Në samitin e NATO-s, aleatët u zotuan të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes në ekuivalentin e pesë përqind të produktit të brendshëm bruto deri në vitin 2035.
Njoftimi se anëtarët evropianë të NATO-s duhet të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes në pesë përqind të PBB-së ka shkaktuar reagime të forta në qarqet politike dhe të sigurisë.
Ky është një ndryshim historik në të menduarit e vendeve evropiane për sigurinë e tyre, por edhe një mesazh i qartë për Rusinë se Evropa nuk ka ndërmend të kthehet në nivelin e shpenzimeve nga periudha pas Luftës së Ftohtë.
Megjithatë, analistët paralajmërojnë se është një gjë të marrësh një vendim dhe krejt tjetër ta shndërrosh atë në aftësi të vërteta mbrojtëse.
Një sinjal i fortë pa garanci
Profesorja Monika Suss nga Instituti për Studime Politike i Akademisë Polake të Shkencave thekson në një analizë për Carnegie Europe se ky qëllim është, para së gjithash, një mesazh politik.
“Sinjalizimi është një mjet i fuqishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare”, thotë Suss, por menjëherë paralajmëron se sinjali duhet të mbështetet nga veprimi. Nevojiten investime të përbashkëta nga shtetet evropiane, duke përdorur instrumente të reja të BE-së, siç është Veprimi i Sigurisë për Evropën, por edhe mbështetje publike, e cila mund të hapë hapësirë për populistët në të majtën dhe të djathtën ekstreme.
Tobias Bunde i Konferencës së Sigurisë së Mynihut beson se ky është “zgjimi i gjigantëve të mesëm të fjetur”. Njoftimi i Gjermanisë se pothuajse do ta dyfishojë buxhetin e saj të mbrojtjes deri në vitin 2029, në 153 miliardë euro, është një hap i rëndësishëm, veçanërisht pasi shuma është më e madhe se shpenzimet totale të mbrojtjes të të gjithë krahut lindor të NATO-s në vitin 2024.
Megjithatë, ai paralajmëron: “Vetëm buxhetet nuk janë një pengesë. Evropianët duhet të tregojnë vullnetin për të luftuar nëse është e nevojshme.”
“E gjithë kjo është më e lehtë të thuhet sesa të bëhet dhe padyshim shumë më e vështirë sesa të biesh dakord për një objektiv të ri shpenzimesh. Gjigantët e zgjuar kanë pak kohë për të shtrirë këmbët. Ata duhet të fillojnë punën”, thekson ai.
Sfida e shndërrimit të parave në aftësi
Kathleen McInnis e Qendrës për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare (CSIS) thotë se “hedhja e parave për problemin” nuk është e mjaftueshme.
“NATO duhet të braktisë procedurat e vjetruara të prokurimit, të përshpejtojë dërgesat e pajisjeve ushtarake dhe të krijojë rezerva të burimeve kritike siç janë municionet. Agjencia e Mbështetjes dhe Prokurimit të NATO-s mund të luajë një rol më të madh, dhe riorganizimi i brendshëm brenda Aleancës për Koordinimin e Burimeve është gjithashtu i nevojshëm”, thotë McInnis.
Partnerët industrialë duhet të gjejnë mënyra më të mira për të komunikuar zgjidhjet e tyre inovative dhe me kosto efektive në mënyrë që qeveritë në të gjithë NATO-n të kuptojnë më mirë teknologjitë e reja që mund të përdoren për mbrojtjen kombëtare, shton ai.
“Qasjet e prokurimit në kohë që ofrojnë produkte minimale të nevojshme duhet të lihen mënjanë në favor të ndërtimit të stoqeve të aseteve kritike. Kërkesa duhet të grumbullohet në të gjitha qeveritë aleate në mënyrë që vendet të mund të fitojnë së bashku aftësi kyçe.”
Jim Townsend i Qendrës për një Siguri të Re Amerikane beson se objektivi prej pesë përqind do të jetë efektiv vetëm nëse aleatët përmbushin objektiva të përcaktuara saktësisht, përkatësisht “3.5 përqind për pajisje dhe 1.5 përqind për lëvizshmëri dhe rezistencë”. Kjo, thotë ai, do t’i bënte planet e luftës të NATO-s më të besueshme.
“Aleatët do të duhet t’i përdorin ato para për të blerë pajisjet që Komanda Supreme Aleate për Evropën dhe planifikuesit e mbrojtjes së NATO-s po u kërkojnë atyre, dhe forcat e tyre do të duhet të mbahen në një gjendje gatishmërie më të lartë se sa janë tani.”
Koha po mbaron
Drejtoresha e Këshillit Atlantik për Evropën Veriore, Anna Wieslander, thotë se Polonia, vendet baltike dhe vendet nordike janë tashmë në rrugën e duhur. Por ajo paralajmëron se “viti 2035 mund të jetë tepër vonë”. Planet e reja të mbrojtjes të NATO-s tashmë tregojnë se tre përqind e PBB-së është minimumi i kërkuar për t’u mbrojtur kundër kërcënimit rus.
“Premtimi për arritjen e 3.5 përqind deri në vitin 2035 nuk duhet të trondisë asnjë aleat. Procesi i rishikimit të brendshëm të mbrojtjes së NATO-s në lidhje me planet operative për t’iu kundërvënë sulmit rus vitin e kaluar tregoi se aleanca duhej të shpenzonte mesatarisht më shumë se tre përqind të PBB-së për të siguruar aftësitë e nevojshme”, thekson ajo.
Sophia Besch e Carnegie Endowment ndan një pikëpamje të ngjashme. Ajo thekson se “5 për 5” (pesë përqind për mbrojtje në këmbim të angazhimit të SHBA-së ndaj Nenit 5) është një mesazh për Presidentin e SHBA-së Donald Trump, por një qasje krijuese ndaj numrave mbart rreziqe.
“Cilësia është po aq e rëndësishme sa sasia”, paralajmëron ajo. “Koordinimi është i nevojshëm për të shmangur dyfishimin e panevojshëm të kostove dhe varësinë nga burimet e jashtme.”
Urgjencë mbi vetëkënaqësi
Erik Brattberg i Këshillit Atlantik vëren se jo të gjithë anëtarët e NATO-s e marrin kërcënimin rus po aq seriozisht.
“Konfliktet me Spanjën dhe mundësia që vendet e tjera, si Italia ose Belgjika, gjithashtu të kërkojnë përjashtime mund të minojnë të gjithë iniciativën, sepse viti 2035 është një afat shumë i vetëkënaqur”, thotë Brattberg.
Duke pasur parasysh mundësinë që Rusia të mund të rindërtojë aftësitë e saj ushtarake brenda tre deri në pesë vjetësh, Evropa duhet të reagojë shumë më shpejt.
“Përveç shpenzimeve më shumë dhe më shpejt, anëtarët evropianë të NATO-s duhet të përqendrohen në ofrimin e aftësive reale që mund të kundërshtojnë kërcënimin në rritje rus.
Disa vende e kuptojnë tashmë këtë: Polonia dhe shtetet nordike-baltike po lëvizin me vendosmëri. Të tjera, megjithatë, po mbeten prapa,” përfundon ai.
NATO-s i duhet unitet dhe një plan konkret
Oana Lungescu e Institutit Mbretëror të Shërbimeve të Përbashkëta kujton se “numrat nuk fitojnë, aftësitë fitojnë”.
“Objektivi prej pesë përqind nuk është arbitrar, ai rrjedh nga nevojat konkrete të Aleancës, duke përfshirë forcimin e mbrojtjes ajrore, ndërtimin e infrastrukturës ushtarake dhe mbështetjen e Ukrainës, e cila është vija e parë e mbrojtjes së NATO-s”.
Rachel Rizzo e Këshillit Atlantik paralajmëron se përmbushja e objektivit do të varet edhe nga guximi politik i udhëheqësve.
“Ata do të duhet të bindin qytetarët se rritja e shpenzimeve për mbrojtjen është e rëndësishme, edhe nëse do të thotë më pak për programet e tjera sociale.”
Paratë, të nevojshme por jo të mjaftueshme
Rritja e shpenzimeve për mbrojtjen në pesë përqind të PBB-së është sigurisht një hap në drejtimin e duhur. Megjithatë, ekspertët paralajmërojnë se nuk do të jetë e mjaftueshme pa një strategji të qartë, vullnet politik, prokurim të përbashkët, mbështetje publike dhe gatishmëri për të vepruar shpejt.
Koha nuk është aleate, dhe fragmentimi brenda NATO-s mund të zhbëjë edhe qëllimet më të mira. Nëse Evropa do të jetë një shtyllë e vërtetë e sigurisë së saj, ajo nuk mund të mbështetet vetëm te numrat – ajo duhet të ofrojë kapacitete.
