Vetëm pak vite pas Luftës së Dytë Botërore, ish-aleatët në luftën kundër Gjermanisë naziste u bënë rivalë të rinj globalë. Nga distanca e sotme kohore, shumica e historianëve besojnë se periudha e Luftës së Ftohtë ishte edhe periudha e rrezikut më të madh për mbijetesën e njerëzimit.
Si vendet e Traktatit të Varshavës ashtu edhe anëtarët e NATO-s prodhonin armë të shkatërrimit në masë në anën tjetër, duke filluar me armët bërthamore, kimike dhe biologjike dhe duke përfunduar me armët konvencionale me fuqi të madhe shkatërruese. Shumë nga këto armë janë aktive edhe sot, dhe shërbejnë për të justifikuar strategjinë e “shkatërrimit të ndërsjelltë”, e cila nuk është braktisur kurrë plotësisht.
Në dy dekadat e fundit, si Kina ashtu edhe India kanë forcuar gjithnjë e më shumë programet e tyre të raketave balistike dhe Irani dhe Koreja e Veriut gjithashtu kanë ambicie për të përmirësuar programe të tilla.
Vendi i borës dhe akullit të përjetshëm
Në shekullin e tretë para Krishtit, historiani dhe filozofi grek Pitea regjistroi dëshmitë e marinarëve që pretendonin se ekziston një “tokë e largët veriore”, ku ndonjëherë ka dritë të vazhdueshme dhe nganjëherë errësirë të vazhdueshme. Pitea e vizatoi këtë vend në hartat në vendin e Skocisë së sotme dhe i dha emrin “Thule” – “Toka më veriore”. Pasardhësi i tij, filozofi Geminus, në shekullin e dytë pas Krishtit, do të shtojë dëshmi të reja për “tokën e borës dhe akullit të përjetshëm”, për të cilën folën marinarët grekë nga Rodosi, të cilët ranë në kontakt me marinarët e parë galikë dhe vikingë. Më vonë, eksploruesit bizantinë do ta quanin edhe këtë vend, për të cilin ata besonin se ishte Britania e asaj kohe, “Ultima Thule” – “Toka e fundit”.
Megjithatë, në realitet nuk bëhej fjalë për Britaninë, e cila në shekullin e nëntë tashmë ishte eksploruar plotësisht nga lundruesit e parë romakë dhe më vonë evropianë. “Ultima Thule” ishte në fakt Groenlanda – një brez i madh akullnajash dhe majash malore të mbuluara me borë pothuajse gjatë gjithë vitit.
Në mesjetë, lundërtarët spanjollë dhe francezë e quanin këtë zonë “Pituffik”, sipas emrit që i kishin vënë banorët vendas. Popullsia në Groenlandë në atë kohë i përkiste fisit Umanaq, i cili merrej kryesisht me gjueti dhe peshkim. Zona Wostenholme, e cila ekziston edhe sot, është i vetmi vend në planet ku takohen katër akullnaja aktive.
Në mesin e shekullit të 19-të, një ekspeditë britanike e udhëhequr nga admirali James Saunders do të krijonte vendbanimin e parë të përhershëm në këmbët e malit të akullt Dudas. Studiuesit britanikë i quajtën banorët vendas “Inuktun” – “Njerëzit që lidhin qen”. Në fillim të shekullit të 20-të, eksploruesi i famshëm danez polar Knud Rasmussen do ta shënojë zyrtarisht Grenlandën si territorin e Danimarkës, gjë që do të jetë kështu deri në fillimin e Luftës së Dytë Botërore.
Formimi i bazave të para gjatë luftës
Pas pushtimit nazist të Danimarkës në fillim të vitit 1940, ambasadori i atëhershëm danez në Shtetet e Bashkuara, Henrik Kauffmann, kërkoi ndihmë në luftën kundër Gjermanisë në emër të mbretit. Presidenti Franklin Roosevelt hezitoi, por në fund u miratua ngritja e një baze në Grenlandë, pranë kolonisë tashmë ekzistuese daneze. Një vit më pas, Forcat Ajrore të SHBA-së themeluan tre baza të përkohshme – Sondrstrom, Ikateq dhe Gronnedal. Në vitin 1943, u shtuan dy baza të tjera më të vogla, Scoresbysund dhe Thule-1, të cilat do të ishin të parat që do të përdornin balonat me helium për zbulimin e terrenit. Një bazë tjetër më e vogël, BW-6, përbëhej nga ushtarë amerikanë dhe vullnetarë danezë.
Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, Danimarka tërhoqi “Marrëveshjen Kauffmann”, duke kërkuar që ushtria amerikane të largohej menjëherë nga Groenlanda. Megjithatë, kjo nuk do të ndodhë. Shtëpia e Bardhë e pasluftës tashmë kishte inteligjencë se Bashkimi Sovjetik po punonte për bombën e tij atomike, gjë që do të rezultonte e vërtetë në vitin 1949 pas testit të parë në Kazakistan. Pozicioni i Groenlandës u bë befas strategjik për Aleancën e sapoformuar Ushtarake të Atlantikut të Veriut – NATO. Atëherë, si tani, rruga më e afërt nga SHBA-ja në territorin rus është pak më poshtë Polit të Veriut, përmes vendeve nordike dhe Groenlandës.
Në vitin 1951, një marrëveshje sekrete u lidh midis Shtëpisë së Bardhë dhe Qeverisë së Danimarkës, dhe Parlamenti danez nuk u informua për të për shkak të frikës për ekzistencën e spiunëve sovjetikë. Në të njëjtin vit, Danimarka u bë anëtare e plotë e NATO-s dhe në verën e po atij viti filloi ndërtimi i një baze të re ajrore. Operacioni u quajt “Blue Jay” dhe zgjati dy vjet. Deri në vitin 1953, Ushtria dhe Marina e SHBA-së kishin dërguar shumicën e anijeve, avionëve, pajisjeve dhe njerëzve të tyre nga Norfolk, Virxhinia, dhe armada prej 120 anijesh, me 300,000 tonë pajisje dhe 12,000 ushtarë, ishte e paprecedentë, pasi mund të krahasohej vetëm me zbarkimet aleate në “D-Day”. Megjithëse baza ishte sekreti më i ruajtur, ajo u zbulua aksidentalisht në vitin 1955 nga eksploruesi i famshëm francez Jean Malaurie, i cili po kthehej nga një ekspeditë në Polin e Veriut.
Në vitet në vijim, baza “Thule” u zgjerua më tej dhe në vitin 1959 u shtuan dy reaktorë bërthamorë portativë PM-2A, të cilët u përdorën për furnizim me energji elektrike. Një pjesë e bazës ishte varrosur në akull, me rrugë nëntokësore, konvikte, një spital dhe një postkomandë. Një vit më vonë, filloi projekti “Iceworm”, i cili supozohej të shqyrtonte mundësinë e përdorimit të lëshuesve bërthamorë të lëvizshëm, të cilët do të ishin në gjendje të godasin drejtpërdrejt Moskën. Në Groenlandë u vendosën 17 raketa bërthamore të tipit “Nike” dhe “Ajax”, si dhe një radar i ri për paralajmërimin e hershëm të lëshimeve sovjetike (BMEWS). Ky sistem ishte në gjendje të zbulonte lëshimet si nga toka ashtu edhe nga nëndetëset.
Rusët zbuluan ekzistencën e bazës
Nëndetëset ruse janë përgjegjëse për zbulimin e kësaj baze – në vitin 1960, dy nëndetëse eksperimentale sovjetike të klasës “Kilo” arritën të lokalizojnë bazën “Thule” duke përdorur një lloj të ri sonari. Një nga nëndetëset, B-265 “Krasnodar”, ishte vetëm 50 kilometra larg bazës për pesë ditë, duke monitoruar aktivitetet amerikane.
Në mesin e janarit 1968, B-52 “Kalaja” ishte në një mision sekret për të fluturuar mbi një pjesë të BRSS me raketa bërthamore aktive. Menjëherë pas ngritjes nga baza e Forcave Ajrore në Pensilvani, avioni pati probleme me një nga motorët e tij. Pas disa orësh fluturimi, motori morri flakë dhe është e nevojshme një ulje emergjente. Më e afërta ishte baza Thule në Groenlandë, por gjatë uljes, piloti humbi pistën dhe avioni u rrëzua në rrëzë të malit aty pranë. Shpërthimi i madh preku të katër raketat bërthamore që ishin në aeroplan. Megjithëse nuk ndodhi asnjë shpërthim bërthamor, vetë materiali i zbërthyeshëm u dogj pjesërisht, duke krijuar një re radioaktive.
Gjatë dy viteve të ardhshme, më shumë se 700 ushtarë amerikanë dhe danezë punuan në dekontaminimin e terrenit, shpesh pa pajisjet mbrojtëse të përcaktuara. Në fillim të viteve 1990, shumë nga ushtarët danezë u përpoqën të merrnin drejtësinë në gjykatë, por padia e tyre u refuzua, sepse një pjesë e madhe e detajeve për këtë janë ende një sekret ushtarak. Në atë kohë, mediat daneze pohuan gjithashtu se një nga raketat bërthamore ra në fakt në det dhe nuk u gjet kurrë, gjë që Forcat Ajrore të SHBA-së e mohojnë edhe sot e kësaj dite.
Luftë nga hapësira dhe nga Groenlanda
Sot, baza Thule në Groenlandë është shumë më e vogël në madhësi dhe numër ushtarësh sesa ishte gjatë Luftës së Ftohtë, por është ende e një rëndësie kyçe kur bëhet fjalë për zbulimin e hershëm të lëshimeve të raketave balistike ruse.
Pjesa më e madhe e bazës tani quhet Zona e Mbrojtjes Thule, e operuar nga krahu 821 i transportit ajror i SHBA-së. Brenda saj operon Skuadroni i 12-të Hapësinor, i cili është pjesë e Forcës Hapësinore të sapoformuar të SHBA-së. Sistemi BMEWS është ende aktiv, si një sistem paralajmërimi i hershëm.
Sot nga baza Thule operon njësia sekrete “Space Delta 6”, e cila menaxhon satelitët spiunë amerikanë dhe anijet kozmike në orbitë të lartë. Ekspertët besojnë se shumica e monitorimit satelitor të pozicioneve ruse në Ukrainë bëhet në bazën Thule.
Që nga viti 2015, janë shtuar edhe tre kilometra të tjera pista, në mënyrë që baza të mund të merrte anije kozmike eksperimentale, siç është “Boeing X-37. /tesheshi.com/
