Nga Ermir Hoxha
Bajkaj është një fshat mëse i zakonshëm. Afro 15 km pas shpinës së Sarandës, në zemër të Rëzomës, dikur ka qenë fermë; e tani me emrin e tij lidhet një landfill, më i madhi e më moderni në jug, ndërkohë që në brendësi ka dhe gjurmë të rilindjes urbane me pllaka mermeri, ku është shtruar një sipërfaqe kohë më parë, në prag të një fushatë elektorale.
Gjithçka tjetër bie era fshat: baltë, bajga, kakarisje pulash e lehje qensh, banorë të ngeshëm që konsumojnë biseda të tipit “Ç’kemi? Hiç, asgjë” në lokal; por dhe të tjerë që i “bien shatit” të punës nga mëngjesi deri në mbrëmje, duke jetuar bajagi mirë, së paku me ushqim.
Por ky fshat ka gjasa ta futet në histori për shkak të një kthese të saj në konfigurimin fetar: kisha dhe xhamia ka ndërruar vendet. E para është atje ku duhet të ishte e dyta dhe anasjelltas. Kjo duke iu referuar një tradite të vendndodhjeve të këtyre dy objekteve të kultit, të cilat lidhen pazgjishmërisht dhe me kumte përkatëse.
Përgjithësisht, kisha gjendet pak në distancë të zonave të banimit (shembulli në foto). Themi përgjithësisht, pasi kjo nuk është diçka e prerë; por fakti që raporti i besimtarëve me të është i kufizuar në një ditë, siç është e diela, ditë meshe, e lë atë paksa në periferi; po ashtu edhe nga fakti se ndodh të jetë afër varrezave të cilat gjithashtu ndodhen në distancë me qendrat e banimit.
Ndërsa tek xhamia është e kundërta. Ato, jo përgjithësisht por adekuativisht, janë në mes të zonave të banimit dhe jo vetëm nga fakti se aty rituali bazë, ai i faljes, është 5 herë në ditë. Për këtë arsye, tradita e ka shndërruar vendndodhjen e saj në qendër centrifugale të jetës urbane që plotëson një trinom së bashku dhe me furrën e bukës e hamamin – shpirti/trupi/higjena.
Por në Bajkaj kjo traditë është përmbysur, pjesërisht kuptohet. Tek kisha, përreth saj, nuk është se jeta zien. Madje një portë e rëndomtë hekuri që nuk i përgjigjet estetikisht godinës, si dhe oborrri me ferrishte, tregojnë se jeta e fetare e atyshme është e varfër.
Në fakt, Bajkaj nuk është ndonjë fshat i lidhur fort pas besimit. Aq më pas ndaj atij të krishterë, ndërsa kisha është ndërtuar pak vite më parë në emër të ca pak vllehëve të vendosur aty ndër vite.
Ngjashëm edhe me xhaminë, e cila duke qenë pra në distancë nga fshati, më shumë se në periferi, nuk është se i janë shumë “hapur dyert” nga besimtarët. E re në moshë si dhe kisha, ajo për momentin luan rolin e simbolikës së bashkëjetesës, por ama ndër banorë jo shumë të dhënë pas fesë.
Dhe mbi të gjitha, kjo xhami e kisha pak sipër saj, i jep Bajkajt atë lloj konfigurimi të veçantë që e bën të renditet ndër çudirat shqiptare, si fshati pra ku sipas traditës, edhe asaj fetare, në vend të objektit të kulti të krishterë duhej të ishte ai musliman dhe e kundërta. /tesheshi.com/
