“Një nga arritjet më të rëndësishme të njerëzimit në shekullin e kaluar” – asgjë më pak se kjo është saktësisht se si Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (KNKK) i përshkruan Konventat e Gjenevës.
Organizata humanitare ndoshta ka çdo arsye për ta bërë këtë. Sepse, si të thuash, konventat përcaktojnë rregullat për luftën. Qëllimi: mbrojtja e civilëve, mbështetja për personelin mjekësor dhe ndihmësit në luftë, dhe rregullimi i trajtimit të të plagosurve, të sëmurëve dhe robërve të luftës.
Megjithatë, Kombet e Bashkuara kanë regjistruar më shumë se 33,443 vdekje civile në konfliktet e armatosura në vitin 2023, 72 për qind më shumë se në vitin 2022. Numri i konflikteve është i lartë në mbarë botën, ku vwmendjen mw tw madhe e merr Gaza, aty ku haptazi po kryhenm krime lufte nga Izraeli. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së Antonio Guterres paralajmëron se “respektimi i ligjit ndërkombëtar humanitar dhe të drejtave të njeriut shpesh nuk garantohet” dhe e përshkroi gjendjen e mbrojtjes civile si “jashtëzakonisht të tmerrshme”.
“Ne jemi dëshmitarë të sulmeve të paprecedentë ndaj punonjësve mjekësorë, spitaleve dhe civilëve. Këto janë të gjitha shkelje të Konventave të Gjenevës,” tha Andrew Clapham, një profesor i së drejtës ndërkombëtare në Institutin e Studimeve Diplomatike në Gjenevë dhe një ish-anëtar i Komisionit të OKB-së për të drejtat e njeriut në Sudanin e Jugut. Për Clapham, 75-vjetori i Konventave të Gjenevës është një “moment kryesor” për të drejtën ndërkombëtare humanitare. Vendet e botës tani më në fund duhet të vendosin nëse duan të mbajnë përgjegjës për krime lufte ata që shkelin vazhdimisht konventat apo jo.
Shkeljet mund të ndiqen penalisht përpara Gjykatës Ndërkombëtare Penale (ICC). ICC filloi punën e saj në vitin 2002. Detyra: nxjerrja e kriminelëve të luftës para drejtësisë. Megjithatë, shumë vende si SHBA, Rusia dhe Izraeli nuk e kanë njohur ende juridiksionin e Gjykatës. “GJPN-ja ka lëshuar urdhër-arreste kundër rusëve. Ka aplikime për lëshimin e urdhër-arresteve në lidhje me konfliktin në Gaza (Netanyahu për shembull). Dhe sado seriozisht që vendet perëndimore ta marrin këtë, do të tregojë se si deri tani Konventat e Gjenevës janë ende gjithmonë relevante”, tha Clapham në një intervistë për DW.
Reshmin Sagu është drejtoreshë e programit të së drejtës ndërkombëtare në institutin britanik Chatham House dhe ka qenë më parë këshilltare e Kryqit të Kuq Britanik. Ajo madje e sheh 75-vjetorin e konventave si një paralajmërim: që çdo vend të kontrollojë fillimisht nëse konventat po zbatohen në forcat e veta të armatosura – dhe të inkurajojë aleatët e tij të bëjnë të njëjtën gjë. “Nuk duhet të harrojmë se konventat bazohen në vlera dhe parime universale. Nëse nuk do t’i kishim tani, ndoshta do të kishte thirrje për t’i futur ato”, tha Sagu.
Cilat janë Konventat e Gjenevës?
Henri Dunant ishte një biznesmen zviceran, themeluesi i Kryqit të Kuq Ndërkombëtar dhe krijuesi i idesë për negociatat ndërkombëtare që rezultuan në miratimin e Konventës për Lehtësimin e Plagimeve të Luftës në 1864. Shumë vite më vonë, në vitin 1949, u krijua Konventa e Parë e Gjenevës. Arsyeja e përkushtimit: Dunant, vetë i lindur në Gjenevë, si i ri ishte dëshmitar i pasojave të përgjakshme të Betejës së Solferinos në Italinë veriore. Dhjetëra mijëra njerëz u vranë dhe u plagosën. I prekur nga gjendja e rëndë e ushtarëve të plagosur, Dunant bëri thirrje për krijimin e shoqërive humanitare kombëtare. Ky më vonë u bë Komiteti Ndërkombëtar për Mirëqenien e të Plagosurve, i njohur tani si ICRC.
Tmerret e Luftës së Dytë Botërore (1939-1945) – krimet kundër njerëzimit, përdorimi i armëve bërthamore dhe kimike, mizoritë e luftës – ishin përfundimisht arsyeja për përfundimin e katër Konventave të Gjenevës në 1949.
Çfarë janë në Konventat e Gjenevës?
Konventat e Gjenevës dhe protokollet e tyre shtesë janë në thelb thelbi i së drejtës ndërkombëtare humanitare. “Këto janë traktate ndërkombëtare në të cilat krijuesit në thelb pranojnë se do të ketë gjithmonë luftëra. Por ato përmbajnë gjithashtu një sërë rregullash për zhvillimin e konflikteve të armatosura dhe kufizimin e brutalitetit të luftërave,“ shpjegon Sagu.
Konventa e parë mbron ushtarët e plagosur dhe të sëmurë dhe personelin mbështetës civil. Ajo garanton trajtim human, kujdes mjekësor dhe mbrojtje nga dhuna, duke përfshirë torturën dhe vrasjen. Kërkon gjithashtu neutralitetin e personelit mjekësor dhe objekteve mjekësore. Kryqi i Kuq dhe Gjysmëhëna e Kuqe duhet të vishen si simbole të dukshme dhe kanë për qëllim të ofrojnë mbrojtje.
Konventa e dytë mbron anëtarët e plagosur, të sëmurë dhe të mbeturit me anije të forcave të armatosura në det. Konventa e tretë përmban rregulla të veçanta për trajtimin e robërve të luftës. Konventa e katërt mbron civilët në kohë lufte, veçanërisht në territoret e pushtuara.
Konventat e vitit 1949 tani janë ratifikuar nga të gjitha vendet e botës. Kjo e bëri të drejtën ndërkombëtare humanitare të drejtë universale. Megjithatë, shkeljet e konventave ende ndodhin – ato mund të hetohen dhe ndiqen penalisht nga çdo shtet ose, në rrethana të caktuara, nga një gjykatë ndërkombëtare.
Zbatimi i ligjit ndërkombëtar humanitar është përgjithësisht i vështirë. Vetëm mendoni për aktorët e shumtë jo-shtetërorë tani aktivë në luftëra, ose teknologjitë e reja si armët autonome dhe inteligjenca artificiale. Edhe pas 75 vitesh, respektimi i Konventave të Gjenevës mbetet ndoshta detyra më e vështirë. “Zbatimi ka qenë gjithmonë i vështirë, ky është një fakt. Shtetet duhet të përqendrohen tani në zbatimin,” thotë Sogu. Sepse “kjo është e mundur vetëm në kohë paqeje”.
Për Andrew Clapham, e vetmja mënyrë për të siguruar respektimin e Konventave të Gjenevës është ndëshkimi i atyre që i shkelin ato. “Tani duhet t’i kushtojmë vëmendje ndjekjes penale të krimeve të luftës dhe eksportit të armëve – kjo është gjëja më e rëndësishme në mënyrë që të respektohen Konventat e Gjenevës.” /tesheshi.com/
