Pas një tentative pa rezultat nga Mbreti Zog në vitin 1937, për t’i kthyer në atdhe eshtrat e Abdyl Frashërit në të nëjtën kohë me ato të të vëllait Naim Frashëri, qeveria komunistë e Enver hoxhës ia arriti këtij qëllimi në pranverën e vitit 1978.
Prej asaj kohe, eshtrat e një prej udhëheqëve kryesorë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit prehen në kodrat e Liqenit Artificial në Tiranë pranë varrit të të vëllait Naim Frashëri dhe varrit bosh të vëllait tjetër Sami Frashëri, eshtrat e të cilit vijojnë të prehen në Stamboll.
Në tentativën e parë në vitin 1937, ne rastin 25-vjetorit të pavarësisë, iniciativa e mbretit Zog ishte frenuar nga familjarët e Sami Frashërit dhe vetë i biri i Abdylit, Mit’hat Frashëri, i cili ishte shprehur se “eshtrat e të atit ishin mirë atje ku ishin, në Stamboll”.
Nisur nga ky kundërshtim i Mit’hat Frashërit në vitin 1937, edhe në vitin 1978, kur qeveria komuniste dërgoi në Stamboll një delegacion për të sjellë në atdhe eshtrat e Abdyl Frashërit, anëtarë të Ballit Kombëtar të arratisur për shkak të regjimit komunist e me qëndrim në Stamboll, kishin kundërshtuar delegacionin shqiptar, duke jua përmendur faktin se ka qenë dëshira e djalit të tij, Mit’hat beut, që i ati të prehej atje ku ishte, në Stamboll. Por me gjithë këtë kundërshti, qeveria e Tiranës ia kishte dalë të bindë autoritetet turke dhe e kishte finalizuar kthimin e eshtrave të Abdyl Frashërit në pranverën e 1978 në Shqipëri.
Mes një varg shkresash për këtë “aksion” të regjimit, gjendet edhe ky program ku përcaktohet në detaje të gjtihë veprimet që do të bëhen, nga nisja drejt Stambollit, marrja e eshtrave dhe kthimi në atdhe bashkë me ceremoninë e varrimti në kodrat e liqenit në Tiranë.
Ja çfarë shkruhet në këtë program të hartuar me 6 shkurt 1978:
Programi i ceremonive që dot bëhe për eshtrat e Abdyl Frashërit
Komisioni për marrjen e eshtrave niset për në Stamboll më datën 12.3.1978 dhe arrin në Stamboll më datë 12.3.1978.
Ceremonitë në Stamboll do të bëhen sipas programit më datën 15.3.1978. Po në këtë ditë, kryetari i delegacionit do t’i bëjë një vizitë valiut të qytetit për ta falenderuar.
Po në këtë ditë takohet më të afërmit e vëllezërve Frashëri dhe vihen në dijeni për ceremoninë që do të bëhen në Shqipëri me rastin e 100-vjetorit dhe për varrimin e vëllezërve Frashëri.
Arkivoli së bashku me grupin niset nga Stambolli më datën 16.3.1978 dhe do të qëndrojë për të fjetur në Selanik, Greqi.
Më datën 17.3.1978 nisen nga Selaniku dhe arrijnë në Kapshticë po atë ditë rreth orës 14:00. Mitingu në qytetin e Korçës organizohet më datën 17.3.1978, ora 16:00. Në miting do të flasë kryetari i Akademisë së Shkencave, shoku Aleks Buda. Pas mitingut arkivoli vendoset në spitalin e qytetit.
Më datën 18.3.1978 ora 8:00, niset nga Korça për në Ersekë. Në ora 10:00, në Ersekë organizohet miting në të cilin do të flasë kryetari i Komitetit Ekzekutiv të KP të rrethit, shoku Suat Leka. Pas mitingut kortezhi niset menjëherë për në Përmet.
Në Përmet do të pritet nga populli dhe do të organizohet miting në të cilin do të flasë shoku Stefanaq Pollo, drejtor i Institutit të Historisë. Në mbrëmje arkivoli vendoset në spitalin e qytetit. Mitingu në qytetin e Përmetit organizohet në datën 18 mars 1978, ora 16:00.
Ceremonia në Frashër do të bëhet më datën 19.3.1978 ora 12.00 në të cilën do të flasë shoku Fadil Hamiti, deputet i zonës së Dangëllisë dhe kryetar i këshillit të fshatit të bashkuar, Qako Gegushi.
Në Përmet, arkivoli do të vendoset në një gaz ushtarak, po kështu edhe gjithë delegacioni që do të shoqërojë kortezhin.
Gazet do të sigurohen nga Ministria e Mbrojtjes Popullore dhe Komiteti Ekzekutiv i KP të rrethit të Përmetit.
Drejtoria e përgjithshme e ekonomisë komunale të marrë masa dhe të ndihmojë në rrethet Korçë, Kolonjë, dhe përmet të furnizohen me lule për përgatitjen e kurorave. Nga ana e saj t’u dërgohet fotografia e zbardhuar e Abdyl Frashërit.
Në shtyp vendimi i qeverisë për sjelljen e eshtrave dhe ceremonitë që do të bëhen do të shpallet një ditë përpara se eshtrat të vijnë në Shqipëri.
Tiranë, më 6.2.1978. /tesheshi.com/
