“NyTimes” sjell historinë e shqiptarit nga Prishtina që traditën e gatimeve të vjetra dhe historinë e Shqipërisë e ka kthyer në një atraksion për njujorkezët
Shtresat vazhdojnë të shtohen, të vendosura në tiganin e rrumbullakët jo në formën e hënës së plotë, por në rreze të alternuara si të diellit, brumë i hollë pastaj djathë i shkrirë, me periudha të shkurtra, të herë pas herëshme, në furrë. Duhen orë që të bëhet. Pjesa e sipërme duket si pergamen i vënë në zjarr, një ngjyrë e bronxtë në skaj dhe i djegur në zemër.
Në Shqipëri, një gatim i këndshëm, i quajtur “fli” ose “flija”, tradicionalisht piqet në ambjetet jashtë shtëpisë, e pjekur në nxehtësi jo të lartë, por përkundrazi, me tiganin e vulosur nga një kapak (saç) që ngrohet mbi flakë të hapur dhe të grumbulluar me thëngjij. Tek “Tradita”, e cila u hap në shkurt në seksionin Norëood të Bronksit, është bërë në një furrë të madhe me dru për pica që del në një qoshe, një pranim i modernitetit.
Për vite të tëra, ky dyqan i ngushtë ishte një piceri napoletane e drejtpërdrejtë. Gjurmë e vogël e asaj që mbetet në fund: furra është e shkëlqyeshme dhe e re, e importuar nga Italia, dhe muret janë të mbuluara me fotografi bardhë e zi nga Shqipëria e shekullit të 19-të, ku më e spikatura që tregon një njeri me mustaqe dhe me kapelë të bardhë dhe pushkën që qëndron në shpatullën e tij.
Ramiz Kukaj, një shqiptar etnik nga Peja, Kosovë, mendoi për herë të parë për krijimin e “Traditës” 9 vjet më parë. Djali i tij, i lindur në Amerikë, atëherë 12 vjeç, pyeti nëse mund t’i çonte miqtë e tij në një restorant shqiptar, për t’i treguar atyre trashëgiminë e familjes së tij. Megjithëse Bronks-i është shtëpia e një prej popullsive më të mëdha të emigrantëve shqiptarë (dhe ishte një strehë për refugjatët kosovarë pas spastrimit etnik në Serbi), Kukaj tha: “Nuk munda t’i them atij një vend ku mund t’ çonte shokët”.
Në udhëtimet e tij për në atdhe, në Kosovë, ai filloi të grumbullonte antike të destinuara për dhomën e ngrënies së “Traditës”: një mjet të ngjashëm me shpatën, i cili shërbente për të bërë gjalpë, një trumpetë të përdredhur në vetvete, enë të vjetra që varen nga tavani.
Ai e vendosi Fisnik Shalën, një vendas i kryeqytetit të Kosovës, Prishtinës, si kryekuzhinier; Demir Hamzain, i cili drejtoi një restorant në Prishtinë për më shumë se tre dekada, si menaxher; dhe djalin e tij, Kastriot, tanimë 21 vjeç, për të ndihmuar sipas nevojës. (Ai është provuar të ketë një talent të lindur për pica.)
“Tradita” nuk është tamam restoranti që z.Kukaj parashikonte më parë – ai është ende për t’u pritur, në muajin e ardhshëm do të hapet në një hapësirë më të madhe në Arthur Avenue në jug. Këtu ka vetëm një grusht tavolina, të gjitha të ndërtuara për dy veta, dhe kur e vizitova, klientët e tjerë po merrnin pica me vete.
Më erdhi keq që ata nuk patën mundësinë të provonin qoftet Sharri, të bëra me mish viçi të grirë, që formon një petë e cila ngjeshet rreth një djathi të brishtë që vjen nga malësitë e Shqipërisë. Këto janë të pjekura në skarë derisa lëngjet fishkojnë dhe djathi shkrin. Kripa ndihet shumë, pothuajse shumë, dhe pastaj ndjesia juaj për “shumë” shndërrohet në “kjo është pikërisht ajo që unë dëshiroj”.
Seksioni shqiptar i menusë është i shkurtër dhe me produkte mishi si (qebapa) dhe (suxhuk). Ka bukë për të thithur kripën: gota me gëzof të tymosur nga furra, dhe leqenik, bukë misri me spinaq dhe djathë të butë.
Pitet mund të hahen në dy kafshime. Byreku është pothuajse një vakt në vetvete. Ai më i miri mund të përmbajë në mes djath dhie dhe një krem djathi, e butë dhe krokante në të njëjtën kohë. Të gjitha këto të vijnë përpara në pjata druri, si copa trungjesh të prera me thikë dhe të gjitha shumë të bukuara për përdorim.
Pica, gjithashtu, është e denjë, e hollë në qendër, me një trashje të vogël në kanë. Përsëri, mishi është gjithçka: Pica tek “Tradita” është e mbushur me proshutë viçi e kuqe, e tymosur brenda në shtëpi për dy javë, dhe me suxhuk viçi i zhytyr mes unazave të kokrrave të ullirit të zi.
Në krye të menusë shfaqen fjalët “Çka ka qëllu”, e shqiptuar “SHA ka chell-OO”. (Ky është gjithashtu emri i restorantit që së shpejti do të hapet në Arthur Avenue, i cili do të jetë tërësisht i përkushtuar për ushqimin shqiptar.)
“Nuk kam gjetur kurrë një përkthim të përsosur,” tha Kukaj. “‘Çfarëdo që të kemi’ – nëse ju ftojmë, edhe nëse nuk kemi asgjë, ne do t’ju japim gjithçka që mund të kemi ose që ka mbetur”. Është një shprehje e lindur nga varfëria, shpjegoi ai, dhe një testament për një frymë familjare në kohë të vështira.
Përgatiti Ylli Pata – /tesheshi.com/
