Ndërsa bota po pyet se çfarë do të sjellin zgjedhjet presidenciale të 5 nëntoritv në SHBA, për të ardhmen e NATO-s, luftën ruso-ukrainase, konfliktet në Lindjen e Mesme, aleancën e SHBA-së me Evropën, marrëdhëniet me Kinën… dhe çfarë përmbajnë hartat e ngjarjeve të trazuara gjeopolitike në Tokë, Ballkani, në agoninë e tij, më së shumti pyet vetëm një gjë – çfarë do të ndodhë nën qiellin e tij mjaft të lënë pas dore? A do të bëhet më mirë, apo më keq?
Deri më tani, ka patur shumë vlerësime se çfarë do të thotë fitorja e njërit apo tjetrit kandidat, pra Trump ose Harris.
Se çfarë do të ndodhë dhe parashikimet e kujt janë të sakta, mbetet për t’u parë, sepse historia tregon se parashikueshmëria në skenën politike nuk është një kategori e përhershme dhe se ndryshon si dhe nga ku fryn era.
Por nëse shikojmë në të kaluarën, disa gjëra ndoshta mund të quhen relativisht të sigurta.
Politika dhe interesat financiare të Trump në Serbi
Kur bëhet fjalë për Donald Trump, ne e dimë se ai ka qenë në Zyrën Ovale më parë. Ai kishte një gamë të gjerë detyrash – të ndryshonte rrënjësisht shumë nga ato që Barack Obama kishte bërë para tij në frontin e politikës së brendshme dhe të jashtme, sipas dëshirave të tij. Dhe kur është fjala për Ballkanin, shumë janë të prirur të thonë se ai nuk ishte shumë i përkushtuar ndaj tij, apo se ishte në favor të Serbisë.
Në kohën e pakët që i kushtoi Ballkanit, Trump u përpoq të zgjidhte çështjet ende të pazgjidhura politikisht me mjete ekonomike. Një shembull është Marrëveshja e Uashingtonit e nënshkruar para tij në karrige të vogla nga presidenti serb Aleksandar Vuçiç dhe më pas kryeministri i Kosovës Avdullah Hoti, e cila supozohej të ishte një prelud i njëfarë përmirësimi, por ajo marrëveshje vdiq me largimin e tij nga pushteti.
Trump nuk e fshehu interesin e tij financiar në Serbi. Kompania e dhëndrit të tij Jared Kushner nënshkroi një kontratë me Serbinë për “rivitalizimin” e kompleksit të Shtabit të Përgjithshëm në qendër të Beogradit, pjesë të të cilit u shkatërruan në bombardimet e NATO-s në vitin 1999.
I dërguari i posaçëm i Trump për Serbinë dhe Kosovën në atë kohë ishte Richard Grenell, i cili shpesh kritikonte Kosovën dhe, për “kontributin” e tij diplomatik në vitin 2023, iu dha një medalje nga duart e Aleksandër Vuçiçit. Ish-ambasadori serb në SHBA, sot ministër i Jashtëm, Marko Gjuriç, e quan Grenellin “mik të padyshimtë të Serbisë”.
I njëjti Grenell, i cili tha se “midis SHBA-së dhe Serbisë ka një miqësi të sinqertë pavarësisht se kush është në pushtet”, se ishte “i zhgënjyer që e gjithë puna e mirë që bëri Trump në rajon u hodh poshtë” nga fitorja e Biden, ka qëndruar pranë përfaqësuesve të autoriteteve në Serbi edhe pas largimit nga detyra. Ai tha se ndërtesa e Shtabit të Përgjithshëm, simbol i ndërhyrjes së Aleancës Veriatlantike, “mund të kthehet në një urë miqësie ndërmjet Serbisë dhe SHBA-së”.
Dhe sipas parashikimeve, është Grenell ai që mund të jetë një nga kandidatët e Trump për diplomatin e parë në rast të fitores së tij, pra Sekretari i fuqishëm amerikan i Shtetit. Dhe çfarë do të thotë në të vërtetë kjo?
“Fitorja e Trump në zgjedhje do të ishte shumë negative për për të gjithë rajonin. Trump u përqafua nga forcat reaksionare në të gjithë Evropën, veçanërisht në Hungari dhe Serbi. Kthimi i Trump do t’u jepte atyre më shumë besim dhe ndikim. Administrata e tij e parë gjithashtu ndoqi një plan ndarës ndaj Kosovës, i cili është një ogur i keq si për Bosnje-Hercegovinën ashtu edhe për Maqedoninë e Veriut”, thotë Kurt Bassuener, këshilltar i lartë i Qendrës për Demokratizimin e Politikës.
“Zgjerimi i ndarjeve” në Ballkan
Disa, nga ana tjetër, besojnë se gjërat mund të shkojnë deri në ndarjen e Kosovës, si dhe deri në një konflikt në Bosnje dhe Hercegovinë.
“Trump do të simpatizonte nacionalistët etnikë, përfshirë rusët dhe serbët. Kjo ndoshta do të çonte në ndarjen e Ukrainës, e cila do të pasohej nga ndarja e Kosovës dhe Bosnjë-Hercegovinës, dhe destabilitet që ndoshta do të shkaktonte edhe luftë”, thotë Daniel Serwer, profesor nga Universiteti Johns Hopkins në SHBA.
Gjatë presidencës së tij, Trump rrallë foli kundër përpjekjeve të vazhdueshme të liderëve të entitetit të Republika Srpska për të destabilizuar Bosnjën dhe Hercegovinën, ndërsa administrata e Bidenit i mbuloi me sanksione. Megjithatë, shumë pretendojnë se nuk mjaftojnë për të zgjidhur problemin në rrënjë. Serwer do të priste diçka të ngjashme nga Trump tani.
“Trump foli pak për Ballkanin, por ne e dimë se çfarë bëri herën e kaluar. Ne duhet të presim më shumë nga e njëjta gjë. Në mandatin e parë të Trump, i dërguari i tij për Ballkanin (Grenell) ishte pro ndarjes së Kosovës. Unë nuk jam nga ata që besojnë se ai mund të bëhet Sekretar i Shtetit, por ai mund të zërë vendin e Jim O’Brien si Ndihmës Sekretar për Evropën. Sapo opsioni i ndarjes të hapet përsëri, ai do të zgjerohet. Së pari në Serbinë jugore, dhe më pas në Bosnje dhe Hercegovinë, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë jugperëndimore (Sanxhak). Popullsia do të fillojë të lëvizë dhe rezultati do të jetë dhuna”, paralajmëron Serwer.
“Trump dhe Grenell do të favorizojnë gjithashtu udhëtimin në Ballkan të dhëndrit Jared Kushner. Kjo do të thotë më shumë lëshime për Vuçiçin dhe kryeministrin shqiptar Edi Rama. Të dy kërkuan të lidhin xhepat e Trumpit me marrëveshjet e pasurive të paluajtshme. Padyshim, ata gjithashtu kanë për të fituar politikisht, nëse jo financiarisht.”
Se fjalët e Serëerit për dhunën, për fat të keq, nuk janë një histori e pabazuar, dëshmon deklarata e Milorad Dodik, liderit të serbëve të Bosnjës, i cili në vitin 2022, në një nga deklaratat e tij sfiduese, tha se “shpreson që Trump të kthehet në pushtet dhe se serbët duhet të presin rrethanat e përshtatshme globale në mënyrë që të arrijnë qëllimin e tyre të shkëputjes nga Bosnja”.
“Për herë të parë në histori, serbët po e bëjnë kohën e tyre. Duhet të jemi të durueshëm. Evropa është padyshim e hutuar, me probleme të brendshme. I lutem Zotit që Donald Trump të vijë sërish në pushtet”, tha Dodik.
Histori boshe apo jo, të gjitha këto fakte flasin në favor të faktit se një fitore e mundshme e Trump, nëse asgjë tjetër, mund të fusë shumë nervozizëm të panevojshëm në tokën e qelqtë të Ballkanit Perëndimor.
“Nëse Trump fiton, ndryshimi do të fillojë shpejt. Evropianët do të supozojnë se NATO ka vdekur dhe Rusia këtë do. Në Ballkan, Vuçiç dhe Dodik do të përpiqen t’i transferojnë idetë në terren. Duke bllokuar NATO-n, Serbia mund të përpiqet të rrëmbejë Kosovën veriore dhe Republika Srpska mund të shkëputet nga Bosnja dhe Hercegovina. EUFOR-i dhe KFOR-i duhet të jenë të gatshëm t’i kundërshtojnë këto lëvizje. Planet e përforcimit duhet të jenë gati. Edhe tani, do të ishte mirë që të zhvendoseshin më shumë trupa në Brçko, pa të cilën nuk ka gjasa të shkëputet Republika Srpska”, shtoi Serwer.
Po Kamala Harris?
Është interesante se është pothuajse e pamundur të gjesh qoftë edhe një nga deklaratat e saj lidhur me Ballkanin.
Në fushatën zgjedhore, ajo u fokusua në mosmarrëveshjet verbale me Trump, migracionin, ekonominë, Lindjen e Mesme, Ukrainën dhe Kinën. Megjithatë, siç kujton Edward Joseph, një studiues konflikti në Universitetin Johns Hopkins, kur pranoi nominimin presidencial të Partisë Demokratike në Çikago, tha se nuk do të shoqërohej me autokratë.
“Përafrimi me një autokrat si Putini do të thotë një qasje edhe më e butë ndaj Vuçiçit. Sipas mendimit tim, edhe administrata e Bidenit ishte shumë e butë me të”, tha ajo në një artikull për Foreign Policy.
Politika e mundshme e Kamala Harris ndaj Ballkanit Perëndimor është absolutisht e paqartë, madje në masën që Grenell e përdori për ta kritikuar atë, duke shkruar në Platformën X se Harris “as nuk e di se ku është Ballkani”.
Por Harris sigurisht e di se ku është Ballkani. Duke parashikuar se çfarë mund të bëjë, Serwer vlerëson se zgjedhja e saj do të ishte shumë më e mirë se ajo e Trump.
“Me sa di unë, ajo nuk ka thënë asgjë për Ballkanin, por është një mbrojtëse energjike e të drejtave të njeriut dhe shtetit ligjor. Qëndrimi i saj ndaj Ballkanit është i panjohur për shumëkënd. Por Harris është një mbështetëse e madhe r luftës së Ukrainës kundër pushtimit rus. Ajo do të donte që Kievi të fitonte dhe Moska të humbiste. Një qëndrim i tillë ndoshta do të bartej edhe në Ballkan. Ajo nuk është pro nacionalizmit etnik. Unë nuk dua t’i them dikujt që është grua, afrikano-amerikane dhe me origjinë indiane se nuk është e mundur që njerëz të grupeve të ndryshme etnike të jetojnë së bashku,” thotë Serwer.
“Kosova mund të duket si Tajvani apo Ukraina për të, që do të thotë se ajo mund të refuzojë idenë e shkeljes së sovranitetit të tyre nga ish-sundimtarët. Nuk ka gjasa që ajo të ketë simpati për komunitetin e komunave serbe në Kosovë apo për autonominë e Republikës Srpska”.
“Koha për dashuri të ashpër për Serbinë”
Edhe pse ata punuan së bashku për katër vjet, Serëer beson se Harris nuk duhet të vazhdojë verbërisht politikat e Bidenit, veçanërisht kur bëhet fjalë për “paqësimin” e Serbisë.
“Është koha për një dashuri të ashpër. Është diçka që Harris do ta konsideronte të pranueshme një temperament të mprehtë”, shton ai.
“Ne shpresojmë që politika e Ballkanit nën Kamala Harris (nëse fiton) do të jetë në përputhje me angazhimin e saj për të drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit. Kjo nënkupton anëtarësimin e hapur në NATO dhe BE, mbrojtjen e të drejtave individuale dhe luftën kundër korrupsionit. Konsistenca do të kërkonte që diplomacia amerikane t’i kthehet nacionalizmit etnik kundërshtar dhe promovimit të demokracisë liberale. Ndjesia ndaj Vuçiçit duhet të ulet, po ashtu edhe toleranca ndaj Dodikut”, arsyeton Serwer.
Serwer beson se është e vështirë të pritet që vetë Harris të kalojë shumë kohë cilësore në Ballkan, por kjo duhet të bëhet nga ata që janë poshtë saj, dhe ky mund të jetë Alexander Kassanof që mund të jetë përgjegjës për Ballkanin si dhe Jim O’Brien.
“BE dhe SHBA duhet të zvogëlojnë ambiciet e tyre për dialog midis Prishtinës dhe Beogradit. Ata duhet të rrisin presionin ndaj Beogradit dhe të kundërshtojnë ndikimin keqdashës të Rusisë atje dhe në Mal të Zi. Dhe Uashingtoni dhe Brukseli duhet të forcojnë sovranitetin dhe integritetin territorial të Bosnjë-Hercegovinës dhe Kosovës”, përfundon Serwer. /tesheshi.com/
