Bota po bëhet gjithnjë e më e paqëndrueshme dhe gjasat që armët bërthamore një ditë të përdoren po rriten.
Ky është përfundimi i përgjithshëm i Librit Vjetor të Institutit Ndërkombëtar të Kërkimeve për Paqen në Stokholm (SIPRI), botuar të hënën.
Më saktë, është një përmbledhje e hulumtimeve të fundit të SIPRI-t mbi konfliktet, transferimet e armëve dhe shpenzimet ushtarake, por i kushton rëndësi të veçantë asaj që SIPRI e sheh si agimin e një gare të re armësh midis nëntë shteteve të armatosura me armë bërthamore – SHBA-së, Rusisë, Mbretërisë së Bashkuar, Francës, Kinës, Indisë, Pakistanit, Koresë së Veriut dhe Izraelit.
Edhe pse numri i kokave bërthamore në botë po zvogëlohet ndërsa Shtetet e Bashkuara dhe Rusia çmontojnë gradualisht mijëra koka bërthamore të dala nga përdorimi, të reja po hyjnë në rezervë dhe përfundimisht do t’i tejkalojnë ato në mungesë të ndonjë traktati për të zvogëluar ose kufizuar rezervat, tha SIPRI.
Përmirësimet në fuqi, shpërndarje dhe saktësi po sjellin gjithashtu një epokë të re bërthamore, konkludohet më tej.
“Jemi në mes të një transformimi të madh që filloi pak para pandemisë”, tha për Al Jazeera-n drejtori i SIPRI-t, Dan Smith.
“Nuk janë vetëm copëza të vogla këtu e atje. Të gjithë po lëvizin në këtë drejtim modernizimi, përfshirë shtetin e ri bërthamor Korenë e Veriut dhe Pakistanin dhe Indinë relativisht të reja, të cilat u bënë të armatosura me armë bërthamore në vitet 1990.”
Si po modernizohen fuqitë bërthamore?
Kina po ndërton 350 silo të reja lëshimi në shkretëtirat dhe malet e saj veriore. Gjatë vitit të kaluar, ajo ka mbledhur njëqind koka të reja bërthamore për të arritur në 600 dhe ka të ngjarë të vazhdojë të zgjerohet me këtë ritëm. Edhe pse Kina ka një politikë të mospërdorimit të parë të kokave bërthamore, ajo mund të jetë duke zhvilluar një aftësi paralajmëruese lëshimi – një lloj kundërsulmi refleksiv.
Kina dhe India tani mund të vendosin koka bërthamore në raketa gjatë kohës së paqes, duke ndryshuar një politikë të gjatë të mbajtjes së kokave bërthamore dhe raketave të ndara.
India mund të zhvillojë raketa me rreze të gjatë veprimi ndërsa rrit fokusin e saj në Pakistan.
Koreja e Veriut vlerësohet se ka rafinuar mjaftueshëm material të zbërthyeshëm për të ndërtuar 40 bomba, përveç 50 që zotëron aktualisht, dhe ka thënë se së shpejti do të lëshojë armë bërthamore taktike.
Pakistani gjithashtu po grumbullon materiale të zbërthyeshme dhe “arsenali i tij i armëve bërthamore… ka të ngjarë të vazhdojë të zgjerohet gjatë dekadës së ardhshme”, shkroi SIPRI.
Mbretëria e Bashkuar po rrit rezervat e saj nga 225 koka bërthamore në 260 dhe po ndërton një klasë të re nëndetësesh Dreadnought të afta për armë bërthamore. Franca gjithashtu po ndërton një nëndetëse të gjeneratës së tretë dhe po projekton një raketë lundrimi të lëshuar nga ajri, të dyja të cilat mund të përdoren me armë bërthamore.
Besohet se Izraeli është në gjendje të lëshojë raketa bërthamore nga tubat e silurëve në nëndetëset e tij ekzistuese, por nëndetësja e tij më e re, Drakon, besohet gjithashtu se ka një sistem lëshimi vertikal.
Megjithatë, këto vende së bashku kanë vetëm dhjetë përqind të arsenalit bërthamor në botë.
Përqindja e mbetur, 90, i përket Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara, me më shumë se 1,700 koka luftarake të vendosura secila dhe 4,521 në magazinim së bashku.
Përveç modernizimit të raketave, nëndetëseve dhe bombarduesve të saj të aftë për armë bërthamore, Shtetet e Bashkuara vitin e kaluar blenë 200 koka luftarake bërthamore “të modernizuara”, numri më i madh në një vit të vetëm që nga fundi i Luftës së Ftohtë.
Rusia gjithashtu po modernizon sistemet e saj ajrore dhe detare dhe mund të ketë vendosur armë bërthamore në territorin e Bjellorusisë. Vitin e kaluar, ajo zgjeroi doktrinën e saj bërthamore.
Më parë, përdorimi i armëve bërthamore autorizohej kur vetë mbijetesa e shtetit ishte në rrezik. Tani, autorizohet kur ekziston një “kërcënim kritik” për sovranitetin ose integritetin territorial rus ose nëse ka një “lançim masiv të aseteve sulmuese ajrore dhe hapësinore” që kalojnë kufirin shtetëror. Këto asete përfshijnë dronë, të cilët Ukraina shpesh i lëshon në grupe në Rusi.
Doktrina e re e Rusisë “mund të interpretohet si ulje e pragut nga Rusia për përdorimin e armëve të saj bërthamore”, shkruan SIPRI.
“Performanca e përzier e armëve konvencionale të Rusisë në luftën kundër Ukrainës mund të riafirmojë, dhe potencialisht edhe të thellojë, mbështetjen e Rusisë në armët bërthamore në strategjinë e saj të sigurisë kombëtare.”
Bomba më të mëdha në një botë më të paqëndrueshme
Këto ndryshime vijnë në sfondin e një intensifikimi të konfliktit të armatosur konvencional në të gjithë botën.
“Numri i përgjithshëm i vdekjeve i vlerësuar u rrit nga 188,000 në vitin 2023 në 239,000 në vitin 2024”, tha SIPRI, duke përmendur pesë konflikte të mëdha – luftën e Izraelit në Gaza, luftën ruso-ukrainase, luftërat civile në Myanmar dhe Sudan dhe konfliktet e armatosura në Etiopi.
Shpenzimet ushtarake globale janë rritur me 37 përqind në dekadën e kaluar dhe me 9.4 përqind vetëm vitin e kaluar, në 2.7 trilionë dollarë, shtoi SIPRI.
Kombinimi i rritjes së rrezes bërthamore, fuqisë së zjarrit, saktësisë dhe mbijetesës, si dhe intensifikimit të konflikteve konvencionale, po nxit dëshirën për përhapje bërthamore, tha Minna Alander, një bashkëpunëtore në programin Transatlantik të Mbrojtjes dhe Sigurisë në Qendrën për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA).
“Situata ka ndezur një debat rreth armëve bërthamore edhe në pjesë të papritura të Evropës: ideja e një ‘bombë nordike’ është bërë temë diskutimi në Suedi, dhe ish-ministri i Jashtëm danez Jeppe Kofod kohët e fundit e përshkroi një bashkim nordik mbrojtës me armët e veta bërthamore si jo vetëm ‘një ëndërr, por një domosdoshmëri strategjike’”, tha ajo.
“Ky është një zhvillim i jashtëzakonshëm dhe domethënës, duke pasur parasysh se Danimarka dhe Norvegjia kanë pasur kufizime në praninë bërthamore të NATO-s në territoret e tyre, dhe Finlanda dhe Suedia kanë një histori të avokimit të mospërhapjes bërthamore.”
Finlanda dhe Suedia nënshkruan marrëveshje dypalëshe ushtarake me Shtetet e Bashkuara që hynë në fuqi vitin e kaluar, duke i lejuar amerikanët që të stacionojnë trupa dhe armë, përfshirë armë bërthamore, në tokën e tyre. Polonia gjithashtu ka sinjalizuar se është e hapur për armë bërthamore amerikane.
Tani garancia amerikane e sigurisë është dobësuar, tha Smith, nga Presidenti i SHBA-së Donald Trump, i cili po e kushtëzon klauzolën e mbrojtjes së ndërsjellë të NATO-s me shpenzimet e mbrojtjes së anëtarëve të tjerë.
“Tani është shumë e paqartë se cili do të jetë reagimi, sepse nga njëra anë ekziston një vijë mjaft e qartë se ‘Shtetet e Bashkuara nuk janë më një aleat i besueshëm’. Pra, ky është realiteti i ri për sa i përket planifikuesve dhe strategëve të sigurisë”, shtoi ai.
“Pasi të vendosni një kusht, mund të imagjinoni çdo numër kushtesh të mëtejshme pas të cilave parandalimi humbet besueshmërinë.”
Mekanizmat e pavarur francezë dhe britanikë të parandalimit lindën nga dyshimet nëse presidenti i SHBA-së do të “sakrifikonte New York-un apo edhe Ohio-n, për Berlinin”, shtoi ai. Qëndrimi i SHBA-së, tha ai, justifikon zgjedhjen franceze të autonomisë së plotë.
Nga 193 anëtarët e OKB-së në botë, 178 kanë ratifikuar Traktatin Gjithëpërfshirës të Ndalimit të Testeve Bërthamore (CTBT), tha SIPRI. Vitin e kaluar, katër vende ratifikuan Traktatin për Ndalimin e Armëve Bërthamore (TPNW), i cili synon të ndalojë të gjitha armët bërthamore, duke e çuar totalin në 73. 25 vende të tjera e kanë nënshkruar TPNW-në, por nuk e kanë ratifikuar atë.
Këto përpjekje për reduktim dhe eliminim rrjedhin nga argumenti se askush nuk mund të fitojë një luftë bërthamore, tha Smith.
“Tetëdhjetë vjet pas fillimit të epokës bërthamore, ende nuk ka absolutisht asnjë kuptim të fillosh një luftë bërthamore në asnjë rrethanë.”
“Jam mjaft i sigurt se Izraeli do të përdorte armë bërthamore nëse do të kishte një kërcënim serioz ekzistencial. Por kjo nuk do të arrinte asgjë. Nuk do ta shpëtonte Izraelin. Në rastin më të mirë, do të ishte hakmarrje.” /tesheshi.com/
