Diskutimet në mbledhjen e Sekretariatit të Komitetit Qendror të PPSH për novelën ku aludohej se flitej për demonstratat e 1981 në Kosovë, vepër e shkruar vetëm një javë pas këtyre ngjarjeve..
Vetëm një javë pas shpërthimit të demonstratave të vitit 1981 në Kosovë, shkrimtari Ismail Kadare kishte shkruar novelën “Krushqit janë të ngrirë”, por vepra nuk ishte lejuar të botohej në Tiranë dhe ishte bllokuar për më shuëm se 4 vjet. Diskutimi për këtë vepër ishte bërë në një mbledhje të Sekretariatit të Komitetit Qendror në tetor të vitit 1985, mes Ramiz Alisë e Foto Çamit, ku theksohej fakti se vepra ishte bllokuar me qëllim që të mbroheshin prej serbëve Mekulët, (Hasan Mekuli dhe doktoresha Sadete Mekuli) për të cilët aludohej në vepër. Në diskutimet e kësaj mbledhjej, Ramiz Alia kishte thënë fillimisht se vepra nuk kishte pse të bllokohej, sepse ajo ishte vepër letrare dhe se Mekulët nuk ishin përmendur me emër në vepër. Por më tej, Alia pyet me detaje se kush e kishte bllokuar veprën, e fund të mbledhjes pohon se arsyet e ngritura për ndalimin e saj nuk qëndronin. Gjithësesi, novela sipas Ramiz Alisë nuk mund të botohej as në kohën kur bëhej ky diskutim, pasi serbët do të ngrinin pretendimet e tyre për një frymë kundër përmes letërsisë.
Më poshtë e sjellim të plotë sikutimin për bllokimin e kësaj vepre të Kadaresë për më shume se 4 vite.
Foto Çami: Ja tani ka dërguar në shtyp një vëllim me tregime e novela, por ka ngecur puna në diçka, sepse atje ka përfshirë edhe një novelë për ngjarjet në Kosovë. Natyrisht nuk është keq që përveç artikujve që janë shkruar, edhe letërsia t’u përgjigjet këtyre ngjarjeve duke dhënë kontributin e saj. Dhe Ismaili duke e ndjerë këtë detyrim si shkrimtar, ka shkruar këtë novelë, duke vënë në qendër një ngjarje konkrete dhe pikërisht klinikë, ku janë mjekuar të plagosurit gjatë demonstratës, ku ka qenë doktoreshë Sadete Mekuli. Pra bëhet fjalë për Mekulët. Ismaili i merr në mbrojtje këta nga një pozitë e drejtë dhe kritikon serbët dhe ata të tjerët. Problem këtu është se mos me këtë u japim armë serbëve kundër këtyre mos bëhen objekt sulmi dhe u rëndohet më shume gjendja.
Ramiz Alia: Jo, atë armë s’ua japim ne serbëve se ajo është vepër letrare dhe aty flitet me gjuhën e personazheve, po është aspekti tjetër, që a duhet letërsia jonë të fusë xixa në çështjen e Kosovës? Ky është problem. Domethënë, mos na e interpretojnë ata si një zgjidhje për një frymë kundër serbëve me anën e letërsisë? Kjo duhet matur por jo pse flitet për Mekulët. Për atë u del Hasan Mekuli atyre dhe u thotë: “Pse, çdo njeri që ju ngjaka me mua, une jam?!”. Ajo është letërsi. S’prish punë për ata se ka klinika shumë. Biles klinikën po të duash e çon që nga Gucia në Mitrovicë, ose në Ferizaj për shembull. Ajo nuk ka rëndësi hiç, se klinika ka plot. Edhe doktoresha ka me mijëra.
Foto Çami: Me zgjuarsi Ismaili ka prekur edhe problemin e marrëdhënieve shqiptaro-serbe, si të kapërcehet kjo armiqësi që është trashëguar nga e kaluara. Lidhur me këtë në novelë shkruhet që një ditë në dërrasën e zezë të njërit prej kurseve të Fakultetit të Letërsisë, gjatë pushimit midis dy leksioneve, studentët kishin shkruar emrin e një shqiptari plus emrin e nëj vajze serbe dhe pas shenjës së barazimit kishin vënë nje pikëpyetje. Nga njera anë, thotë martin Shkreli, njëri prej personazheve të veprës letrare, na bëri përshtypje kur e pashë që një shqiptar të martohet me një serbe për të bashkëjetuar, pro me çuditi ajo pikëpyetja që kishin vënë ata, që tregonte se prapë njerëzit dyshojnë në këto marrëdhënie.
Unë veprën e lexova se këtë problem ma ngritën këta shokët këtu Anastasi (Kondo), Miti dhe ata që merren me Kosovën, të cilët nuk ishin dakord që të tërë që botohej. Daleni ta shikojmë ju thashë. Edhe Sofua (Sofokli Lazri) e ka parë dhe nuk është dakord, për atë që mos rëndohen Mekulët. Këtë e ka shqetësimin kryesor.
Ramiz Alia: Mekulët nuk rëndohen në qoftë se Ismaili nuk i përmend me emër.
Foto Çami: Jo, me emër nukiI përmend, ka vënë emra të tjerë ai, por ngjarja është konkrete dhe dihet përse është fjala. Këtë vepër Ismaili e ka shkruar që para 4 vjetësh, një javë pas ngjarjeve të Kosovës, po ja kanë shtyrë këta të Shtëpisë Botuese.
p
Ramzi Alia: Unë nuk e di kur e ka shkruar këtë ai. Është e para herë që e dëgjoj.
Vangjel Çërrava: Sa faqe është?
Foto Çami: Është rreth 200 faqe.
Ramiz Alia: Kot nuk është botuar më përpara.
Foto Çami: Nuk është botuar për arsye se mos rëndohen Mekulët.
Ramiz Alia: Mis kini merak hiç për ata. Ja ne botuam fjalimin e Rexhep Qoses. Pse nuk u rëndua Rexhep Qosja? Nuk thotë Rexhep Qosja pse ma botuat, po mirë bëtë që e botuat. Që kur e ka shkruar e di ai se si do të mbrohet. Edhe Hasan Mekuli e di si ë mbrohet. Po problem tani është se po ta botosh këtë novelë, duket sikur fillon një fushatë kundër serbëve. Megjithatë ta shikojmë njëherë dhe të vendosim. Ma jep ta lexoj dhe unë, por tani për tani nuk mund ta botojmë, se nuk është momenti.
Lenka Çuko: Se ata, pa ngritur ne gjë fare dhe të akuzojnë, jo me sikur të shkruash.
Foto Çami: Ashtu ata po shkruajnë plot.
Ramiz Alia: Tani e kanë ulur shumë edhe ata, Prandaj duhet gjetur momenti për një gjë të tillë…./tesheshi.com/
