Nga Aleksandër Toti
Zhulati është një fshat malor me një origjinë të lashtë antike në jug të Shqipërisë, afro 20 kilometra nga Gjirokastra, pjesë e zonës së Labërisë. Aty, në qëndrën e këtij fshati sikurse kemi parë shpesh në fshatrat e vjetër, gjendej një rrap shekullor gati 500 vjecar, i cili kishte nisur të thahej. Dhe pikërisht këtu do të hidhej mendimi nga vetë banorët që me “vdekjen” e rrapit të lindte një burrë i cili kish qënë po aq hijerëndë, e kish dëgjuar e mësuar po aq sa vetë ai. Idriz Sulli ishte filozofi ose legjislatori popullor i Labërisë, një mendimtar gati homerik i cili perfeksionoi strukturën etnike të një shoqërie pa autoritet shtetëror, të quajtura Shartet e Idriz Sullit apo Kanuni i Labërisë, nga ku mund të shprehim me bindje se është një nga bazat referenciale të përdorura në themelimin e cështjes së të drejtës shqiptare. Tashmë prej rreth dy vitesh në trupin e Rrapit qëndron lavdishëm figura legjendare e këtij burri me rrënjët e ngulura thellë në tokë e gdhendur me mjeshtëri nga Murat Kërraj, djali skluptor i këtij fshati.
Ndërsa sot, qendra kombëtare e inventarizimit të pasurive kulturore me në krye zonjën Silva Breshani sjell në vëmendjen e saj pikërisht këtë figurë të gdhendur në dru për të shfaqur me banorët e zonës ekspozitën “ Instrumentet muzikor të traditës dhe mjetet për punimin e tyre” . Gjatë këtij eventi modest u shpalosën mjeshtërisht nga të moshuarit e ardhur, mënyrat dhe vlerat e përpunimit të drurit të cilat u jepnin atyre formën dhe shpirtin që vegla muzikore mbart në duart e këtyre profesionistëve, të cilët “vjedhuarzi” kanë trashëguar nga të parët, duke vazhduar kështu rrokullamën e trashëgimisë së këtyre vlerave që ne gëzojmë sot.
Ja si na e përshkruan xha Sihati po nga Zhulati këtë trashëgimi, i cili mban për dore një fyell të lënë nga babai a gjyshi, e ku sëbashku me të ka sjellë një sërë veglash pune e instrumentash muzikorë :
“… fyelli ka qënë orgjina jonë , i bariut , përdorej në kohët e lashta , e kam bërë vetë dhe është punuar në bronx sepse kështu tingëllon më mirë kur i bie ka një melodi të ëmbël , ndërsa kjo tjetra është prej druri të punuar Longar quhet , kam shumë vegla të zdrukthtarisë madje kam bërë dhe një valixhe në të cilën dua t’i vendos sepse t’jua le fëmijëve. Kam një djalë pedagog i cili e ushtron zanatin, di t;u bjerë por dhe t;i punojë ato, si edhe niprit, pra në një farë mënyre e kemi trashgëuar. Dikur, shumë prej veglave që përdoreshin ishin prej druri vec atyre që zienin që vinin nga Turqia, lugët që ne u thoshim ceturë i bënim vetë, po ashtu edhe enët e ushqimit apo pijes …. Shkenca ka ecur përpara sot po unë jam këtu t’ju tregojmë se ju të rinjtë duhet ta dini se nga kemi ardhur ne dhe si kemi jetuar se në një farë mënyre kjo është edhe historia jonë ….” përfundon ai.
E teksa zhvendosemi tek të tjera vegla e instrumentë për të parë dhe njohur nën tingujt e zileve të bagëtive, të varura aty dhe melodisë së fyellit të dy përfaqësuesve mysafirë nga Tepelena, ajo që do të përshëndeste dhe falenderonte këta moshatarë, të cilën nuk ngurruan të dilnin sot dhe të rrëfenin mes nesh punët dhe trashëgiminë e lënë në breza, ishte znj. Breshani e cila u shpreh:
“ Jam e lumtur që të gjitha përpjekjet e ministries së kulturës dhe trashëgimisë po kthehen në promovim të të gjitha këtyre dijebërjeve të cilat të mos jenë vetëm pjesë e listës së trashëgimisë sonë kombëtare që e dimë vetëm ne ,por të bëhen pjesë e listës së trashëgimisë botërore . Jemi duke u përpjekur që ta bëjmë të prekshme dhe të dukshme sikurse kemi bërë me isopolifoninë që është pjesë e listës së UNESKO-s,e ku zë vend edhe cula, fyelli, longari e të gjitha këto vegla që kemi këtu sot ndaj përpjekjet tona do të jenë edhe më të mëdha për t’ju përcjellë brezave tona vlerat që ne kemi, duke mbështetur cdo projekt apo iniciativë që ka në vëmëndje këtë trashëgimi …”
Në mbyllje të këtij takimi u theksua edhe njëherë sikurse është bërë e ditur edhe nëpërmjet rrugëve zyrtare, deklarimi i të gjithëve atyre që disponojnë objekte të kulturës dhe trashgimisë: që t’i kartelizojnë apo pajisin me dokument identifikimi, me qëllim inventarizimin e gjithë pasurisë që shteti ynë ka të shpërndara në duart e njerzve apo familjeve që kanë trashëguar ,duke bërë kështu edhe një vlerësim dhe plotësim të atij mozaiku të madh kulturor që ne duhet të kemi, dhe që bota duhet ta njohë. /tesheshi.com/
