partiak dhe ushtarak të Irakut thelloi kaosin që nxiti vitet e gjakderdhjes.
Forcat amerikane, të mbështetura kryesisht nga trupat britanike, nuk gjetën kurrë armët e shkatërrimit në masë që justifikonin luftën dhe u larguan përfundimisht nga Iraku – të çliruar nga Sadami, por të dëmtuar nga paqëndrueshmëria dhe nën ndikimin e Iranit, armikut më të madh të Amerikës.
“Shtetet e Bashkuara thjesht nuk e kuptuan natyrën e shoqërisë irakiane, natyrën e regjimit që përmbysën,” tha Samuel Helfont, një asistent profesor në Shkollën Pasuniversitare Detare në Kaliforni.
Bush, babai i të cilit shkoi në luftë me Irakun nga viti 1990 deri në 1991 pas pushtimit të Kuvajtit nga Sadami, tha se donte të impononte “demokracinë liberale” në vend, por kjo shtytje u zhduk edhe pse Sadami u rrëzua shpejt, tha Helfont.
“Ndërtimi i demokracisë kërkon kohë dhe është utopi të mendosh se ndodh brenda natës,” tha Hamzeh Haddad, një anëtar i Këshillit Evropian për Marrëdhëniet Ndërkombëtare.
Në vend të gjetjes së armëve bërthamore, biologjike ose kimike, sulmi nga koalicioni ndërkombëtar i udhëhequr nga SHBA hapi Kutinë e Pandorës, duke traumatizuar irakianët dhe duke tjetërsuar disa aleatë tradicionalë të SHBA-së.
Dhuna u ndez përsëri në Irak pas një bombardimi vdekjeprurës të një faltoreje myslimane shiite në Samarra, në veri të Bagdadit, në shkurt 2006, duke shkaktuar një luftë civile dyvjeçare.
Deri në vitin 2011, kur Barack Obama tërhoqi amerikanët nga Iraku, më shumë se 100,000 civilë irakianë ishin vrarë, sipas grupit Iraq Body Count. Shtetet e Bashkuara pretenduan se pothuajse 4,500 njerëz u vranë nga ana e saj.
Kaos dhe korrupsion
Tmerre të reja goditën Irakun kur ISIS shpalli “kalifatin” e tij dhe mori nën kontroll pothuajse një të tretën e vendit në vitin 2014. Sundimi i tyre i egër përfundoi vetëm në vitin 2017 pas një fushate rraskapitëse ushtarake.
Sot, rreth 2500 forca amerikane janë të stacionuara në Irak. Ata nuk janë më atje si pushtues, por në një rol këshillues dhe jo luftarak në koalicionin ndërkombëtar kundër ISIS, qelizat e mbetura të të cilit herë pas here bombardojnë dhe sulmojnë.
Vitet e dhunës kanë ndryshuar thellësisht Irakun, i cili ka qenë prej kohësh shtëpia e një përzierjeje të ndryshme grupesh etnike dhe fetare. Minoriteti Yezid u vu në shënjestër në atë që OKB-ja e quajti një fushatë gjenocidale dhe pjesa më e madhe e komunitetit dikur të gjallë të krishterë u dëbua. Tensionet ziejnë midis qeverisë në Bagdad dhe autoritetit autonom kurd në Irakun verior, veçanërisht për eksportet e naftës.
Shumë naftë, por njerëzit jetojnë në varfëri
Në tetor 2019, irakianë të rinj udhëhoqën një lëvizje proteste mbarëkombëtare të frustruar nga keqmenaxhimi, korrupsioni endemik dhe ndërhyrja iraniane, e cila përfundoi në një goditje të përgjakshme me qindra të vdekur. Pavarësisht rezervave të mëdha të naftës dhe gazit në Irak, rreth një e treta e 42 milionë banorëve të Irakut jetojnë në varfëri dhe rreth 35 për qind e të rinjve janë të papunë, sipas OKB-së.
Në politikë gjendja është ende kaotike. Parlamentit iu desh një vit i tërë, i shënuar nga konflikte të brendshme paszgjedhore, për të konfirmuar përfundimisht qeverinë e re në tetor të vitit të kaluar. Kryeministri Mohammed Shia al-Sudani është zotuar të luftojë ryshfetin dhe korrupsionin në një vend që renditet në fund të indeksit të perceptimit të korrupsionit të Transparency International.
“Çdo irakian mund t’ju thotë se korrupsioni filloi të lulëzojë në vitet 1990”, kur Iraku ishte nën sanksione ndërkombëtare, tha Haddad, duke shtuar se korrupsioni është tani më në fokus “sepse Iraku është i hapur ndaj botës”.
Iraku përballet me sfida të tjera, nga infrastruktura e shkatërruar dhe ndërprerjet e përditshme të furnizimit me ujë, deri te mungesa e ujit dhe ndryshimet shkatërruese klimatike.
Pavarësisht kësaj, Haddad pretendon se Iraku i sotëm është një “shtet demokratizues” që ka nevojë për kohë për t’u pjekur sepse “demokracia është e çrregullt”.
Irani po fiton ndikim
Një pasojë e paqëllimshme e pushtimit të SHBA ishte rritja e madhe e ndikimit që Irani ka tani në Irak. Irani dhe Iraku luftuan 8 vjet në vitet 1980, por fqinjët kanë gjithashtu lidhje të ngushta kulturore dhe fetare si vendet me shumicë shiite.
Iraku është bërë një litar kryesor ekonomik për Teheranin, pasi është goditur nga sanksionet për programin e saj të diskutueshëm bërthamor, ndërsa Irani furnizon Irakun me gaz dhe energji elektrike. Politikisht, partitë shiite të Irakut janë bërë “lojtarët më të fuqishëm”, tha Hamdi Malik, një bashkëpunëtor në Institutin e Uashingtonit.
Grupet pro-iraniane kanë arritur të ruajnë njëfarë “kohezioni” pavarësisht nga grindjet e brendshme që nga zgjedhjet e fundit dhe “Irani luan një rol kyç” për të siguruar që kohezioni të zgjasë, tha Malik.
Pakicat e Irakut “kurdët dhe sunitët nuk janë aktorë të fortë, kryesisht sepse vuajnë nga ndarje serioze të brendshme,” shtoi Malik.
Partitë pro-iraniane dominojnë parlamentin e Irakut dhe më shumë se 150,000 luftëtarë nga ish-forca paraushtarake Hashed al-Shaabi e mbështetur nga Irani janë integruar në ushtrinë e vendit.
Bagdadi tani duhet të menaxhojë marrëdhëniet me Uashingtonin dhe Teheranin, tha një diplomat perëndimor në Irak në kushte anonimiteti.
“Ajo po përpiqet të balancojë marrëdhëniet e saj me Iranin, fqinjët e saj sunitë dhe me Perëndimin,” tha diplomati. /tesheshi.com/
