Shpërndarja e shpejtë dhe e pakontrolluar e informacionit në mediat online, në platformat dhe rrjetet e tjera kanë nxitur një debat të nxehtë në lidhje me etikën dhe vendosjen e rregullave të lojës në “infosferë’ siç po quhet tani nga ekspertët e fushës. Në një artikull në “The Guardian”, Luciano Floridi, profesor i filozofizë dhe etikës në universitetin e Oksfordit dhe institutin Alan Turing, jep një opinion interesant për mënyrën sesi duhet rregulluar infosfera. Ai është autor i shumë librave për hapësirën informative online dhe ndikimin e saj në formësimin e realitetit njerëzor.
Mosha e internetit solli premtime të mëdha për ne: një periudhë e re shprese dhe mundësish, lidhjeje dhe simpatie, shprehjeje dhe demokracie. Megjithatë, mediumi dixhital është moshuar keq për shkak se ne e lejuam të rritej në mënyrë kaotike dhe pa kujdes, pasi ulëm vigjilencën kundër përkeqësimit dhe ndotjes së infosferës sonë.
Ne kërkuam vetëm atë që donim – argëtim, produkte më të lira, lajme falas dhe thashetheme – dhe aspak kuptueshmëri më të thellë, dialogun, edukimin që do të na kishin shërbyer më mirë.
Oreksi për populizëm nuk është një problem i ri. Në betejat e egra mes gazetave në vitet 1980 në Nju Jork, stili sensacional që sapo po krijohej i gazetarisë në “New York World” të Joseph Pulitzer dhe “New York Journal” të William Randolph Hearst, u pagëzua “gazetari e verdhë’ nga ata që ishin të shqetësuar për ruajtjen e standardeve, përpikmërisë ndaj së vërtetës dhe debatit të një publiku të informuar. Ne tani kemi të njëjtin problem me keqinformimin online.
Njerëzit kanë qenë gjithnjë paragjykues dhe jo tolerantë ndaj pikëpamjeve të ndryshme. Kryevepra filozofike e Francis Bacon “Novum Organum”, publikuar në vitin1620, analizon katër lloje nocionesh fallco ose idhujtare që “tashmë janë në zotërim të mendimit njerëzor, dhe kanë zënë rrënjë të thella brenda tij”.
Një prej tyre, “idhujt e shpellës” i referohet falsiteteve tona konceptuale dhe ndjeshmërisë ndaj ndikimeve të jashtme. “Çdokush… ka një shpellë apo një strofull të vetën, që ndan dhe ç’ngjyros dritën e natyrës, në varësi të pronarit të vet dhe veçantive të natyrës, ose të arsimimit të tij dhe bisedave me të tjerët, apo të leximit të librave dhe autoritetit të atyre që vlerëson dhe nderon, apo të ndryshimeve të shprehjes, në përputhje ndërsa ato ndodhin në një mendje të shqetësuar dhe të predispozuar ose në një mendje indiferente dhe të qetë, ose “është të paktën një problem 400-vjeçar”.
Gjithashtu, oreksi për thashetheme të cekëta, gënjeshtra të këndshme dhe fallsitete të rehatshme ka qenë gjithnjë domethënës. Ndryshimi është se interneti lejon që ky oreks të ushqehet me një sasi të pafund plehrash semantike, duke i transformuar shpellat e Bacon-it në dhoma jehonash. Në këtë mënyrë, ne kemi qenë gjithnjë “post-të vërtetës”.
Këto lloje problemesh dixhitale etike përfaqësojnë një sfidë përcaktuese të shekullit të 21-të. Ato përfshijnë shkelje të privatësisë, të sigurisë, të pronësisë e të drejtave të pronës intelektuale, të besimit, të të drejtave themelore të njeriut, sikundër edhe mundësi për shfrytëzim, diskriminim, pabarazi, manipulim, propagandë, populizëm, racizëm, dhunë dhe krime urrejtjeje. Si duhet fillimisht të nisim të peshojmë koston njerëzore të këtyre problemeve? Merrni në konsideratë përgjegjësitë politikë të faqeve online të gazetave në debatet e shpërfytyruara për vendimin Brexit, apo lajmet e rreme të mbjella nga “alt-right”, një shoqërizim u shkujdesur i njerëzve me pikëpamje të së djathtës ekstreme, gjatë fushatës së zhvilluar nga presidenti i zgjedhur, Donald Trump.
Deri më tani, strategjia për kompanitë teknologjike ka qenë ajo e menaxhimit të ndikimi etik të produkteve të tyre, në mënyrë retrospektive. Disa prej tyre, më në fund, janë duke ndërmarrë veprime kundër keqinformimit online: Facebook-u për shembull, aktualisht po përpunon metodat për një pikasje më të fuqishme dhe verifikim të lajmeve të rreme, si dhe pajisjen me etiketa paralajmëruese të përmbajtjes së rreme – gjithsesi, vetëm tani që zgjedhjet presidenciale në SHBA përfunduan.
Por kjo nuk është mjaftueshëm. Mantra e Silicon Valley “dështon shpesh, dështo shpejt” është një strategji e varfër kur vjen puna për ndikimin etik dhe kulturor të këtyre bizneseve. Është e barazvlefshme me “shumë pak, shumë vonë” dhe ka kosto shumë të larta e afatgjata, me dëmtime që mund të shmangen, me burime të shkuara dëm, me mundësi të humbura, mungesë pjesëmarrjeje, përkujdesje të keqdrejtuar dhe pak elasticitet.
Mungesa e parashikimit etik pro-aktiv pengon vendimarrjen, minon praktikat menaxheriale dhe dëmton strategjitë për inovacionin dixhital. Me pak fjalë, është shumë e kushtueshme. Shërbimi i Amazon për dërgesat brenda ditës, për shembull, në mënyrë sistematike tenton të përjashtojë lagjet e njerëzve me ngjyrë në 27 zona metropolitane ku kryen shërbimin. Kështu thotë Bloomberg. Do të kishte qenë e parandalueshme me anë të një analize për ndikimin etik që mund të kishte marrë në konsideratë ndikimin diskriminues të vendimeve të thjeshta, algoritmike.
Përhapja e menjëhershme e informacionit dixhital do të thotë se disa nga kostot e keqinformimit mund të jenë të vështira për t’u zhbërë, sidomos kur kanë të bëjnë me konfidencën dhe besimin. Industria tech mund dhe duhet të sigurohet që interneti të përmbushë potencialin e vet për të mbështetur mirëqënien e individit dhe të mirën sociale.
Kemi nevojë për një infosferë etike për të shpëtuar botën dhe veten nga vetvetja, por kjo kërkon një përpjekje gjigande ekologjike. Ne duhet të rindërtojmë besimin përmes besueshmërisë, koordinimit dhe vendosmërisë.
Ka disa arsye që na gëzojnë. Në prill 2016, qeveria britanike ra dakord me rekomandimet e komitetit të Shkencës dhe Teknologjisë në dhomën e Përfaqësuesve për të ngritur një këshill të të dhënave etike. Në shtator 2016, Amazon, DeepMind, Facebook, IBM, Microsoft dhe Google caktuan një trupë të re etike të quajtur “Partnershipi për inteligjencën artificiale në përfitim të njerëzve dhe shoqërisë”.
Të gjitha këto nisma tregojnë një interes në rritje sesi platformat online mund të mbahen më shumë përgjegjëse për përmbajtjen që përcjellin, ashtu sikundër bëjnë gazetat.
Kemi nevojë të formësojmë dhe drejtojmë të ardhmen e moshës dixhitale. Është koha për një gjurmë të re që do na sjellë një infosferë më të mirë.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
