Nga Erika Engelhaupt, National Geographic
Superfuqitë ekzistojnë. Në rregull, ndoshta njerëzit s’mund të kenë dot kthetra gjigante si të personazhit Uolverin në filmin “X-Men”, apo të lëshojnë rreze lazer nga sytë e tyre si Ciklopët. Por trupi dhe truri ynë kanë potencialin për shumë bëma në dukje mbinjerëzore.
Dhe këtë e thonë shkencëtarët. Ndonjëherë superfuqitë lindin nga mutacionet gjenetike. Për shembull, sherpat, udhërrëfyesit e alpinistëve në Himalaje, i janë përshtatur më së miri ngjitjes së vazhdueshme në lartësi të mëdha, me gjenet që e rrisin forcën dhe qëndrueshmërinë e tyre.
Por superfuqi të tjera mund të fitohen me kalimin e kohës. Madje edhe vetë frika mund të kapërcehet, siç e tregon historia e alpinistit Aleks Honold, i cili është krahasuar vërtet me një Spider-Man për ngjitjen e faqeve shkëmbore pa asnjë litar në trup. Shkencëtarët sapo kanë nisur të kuptojnë se çfarë ndodh brenda trupave dhe mendjeve të njerëzve me këto aftësi të tjera të zgjeruara.
Ata po zbulojnë se ndërsa gjenet u japin disave nga ne një farë avantazhi, shumica e individëve kanë potencial të pashfrytëzuar. Kur shkencëtarët vendosën të skanojnë trurin e Honoldit në vitin 2016, ata zbuluan diçka befasuese. Kur atij iu shfaqën imazhe që zakonisht shkaktojnë aktivitet intensiv në amigdalë, një rajon i trurit i lidhur me frikën, ai i Honoldit ishte tërësisht jo aktiv.
Ka të ngjarë që ai ta ketë kushtëzuar veten ta frenojë një aktivitet të caktuar të trurit, dhe në vend të kësaj të fokusohet në planifikimin e përpiktë të çdo lëvizjeje. Dhe kjo është një superfuqi që mund ta shfrytëzojmë që të gjithë. Psikologët përdorin metoda të ngjashme të kushtëzimit për t’i ndihmuar njerëzit të kapërcejnë frikën.
Neuroshkenca po zbulon se si formohen kujtimet e frikës dhe se si mund të frenohen ato.
“Dhe Sherpat e Nepalit janë një shembull i përsosur i përshtatjes së një qenieje njerëzore”, thotë Tatum Simonson, studiues i gjenetikës dhe fiziologjisë së përshtatjes në lartësi të mëdha në Universitetin e Kalifornisë në San Diego.
Pjesëtarët e këtij grupi etnik kanë jetuar për më shumë se 6000 vjet në një lartësi mesatare prej 4200 metrash mbi nivelin e detit, ku ka afro 40 për qind më pak oksigjen sesa në nivelin e detit. “Përshtatja natyrore ka pasur shumë kohë në dispozicion për të kuptuar se si të përballej më mirë me mungesën e oksigjenit”, thotë Simonson.
Shoqëruesit sherpa transportojnë ngarkesa nga kampi bazë i Everestit në fshatrat e Gorak Shep në Nepal. Gjatë mijëra viteve jetese në lartësi të mëdha, ata kanë zhvilluar mutacione gjenetike që i japin mundësi ta përdorin oksigjenin në një mënyrë më efikase se të tjerët.
Normalisht kur nivelet e oksigjenit bien, trupi i njeriut nis të pompojë më shumë qeliza të kuqe të gjakut që bartin oksigjen. Megjithatë ky proces e trash gjakun, dhe mund të çojë në sëmundje të lartësisë apo edhe deri në vdekje. Ndërkohë sherpat, kanë zhvilluar disa mutacione gjenetike që i lejojnë ata të mbajnë të ulët nivelet e qelizave të kuqe të gjakut. Kësisoj, mitokondritë në qelizat e tyre e përdorin oksigjenin në një mënyrë më efikase.
Simonson po studion sjelljen e tibetianëve në lartësi të ulëta. Ai ka zbuluar se ata e ruajnë avantazhin e tyre edhe kur janë në ambiente në nivelin e detit, një superfuqi nga e cila ai shpreson të mësojë se si t’i ndihmojë njerëzit që kanë mungesë kronike të oksigjenit në gjakun e tyre, për shkak të sëmundjeve të frymëmarrjes apo ato kardiovaskulare.
Ekziston një arsye pse i duam super-heronjtë që fluturojnë lart si superman apo që notojnë thellë në oqean si Aquaman: ata mund të shkojnë atje ku ne të tjerët nuk mundemi. Për zhytësit e thellësive të mëdha nuk janë të nevojshme pajisjet përkatëse.
Popujt Bajau që jetojnë në Filipine, Malajzi dhe Indonezi, janë të famshëm për aftësinë e tyre për të qëndruar nën ujë deri në 13 minuta dhe në thellësi deri në 70 metra. Sipas shkencëtarëve, ashtu si sherpat e Himalajave, Bajaut kanë evoluar një avantazh gjenetik për ta përdorur oksigjenin në një mënyrë shumë më efikase se në të tjerët.
Për shkak se përballen me një formë më të menjëhershme të mungesës së oksigjenit, Bajau kanë zhvilluar një mekanizëm më të shpejtë. Me kalimin e kohës, përzgjedhja natyrore ka favorizuar tek ata pasjen e një shpretke më të madhe, e cila përmban qeliza të kuqe të gjakut të oksigjenuara.
Gjatë zhytjes, shpretka tkurret dhe e çliron këtë rezervë në qarkullimin e gjakut. Nëpër përralla dhe legjenda, qeniet mitike si vampirët dhe ujqërit janë të pajisur me super-zhdërvjelltësi, me aftësi për të lëvizur me një ekuilibër delikat dhe me një koordinim dhe reflekse të jashtëzakonshme.
Në jetën reale, një kombinim i gjenetikës dhe trajnimit u jep disa njerëzve mundësinë të lëvizin në një mënyrë mbinjerëzore. I tillë është rasti i pushkatarit legjendar Bob Munden, i cili u testua duke nxjerrë pistoletën dhe qëlluar me saktësi në më pak se 1/10 e sekondës, më shpejt se koha e reagimit të trurit të njeriut të zakonshëm.
Samurai i kohëve moderne Isao Mashi nuk vjen nga periudha e famshme e dinastisë perandorake japoneze Edo. Por super-zhdërvjelltësia e tij – aftësia për të vepruar me ekuilibër, koordinim dhe reflekse të jashtëzakonshme – e ka bërë legjendar. Shkencëtarët janë ende duke punuar për të kuptuar se si truri i ndihmon njerëzit të planifikojnë dhe kryejnë në mënyrë të pandërgjegjshme lëvizje të tilla komplekse. /tesheshi.com/
