Nga Eva Gjura
Gazetari dhe analisti Andi Bejtja, një figurë e zëshmë e publicistikës shqiptare, siç qe në fillimet e tij dhe e poezisë apo letrave në përgjithësi, jep disa objeksione mbi aktualitetin, por dhe të kaluarën e afërt e të largët.
Ai flet mbi gazetarinë, së cilës nuk ia fsheh mëkatet, ku këmbëngul në idenë se vetëm ndarja e politikës nga biznesi e shpëton atë, e bën profesionale.
Ndërsa kur flet për politikën e 25 viteve, atë më të cilën është angazhuar si gazetar, zgjedh një detaj për t’i vënë notë asaj: Panoramën trishtuese të Shqipërisë parë nga avioni, por dhe poshtë tij…
A ka qenë edhe gazetaria deri diku simbiozë e politikës në zararet e kësaj të fundit përgjatë më shumë se 25 viteve?
Është fakt që gazetaria ka qenë simbiozë e politikës që nga viti ’91 e deri më tani. Jo vetëm për faktin se në ’91 me përmbysjes e sistemit gazetaria ishte bashkudhëtare me politikën, sepse ashtu ishin kushtet “pos revolucionare” , por edhe për faktin se biznesi në Shqipëri akoma nuk është ndarë nga politika dhe ka nevojë për politikën, sepse shumica e biznesit shqiptar mbahet me fondet e shtetit, me tenderat e shtetit; si e tillë, edhe media është biznes. Prandaj unë e kam thënë edhe herë të tjera, që sa më shpejt të ndahet biznesi nga politika, aq më shpejt do të shpëtojë edhe media.
A ka diçka që gazetaria duhet ta shoh me sy kritik dhe ndaj vetvetes, për mënyrë se si është qasur politikës, problematikave, zhvillimeve të ndryshme?
Gazetaria ka shumë mëkate. Në radhë të parë e ka me publikun, për shkak të kësaj lidhje që ka gazetaria me politikën shpesh herë janë lënë mënjanë interesat e publikut. Po t’i vini re edhe edicionet e lajmeve, kryesisht fillojnë dhe mbarojnë me politikë; madje sikur politika të heshtë një ditë pothuajse të gjitha mediat do të gjendeshin bosh. Ka shumë pak tema sociale dhe gjëra që i interesojnë publikut dhe kryesisht është një pingpong politik lokal, që shkon sa tek njëra palë tek pala tjetër.
Ndaj unë jam nga ata që e pranoj: po, gazetaria ka mëkatet e saj përsa i përket publikut dhe kjo ndodh edhe për një arsye tjetër, pasi të bësh gazetari politike është shumë më e thjeshte sesa të bësh gazetari sociale apo gazetari në interes të publikut, e cila kërkon më shumë punë, më shumë mund dhe më shumë investime. Ky është një fakt të cilin nuk e mohojmë dot, por unë prapë insistoj se kjo do të ndodhë kur të ndahet politika me biznesin.
Erdhët në gazetari nga kultura, bota e letrave, më saktë nga ajo e fisme dhe fisnike e poezisë, ashtu dhe si të tjerë emra. Por ja, pas kaq vitesh mediat tona jo vetëm që nuk kanë më një hapësirë letrare, por dhe Kultura si seksion dikur i superndjekur (suplementi AKS, ishte prijësi i shumë suplementeve të ngjashme në gazeta të tjera), pothuajse sot nuk ekziston më. A ndjeni një farë keqardhje, por dhe përgjegjësie për këtë?
Unë personalisht nuk ndihem përgjegjës, pasi që në vitin 1995 bashkë me Teodor Kekon morëm dhe zhvilluam tevistën kulturore AKS . Nuk ndihem përgjegjës, sepse bashkë me Mira Meksin bëmë revistën “Merlicht” dhe të gjitha këto janë bërë me një sforco shumë të madhe, pasi gazetaria e ashtëquajtur kulturore, është një gazetari që nuk shet, pra nuk kthen lekë prapa si pjesa tjetër e gazetarisë.
Dhe është gazetari që këtu në Shqipëri nuk e ka ndjerë asnjëherë dorën e shtetit, të fondacioneve me ndihma etj. Personalisht nuk ndihem përgjegjës, por nuk ndihem mirë kur shikoj qoftë edhe një fundjave kemi një gazetë ose revistë kulturore, qoftë edhe për atë elitë të paktë që ka Shqipëria, e cila kërkon këtë lloj informacioni, këtë lloj kulture.
Si e gjykoni gazetarinë e portaleve? Duket sikur po i vë shkelmin gazetarisë serioze, sidomos ajo pjesë që vendos t’i mbajë e promovojë me metoda hajdutçe të tipit copy-paste, dhe që bashkë me grurin fut brenda dhe egjrin, pra si të thuash përzien ujërat e bardha me ato të zeza duke ia ofruar lexuesit brenda një gote?
Gazetaria e portaleve është kryqëzuar së fundmi nga shumë njerëz, por unë nuk e kryqëzoj dhe e quaj të dobishme, për arsyen e vetme dhe madhore sepse tek këto portale liria vihet re më shumë sesa tek media tradicionale. Dhe kjo parë në aspektin madhor është një e mirë shumë e madhe. Kuptohet që këto mëkate që ju përmendi ekzistojnë, që nuk filtrohen lajmet që merren copy-paste, megjithatë përballë lirisë unë fal çdo lloj mëkati.
Pse ndodh që gazetarë karriere si ju, gjithashtu dhe ju, nuk shkoni kurrë në konferenca të rëndësishme shtypi, kur është fjala për ndonjë të kryeministrit apo të ngjashmi me të për nga niveli i lartë zyrtar? Besoj do i jepte më seriozitet,edhe punës dhe pozitës së një gazetari, por dhe qeveritarin përballë do e bënte më të përgjegjshëm për atë që thotë e deklaron…?
Edhe ky është një konstatim i drejtë në një farë mënyrë për kushtet e Shqipërisë, pasi po të shikosh në botë, drejtorët e lajme dhe kryeredaktorët nuk para shkojnë në konferenca shtypi, por cilësia e gazetarëve që shkojnë në këto konferenca shtypi është një cilësi shumë e mirë; pra si format botëror unë nuk e shoh këtë që drejtori i lajmeve të shkojë në konferencë shtypi.
Por ndoshta për kushtet e Shqipërisë është një gjë që edhe mund ta bënim. Herëpasherë unë e kam bërë në këto 20 vite, por shumë pak. Megjithatë nuk jam në gjendje të them është e mirë apo e keqe. Ne si drejtorë lajmesh duhet të synojmë të rrisim cilësinë e gazetarëve dhe të lajmit; dhe nëse gazetari është i barabartë me drejtorin që pyet, kjo nuk ka asnjë rëndësi nëse shkon drejtori apo gazetari në konferencë për shtyp.
Por po ashtu, një kastë e juaja si drejtues mediash prej vitesh, ka zgjedhur studiot në vend të terrenit. Kjo ka bërë që të kemi një dorë të mirë analistësh, por pak mjeshtra të reportazhit, raportimit në terren… ?
Kjo është e vërtetë. Unë e preka pak edhe më parë, mungojnë këto lloj gazetarësh, sepse të bësh një reportazh, një dokumentar apo një speciale sot, kërkon më shumë mund dhe kosto. Redaksitë e lajmeve shqiptare janë redaksi relativisht të vogla ku punohet për ditën dhe nuk është luksi të kesh departamente speciales veç. Të paktën unë deri më tani nuk kam parë ndonjë televizion ose shumë pak që të ketë departamentin e reportazhit veç ose departamentin dokumentarëve veç.
Pra, mendoj se përveç grackës që ka ngritur politika ekzistojnë edhe këto faktorët e tjerë, të cilët e mënjanojnë këtë lloj gazetarie. Pastaj të mos harrojmë edhe diçka: pothuajse të gjithë, që nga ‘91 deri më tani jemi amatorë. Shkolla e gazetarisë u ndërpre gjatë komunizmit, u rihap në ‘92-‘93, por edhe prurjet e kësaj shkolle të paktën me sa kam parë unë, nuk kanë qenë ato që prisja unë. Pra në një farë mënyrë në këtë punë jemi të gjithë amatorë, jemi autodidakt, ndaj ndodhin ato gjëra që juve konstatoni.
Cila do ishte “Rilindja” e gazetarisë, nëse do mund ta huazojmë këtë slogan, edhe pse mund të të bezdis?
Rilindja duket si një fjalë që do të ndodhë brenda një muaji apo dy muaj. Unë nuk mendoj se do të ketë rilindje të gazetarisë, aq më tepër që fjala rilindje për momentin tek unë nuk ka një konotacion dhe aq të mirë; por nëse do të flisnim për rilindje ideale, kjo nuk ndodh brenda një muaji, brenda një viti. Rilindjen e gazetarisë unë e shikoj së pari në ndarjen e politikës nga biznesi, insistoj tek kjo. Së dyti insistoj në formatimin e shkollës së gazetarisë.
Po jap një eksperiencë nga Danimarka, ku shkolla e gazetarisë u bë një nga shkollat më të mira në botë; pasi shteti danez mori disa nga pedagogët më të mirë në botë, i vuri në këtë shkollë, vendosi asistentë danezë dhe pas dhjetë vjetësh asistentët u bënë pedagogë; pra investoi në këtë fushë dhe arriti këto rezultate, përveç aspekteve të tjera që lidhen me lirinë e informacionit etj. Unë nuk shoh ndonjë përpjekje këtu qoftë edhe nga shteti për ta ngritur këtë shkollë.
Me të drejtë dikush mund të thotë pse të ngrihet gazetaria dhe të mos ngrihet shëndetësia që lidhet me jetën e njerëzve? Është diçka që nuk mund të ndodhë brenda një nate apo brenda një muaji dhe unë nuk shoh rilindje në këtë fushë, përveç një përmirësimi gradual. Ajo që unë konstatoj me një lloj trishtimi, ndoshta mund ta kem edhe gabim, është se të rinjtë që po hyjnë sot në gazetari, në një farë mënyre janë më shumë servilë sesa gazetarë, të ashtuquajtur të vjetër që sot quhen servilë të pushtetit.
Meqë jemi tek Rilindja, ç’po ndodh me të? Mos ka ardhur puna gjer aty sa vetë ky slogan i bujshëm të jetë bërë për t’u rilindur?
Unë nuk besoj tek rilindjet e shpejta në përgjithësi, jo vetëm në Shqipëri por edhe në botë. Rilindja po ta marrësh si koncept qeverisës, po ta marrësh edhe në shumë shkrime të miat, ka qenë e dështuar që në fillim; sepse është ngritur mbi një bazë premtimesh që jo vetëm që nuk mbahen, por po të realizoheshin – unë e kam thënë edhe herë të tjera – janë të dëmshme edhe për vete shoqërinë shqiptare.
P.sh po ju marr shëndetësinë falas: jo vetëm që nuk realizohet në këto kushtet e kapitalizmit jo vetëm shqiptar, por edhe botëror, por është dhe e dëmshme që t’ia fusësh në koncept njeriut këtë sistem që jetojmë, që të paguajë 5 lekë për makinën dhe të mos paguajë asnjë lek për shëndetin. Pra, duke e parë në këtë aspekt mund të them se rilindja ka qenë e vdekur që kur lindi. Unë nuk kam pasur ndonjë iluzion për këtë, pasi kam nënvizuar se këto premtime janë të pambajtshme, por edhe sikur të mbahen do të sjellin një regres dhe nuk jam i lumtur që kjo po ndodh sot, përkundrazi.
Po zgjedh një tjetër soj pyetje mbi politikën: Gjëja më e mirë dhe më e keqe që kanë produktuar gjatë protagonizmit të tyre politik e qeverisës: Berisha, Nano, Meta dhe Rama…?
Të gjithë kanë qenë në kohë të ndryshme dhe kanë karakteristika të ndryshme. Mund të themi që mandati i dytë i qeverisë së Berishës ka qenë më produktiv se mandati i parë, i cili ishte edhe më i vështirë. Në mandatin e parë kemi pasur edhe gabime që lidhen me demokracinë, qoftë burgosja e liderit Fatos Nano, dhe me gjëra të tjera, por ka qenë një kohë shumë e vështirë.
Ashtu siç mund të themi që edhe Nano si kryeministër duhet gjykuar në kohën që ka qenë, pasi po të kemi parasysh e mori Shqipërinë pas vitit ‘97 ku vendi nuk ishte zero por minus. Pra i është dashur që 3-4 vitet e para të qeverisë në kushte anormale. Meta ka qenë në një kohë të shkurtër, të paktën më ka mbetur në memorie si një kryeministër që Po-ja ishte Po dhe Jo-ja ishte Jo. Këtu filloi dhe ringritja e infrastrukturës. Secili ka një pjesë pozitive të vetën.
Ramës i përshëndes tendencën që ka për të formalizuar shtetin ligjor, por mënyra se si e bën është regresive. Secilit mund t’i gjesh disa të mira, por po ta shikosh Shqipërinë pas 25 vitesh, ta shikosh qoftë nga avioni apo qoftë poshtë tij, e kupton që kjo klasë politike nuk është se ka pasur ndonjë sukses që ia vlen për t’u shënuar. Vërtet Shqipëria ka qenë shumë prapa për shkak të komunizmit, por megjithatë unë mendoj se janë humbur shumë shanse dhe shumë kohë. Kur gjykohen liderat sot nuk gjykohen vetëm 1-2 apo 3 gjëra të mira, që mund të ketë njëri apo tjetri, por gjykohen me shpejtësinë në të cilën reformuan apo nuk e reformuan këtë vend. Po ta shikosh në total, asnjë lider nuk ka arsye që t’i bjerë gjoksit me të madhe.
Të gjithë e pohojnë me gojën plot se jemi në një krizë të thellë, por ç’ është ajo më së shumti: ekonomike, sociale, apo morale?
Unë mendoj se kjo është një krizë e përgjithshme. Së pari është një krizë ekonomike globale, e cila do të vinte edhe në Shqipëri, megjithëse erdhi pak më vonë se rajoni. Fatkeqësisht, qeveria shqiptare nuk i mori masat për ta pritur këtë krizë, në mënyrë që të ndihen sa më pak pasojat e saj. Shqipëria është një vend specifik, i cili me disa operacione të mira dhe të zgjuara mund të shpëtonte nga kjo krizë, ashtu si edhe me një gabim qoftë edhe të vogël, mund të zhytej. Pra është një vend aq i vogël ku plusi me minusin janë shumë afër.
Unë kam bërë disa herë thirrje për tryezë kombëtare ekonomike, pasi është një situatë të cilën nuk mund ta zgjidhin ministra që për shkollë kryesore kanë anglishten; por theksoj se kriza ekonomike sjell padyshim edhe krizën morale, por edhe kriza morale ndikon tek kriza ekonomike.
Mendoj se jemi në një situatë urgjente që ka nevojë për mendje të ndritura ekonomike që të gjejnë modelin e Shqipërisë. Shqipëria sot që po flasim nuk ka një model ekonomie të cilin ti mund ta specifikosh; ashtu sikurse Maqedonia me gjithë problemet që ka po ngre një model ekonomik; ashtu sikurse dhe Mali i Zi e Serbia. Unë nuk di çfarë emri t’i vë modelit ekonomik të Shqipërisë. Nuk kemi një model ekonomik dhe kjo qeveri këto dy vjet e ka shumë të vështirë të mburret për ndonjë vepër, për ndonjë produkt të dukshëm, të matshëm përveç fitores së kombëtares, që edhe atë e privatizon si të vetën.
Thuhet se një ndër format e ndëshkimit që Zoti lëshon mbi një popull, është kur e lë atë të merret me llogje; pra të këtë më shumë fjalë se punë konkrete. Mos na ka kapur neve ky ndëshkim? Se paku duke u nisur nga moria e fjalëve të shumta mbi reformën në drejtësi….?
Unë kam qenë nga ata që kam thënë që, e rëndësishme është që reforma në drejtësi të jetë mbi tavolinë në qoftë se do të bëhej nga kjo klasë politike. Ka një paradoks, sidomos nga ndërkombëtarët: këtej e paragjykojnë këtë klasë politike, këtej i besojnë të kryejë reformën në drejtësi. T’i besosh reformën politike një klase të cilën ti e paragjykon, të cilën ti pretendon se do ta fusësh në burg, ka një kontradiktë të madhe. Megjithatë, nëse do t’ia besosh politikës, nuk mund t’ia besosh një krahu që ty të duket i mirë apo i keq, nuk ka rëndësi; por duhet t’ia besosh të gjithës. Unë nuk e di se çfarë do të ndodhë me reformën në drejtësi; nuk jam nga ata që besoj se reforma në drejtësi bëhet brenda një nat; por jam nga ata që them se për momentin do më vinte mirë që reforma në drejtësi është mbi tavolinë, aktorët janë mbi tavolinë, ndryshe nga se si nisi, si një monolog midis dy ambasadorëve dhe një kryeministri, që po i kryen gjërat nën tavolinë.
Tani është mbi tavolinë. Hëpërhë nuk mund të them se çfarë efekti do të ketë, por di të them se Shqipëria nuk ka vuajtur nga ligjet. Ne ligjet i kemi, por ato nuk zbatohen. Kjo reformë nuk është si një ishull që po u përmirësua reforma në drejtësi u përmirësua e gjithë jeta. Sigurisht që ndikon, por shoqëria shqiptare është më e madhe. Nëse ne kemi një kryeministër që jep me koncesione gjithçka, monopolizon gjithçka, monopolizon median, kontrollon median, persekuton kundërshtarët dhe pastaj po ky kryeministër bën reformën në drejtësi, kjo s’ka pikë kuptimi. Ndaj reforma në drejtësi duhet të shihet në kontekst me zhvillimet në të gjithë shoqërinë shqiptare, por sërish them se pozitivja është se kjo reformë është mbi tavolinë.
A mundet që Shqipëria të qeverisej ndryshe në këto 25 vite? Apo ka qenë një dialektikë e pashmangshme?
Mund të them se 70 vitet e komunizmit shqiptar i kanë në kurriz, qoftë liderët e tyre, qoftë populli shqiptar, qoftë elita. Sepse sa herë shikon pamjet e vitit ‘39 ose edhe më parë sesi ka qenë Shqipëria, krahasuar me të sotmen, mua më duket se është bërë diçka. Po të kujtosh këto pamje kupton se çdo lider ka bërë diçka. Unë nuk besoj tek minuset genetike të njerëzve se kjo racë është më e mirë se një racë tjetër, por në një farë mënyre besoj tek gjeopolitika. Shqipëria fatkeqësisht ka qenë në cepat e perandorive dhe aty ku janë përplasur ato gjatë gjithë historisë së saj, dhe mendoj se kjo ka ndikuar në lënien prapa.
Po të shikosh pamjet e vitit ’39 ne habitemi, dhe do duhet t’i japim pluse ish-mbretit Zog për ligjet që nxorri reformat që ndërmorri. Pra bëri diçka. Dhe po ta shikosh sot, edhe ai të duket hero. Sikurse edhe Enver Hoxha me njëmijë të zezat që kishte, kur e mendon se në vitin ’44 rreth 90% e popullit shqiptar ishte analfabet, edhe këtij mund t’i atribuosh diçka; pra çdo lideri mund t’i japësh një të mirë. Por kjo kohë është një tjetër. Sot, kur jemi në një kontekst tjetër global, duhej të kishte zgjidhje të zgjuara. Dhe këto 25 vjet nuk i quaj të suksesshme, sepse është menduar më shumë sesi të zgjidhet pasuria e politikanëve sesa varfëria e shqiptarëve. /tesheshi.com/
