Dhjetë vjet më parë, filloi raundi i parë i dialogut midis Serbisë dhe Kosovës dhe entuziazmi fillestar i viteve të para të procesit, në të cilin shumë marrëveshje u nënshkruan, nga prilli 2013, u zëvendësua nga një kohë e gjatë krize.
Nga bllokimi i hyrjes Kosovës në organizatat ndërkombëtare me lobime të Serbisë dhe futjen e taksave të Kosovës mbi produktet nga Serbia, përmes debateve rreth shkëmbimit të territoreve e deri te nënshkrimi i një marrëveshje në Uashington, 10-vjetori i dialogut erdhi pa ndonjë asnjë sukses i madh, shkruan Al Jazeera Ballkan.
Por cilat mësime mund të jenë marrë në dhjetë vitet e fundit dhe cili do të jetë pozicioni i Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara në negociatat në të ardhmen? A do të ndikojnë faktorët e brendshëm në dialog, pasi Kosova ka një qeveri të re dhe Serbia do të ketë zgjedhje parlamentare vitin e ardhshëm?
Kjo u diskutua nga gazetarë, profesorë dhe analistë nga Prishtina, Beogradi, Zagrebi, Vjena dhe Brukseli në një konferencë ndërkombëtare të organizuar nga Qendra për Politikë të Jashtme në Beograd në bashkëpunim me Fondacionin Hanns Seidel në Zagreb.
Dragan Gjukanoviç, Kryetar i Qendrës për Politikë të Jashtme, kujtoi në fillim të konferencës se sot, si dhe në fillim të dialogut që u hap në mars 2011, shfaqen të njëjtat probleme.
Sipas mendimit të tij, mbase një nga arritjet kryesore të dialogut të ringjallur vitin e kaluar ishte Marrëveshja e Uashingtonit e nënshkruar më 4 shtator në Shtëpinë e Bardhë.
“Megjithëse u përfundua nga administrata Trump, ne marrim siguri nga administrata e re që ajo do të zbatohet. Nga ana tjetër, më 1 mars të vitit të kaluar, BE caktoi një të dërguar special për Ballkanin Perëndimor, duke përfshirë çështjen e dialogut, Miroslav Lajçak, por arritjet e tij deri më tani janë më shumë se modeste. Ajo që është inkurajuese është biseda midis Biden dhe presidentit të Komisionit Evropian, ku u tha se BE dhe Shtetet e Bashkuara do të koordinohen më saktësisht për çështjen e problemeve në botë, dhe ku Ballkani Perëndimor u theksua veçanërisht,” tha Gjukanoviç.
Klaus Fiesinger, drejtor i Departamentit për Evropën Qendrore, Lindore dhe Juglindore të Fondacionit Hanns Seidel në Zagreb, e krahasoi dialogun me marrëveshjen që ekzistonte midis Gjermanisë Perëndimore dhe Lindore, pasi rregullonte marrëdhëniet e tyre.
“Dhe ajo marrëveshje u interpretua ndryshe nga vende të ndryshme. Për gjermanët perëndimorë, kjo marrëveshje ishte një bazë e re për mundësinë e ribashkimit të Gjermanisë, dhe për Lindjen ishte një hap më tej për njohjen e tyre në nivelin ndërkombëtar. Unë e di që koha e dy zhvillimeve nuk mund të krahasohet, por dua të them se ka mundësi për të kapërcyer pikëpamjet e kundërta dhe që ne mund të flasim. Dhe rruga e mesme është më e mira”.
Ivan Vejvoda, një bashkëpunëtor i përhershëm kërkimor në Institutin e Shkencave Sociale në Vjenë dhe një ish-këshilltar i politikës së jashtme të kryeministrit serb Zoran Gjingjiç, tha se “ishte e rëndësishme të qëndrojmë në maksimumin, se ishte më mirë të flisnim sesa të luftonim, edhe pse kjo duket një qasje minimaliste”.
“Zoran Gjingjiç vinte në zyrë çdo ditë dhe tha që ne duhet të zgjidhim Tribunalin e Hagës sa më shpejt të jetë e mundur, domethënë ekstradimin e të akuzuarve në Hagë dhe problemin e Kosovës. Në një bisedë që bëri pesë ditë para se të vritej, ai tha se lexoi shumë për historinë serbe dhe se sa herë që duhet të bëjmë një hap drejt demokracisë, del para problemi i Kosovës. Unë mendoj se ne jemi akoma në atë rreth vicioz, pavarësisht nga fakti se disa gjëra kanë lëvizur,” tha Vejvoda.
Ai pyeste veten nëse palët në dialog duan të ndjekin shembullin e Indisë dhe Pakistanit dhe të kenë një çështje të pazgjidhur për 70 vjet ose të jenë si Qipro ku çështja midis komuniteteve greke dhe turke nuk është zgjidhur për 45 vjet ose më shumë.
“Ne jemi pak me fat gjeopolitikisht që jemi në kontinentin evropian dhe rrethohemi nga vendet e BE dhe NATO, por duhet vullnet dhe guxim politik nëse duam më të mirën për popujt tanë.”
Për analistin kosovar Behlul Beqaj, nga një perspektivë e Kosovës, ky proces 10-vjeçar ishte më shumë i përqendruar në motive personale sesa në një qëllim.
“Qëllimi i vërtetë i të gjitha lëvizjeve që janë bërë gjatë viteve ka qenë të shpëtojmë Hashim Thaçin i cili përfundimisht shkoi në Hagë dhe mendoj se kjo është arsyeja pse ne kemi pasur këtë situatë si kjo për të përsëritur të njëjtat gjëra.”
Sidoqoftë, siç theksoi Beqaj, tani ekziston një kontekst tjetër, si ndërkombëtar ashtu edhe vendas, i cili përsëri nuk do të thotë se do të jetë e mundur të zbatohet me sukses një marrëveshje gjithëpërfshirëse në rrjedhën e mëtejshme të procesit.
“Nuk është më e njëjta pamje me të njëjtët aktorë, të cilët kishin motive pak a shumë personale, ne kemi një administratë të re amerikane e cila, ndryshe nga Trump, mendon ndryshe për rezultatin e mundshëm përfundimtar duke u përpjekur për të gjetur zgjidhjen më të mirë midis Kosovës dhe Serbisë në sinergji me partnerët evropianë”.
Gjeraqina Tuhina, një gazetare nga Brukseli, foli për dialogun nga perspektiva e Bashkimit Evropian dhe kujtoi se si ishte trajtuar ndryshe për 10 vjet.
“Ndërsa Chatrine Ashton në një farë mase prodhoi një marrëveshje nga prilli 2013, Federica Mogherini fjalë për fjalë i la palët të hapnin çdo çështje, madje edhe ato që janë në kundërshtim me vlerat evropiane. Unë po flas këtu për çështjen e shkëmbimit të territoreve. Të dy, Vuçiç dhe Thaçi pranuan se kjo ishte duke u diskutuar. Një element tjetër që ishte edhe më serioz – një amnisti e plotë për krimet e luftës, e cila ndoshta bazohet në interesat e një personi që mori pjesë në këtë dialog, i cili u përmend gjithashtu nga z. Beqaj. Palët nuk e pranuan kurrë, por diplomatët evropianë u thanë gazetarëve se ishin jashtëzakonisht të shqetësuar për këtë. Nga ana tjetër, mandati i Përfaqësuesit Special të BE-së, Miroslav Lajçak, është pak më i gjerë dhe i papërcaktuar, nuk ka asnjë qëllim ose kornizë kohore. Qëllimi i vetëm, thonë ata, është një marrëveshje gjithëpërfshirëse që do të zgjidhte të gjitha çështjet, e cila tingëllon utopike sepse edhe vendet e zhvilluara nuk kanë marrëveshje të ndërsjellë që zgjidhin të gjitha çështjet”.
E gjithë kjo tregon, siç thotë Tuhina, se çështja e statusit është thelbi i dialogut, domethënë njohja reciproke.
“Por Serbia nuk do të jetë në gjendje të qëndrojë pranë kufirit për të njohur Kosovën, kjo mund të ndodhë vetëm para anëtarësimit të saj në BE dhe duke pasur parasysh si po shkon procesi, ne po flasim për një dekadë tjetër.”
Dejan Joviç, një profesor në Fakultetin e Shkencave Politike në Zagreb, pajtohet që kjo do të diskutohet për dhjetë vitet e ardhshme. Tani për tani, sipas tij, suksesi i dialogut është që është vendosur një ekuilibër midis tre aktorëve – Brukselit, Beogradit dhe Prishtinës.
“Nuk ka aktorë si Tirana, megjithëse mendoj se do të jetë e domosdoshme të përfshihet Tirana, siç ishte rasti me Bosnjen dhe Marrëveshjet e Dejtonit, ku ishte e nevojshme të përfshiheshin vendet fqinje.”
Sipas Joviç, të tre palët janë në një situatë ku të gjitha alternativat janë më të këqija ose të pamundura, dhe për këtë arsye dialogu, pra status quo-ja dhe gjendja e “as në qiell as në tokë”, do të vazhdojë për dhjetë vitet e ardhshme.
“BE nuk ka ndërmend të pranojë Serbinë në anëtarësimin e saj, as tani dhe as në një të ardhme të parashikueshme. BE nuk ka asgjë për t’i ofruar as Beogradit e as Prishtinës, përveç për të ruajtur status quo-në ose për të parandaluar disa ndryshime kardinale siç janë ato të kufijve. BE ka vendosur Ballkanin Perëndimor në pozicionin e ‘Pritjes së Godosë’, ai ka humbur fuqinë që mund të kishte dhe nuk mund të jetë asgjë tjetër përveç një moderator, i cili ndez dhe fik mikrofonin. Forca e BE në Ballkanin Perëndimor është dobësuar”.
Joviç ende mendon se ky status i përshtatet si Serbisë ashtu edhe Kosovës, sepse çështja e Kosovës mbetet e papranueshme për Serbinë. Sipas Joviç, do të ishte më lehtë për Serbinë të pranonte bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, sesa ta njihte atë. Por kjo nuk është e mundur, sepse BE nuk do ta lejonte as këtë e as shkëmbimin e territoreve.
“Serbia po e transferon Kosovën në sferën e dëshirës, imagjinatës. Krijon gjithashtu një motiv për rrëfimin e armiqve, keqkuptimin, margjinalizimin e Serbisë në bashkësinë ndërkombëtare dhe e lejon që të krijojë një narrativë pse duhet të mbështetemi te Rusia dhe Kina dhe jo te Perëndimi”.
Agron Bajrami, kryeredaktor i Koha Ditore, thekson se mësimi kryesor për të në këto dhjetë vjet është se asgjë nuk mund të arrihet pa një qëllim specifik, dhe padyshim që nuk ekziston. Prandaj, problemi më i madh për të është “paqartësia konstruktive” që lejon të gjitha palët të interpretojnë marrëveshjet në mënyrën e tyre, gjë që e bën të pamundur zbatimin në terren.
“Ajo që quhet normalizim i marrëdhënieve është një eufemizëm që duhet të mbulojë paaftësinë e palëve negociuese, dhe BE dhe SHBA, për të dalë me një formulim që nuk është vetëm i zakonshëm por edhe i qartë në atë që ne duam të arrijmë në këtë proces”.
Bajrami beson se mësimi kryesor për Serbinë dhe Kosovën është se kushdo që është pjesë e negociatave dhe dialogut duhet të ketë një shumicë jo vetëm në parlament, por edhe një shumicë të publikut prapa tyre.
“Z. Kurti nuk i fitoi zgjedhjet në temën e integrimit me Shqipërinë, por në temën e korrupsionit. Pyetja është pse Kosova nuk ka qenë në gjendje të luftojë korrupsionin në dhjetë vitet e fundit, dhe përgjigja është në dialog. Dialogu u shërbeu aktorëve të Kosovës, ai lejoi BE të mbyllë sytë për këto probleme për sa kohë që dialogu zhvillohej”.
Stefan Surliç, një asistent në Fakultetin e Shkencave Politike në Beograd, beson se dialogu ishte ende disi i suksesshëm, pasi rezultoi në më shumë se 50 dokumente të ndryshme.
“Ne po flasim për një përpjekje të rëndësishme që dialogu të ketë disa rezultate dhe ato janë të prekshme krahasuar me vitin 2012, por unë nuk do të zvogëloja rëndësinë e marrëveshjeve teknike. Duhet të kihet parasysh se Veriu është i integruar në institucionet e Kosovës, që zgjedhjet kryhen në përputhje me ligjet e Kosovës… Sa i përket palës serbe, ajo ka të drejtë të jetë e pakënaqur që Bashkimi i Komunave Serbe nuk është implementuar”.
Pjesëmarrësit në konferencë ranë dakord se përcaktimi i udhëheqësve është kryesorja në të gjithë procesin. Ata gjithashtu krahasuan dialogun me negociatat midis Maqedonisë Veriore dhe Greqisë, ku publiku i të dy vendeve ishte kundër marrëveshjes për zgjidhjen e mosmarrëveshjes për emrin, por udhëheqësit kishin guximin ta zbatonin atë. /tesheshi.com/
