Ndonëse fuqitë e mëdha imperialiste evropiane që krijuan politikën botërore si dhe hartën e botës filluan të zhdukeshin gjatë shekujve të mëparshëm, sot ka sërish diskutime nëse SHBA përfaqësojnë një perandori moderne në arenën e sotme ndërkombëtare.
Disa e përshkruajnë SHBA-në si “një perandori që nuk dëshiron të jetë” dhe argumentojnë se çdo diskutim i politikës së jashtme të SHBA duhet të fillojë duke njohur faktin se, pavarësisht nga pikëpamjet dhe dëshirat e amerikanëve, shumica e botës i sheh SHBA-të si një pushtet imperialist.
Kjo vazhdon pohimin e disa ekspertëve se historia e botës është në të vërtetë histori perandorish dhe se veprimet imperialiste të fuqive përbëjnë në të vërtetë politikën botërore.
Disa vende e mbështesin SHBA-në pikërisht për këtë, dhe e shohin atë si një perandori të mirë që mund t’i mbrojë nga ambiciet e fuqive rajonale, ndërsa të tjera e përçmojnë atë, sepse ajo qëndron vetëm në rrugën e arritjes së qëllimeve të saj.
Sipas disa ekspertëve, SHBA-ja nuk është një perandori klasike, sepse qëllimi i saj nuk është kryesisht pushtimi i pastër territorial.
Në vetë SHBA-të, shumëkush i reziston faktit që vendi i tyre etiketohet si perandori, megjithëse ky term u përdor si në media ashtu edhe në mesin e mendimtarëve, veçanërisht pas Luftës së Ftohtë, kur ndërhyrjet amerikane në botë u cilësuan si imperializëm liberal.
Megjithatë, vetëm nga sulmet e 11 shtatorit dhe luftërat e iniciuara nga SHBA, shumë njerëz panë një rast të fortë për të pohuar perandorinë.
Ndërsa në të kaluarën ky term përdorej kryesisht nga të majtët si kritikë ndaj politikës së jashtme, pas 11 shtatorit filloi të përdoret nga të djathtët që e shihnin imperializmin si mënyrën më të mirë për t’iu kundërvënë kërcënimeve kombëtare.
“Fëmijët dhe burrat”
Megjithatë, debati mbi imperializmin është pjesë e një debati shumë më të madh midis politikëbërësve të jashtëm amerikanë që duan të ruajnë dominimin e SHBA-së në botë.
Në vetë Uashingtonin besohet se bota ka nevojë për një fuqi të madhe që do të ruajë rendin botëror, të cilin realistët e përshkruajnë si “teoria e stabilitetit hegjemonist”.
SHBA-ja filloi të ngrihej si një fuqi ndërkombëtare në shekullin e 19-të dhe kjo ngritje kishte të gjitha karakteristikat e ngritjes së një perandorie.
Për shembull, pas Luftës Spanjolle-Amerikane në 1898, SHBA pushtoi Filipinet në atë që atëherë u përshkrua si “asimilim dashamirës”, i cili përfundoi duke zgjatur gati gjysmë shekulli.
Presidenti i atëhershëm William McKinley tha: “Ne vijmë, jo si pushtues, por si miq, për të mbrojtur vendasit në shtëpitë e tyre, në veprimet e tyre dhe në të drejtat e tyre personale dhe fetare”.
Një vit më vonë, McKinley reflektoi në mënyrë kritike mbi atë që tha, duke shpjeguar se ai nuk dinte vërtet se çfarë të bënte me Filipinet kur vendi ra në duart e amerikanëve.
Megjithatë, siç tha ai, ai e dinte se nuk mund t’ua kthente spanjollëve, pasi kjo do të ishte frikacake dhe e pandershme; se ai gjithashtu nuk mund t’i dorëzonte Gjermanisë dhe Francës, sepse ata ishin rivalët tregtarë të Amerikës në Azi, kështu që do të ishte një vendim i keq biznesi; se ata nuk mund të lihen në vetvete, sepse nuk janë në gjendje të udhëheqin vendin dhe së shpejti do të kishin anarki dhe një situatë më të keqe se gjatë luftërave spanjolle.
Opsioni i vetëm ishte, siç shpjegoi McKinely, që SHBA të merrte Filipinet nën kontrollin e saj, për ta “edukuar, rritur, qytetëruar dhe kristianizuar”.
Presidenti amerikan Woodrow Wilson kishte gjithashtu një deklaratë të ngjashme: “Ata janë fëmijë dhe ne jemi burra në këto çështje të thella të qeverisë dhe drejtësisë”.
Pushtimi i Irakut
Qëndrime të tilla të liderëve amerikanë përshtaten në përkufizimin e imperializmit. Sipas kuptimit të imperialistëve europianë, të gjithë jashtë perandorisë ishin jo vetëm të paqytetëruar dhe barbarë, por edhe të pafe.
Qytetërimi dhe feja e vërtetë iu sollën njerëzve të tjerë jashtë perandorisë universale, që ishte justifikimi moral i fushatave pushtuese.
Amerikanët e justifikuan më parë zgjerimin e tyre në kontinentin e Amerikës së Veriut me “fatin e pashmangshëm”, dhe më vonë ata justifikuan fillimin e luftërave jashtë vendit për të sjellë demokracinë dhe lirinë për kombet e tjera.
Pasi SHBA-ja i dha pavarësinë Filipineve në vitin 1946, ajo vendosi disa nga kushtet e veta, duke përfshirë një prani masive ushtarake në vend dhe marrëveshje ekonomike që përfituan shumë nga ajo.
Gjithashtu, SHBA-të mbetën të përfshira në politikën e vendit për dekada të tëra pas kësaj, përfshirë gjatë diktaturës së Markos dhe pas futjes së sistemit demokratik në vitet ’80.
Pushtimi amerikan i Irakut në vitin 2003 merret gjithashtu si shembull i përpjekjeve perandorake të SHBA-së. Ashtu si gjatë ndërhyrjeve në Filipine, Nikaragua, Haiti dhe Irak, ajo kishte jo vetëm komponentë ushtarakë, por edhe politikë, ekonomikë dhe socialë.
Megjithëse arsyeja kryesore e pushtimit ishte gjoja posedimi i armëve të shkatërrimit në masë nga Sadami (edhe pse nuk kishte prova për këtë), dhe demokratizimi si një arsye dytësore, më vonë doli në pah.
Sipas ekspertëve, administrata e George W. Bush e pa atë si një mundësi jo vetëm për të transformuar Irakun, por edhe të gjithë rajonin, ose, theksojnë ata, shpresonte se kjo do të stimulonte një valë demokratizimi përmes vendeve të tjera që do të shihnin se mënyra amerikane e jetesës, vlerat liberale dhe tregu i lirë ishin mënyra më të mira për të jetuar.
Megjithatë, përkundrazi, Iraku dhe vendet përreth u zhytën në kaos, dhunë dhe sulme terroriste, të cilat kërcënuan jo vetëm paqen rajonale, por edhe ndërkombëtare.
Kjo ishte në mbështetje të tezës se në disa vende demokracia thjesht nuk është e zbatueshme, për arsye historike, kulturore e të tjera. Një argument i ngjashëm u dëgjua në rastin e Afganistanit.
Mënyra amerikane e jetesës
Përveç imperializmit amerikan, diskutohet edhe për imperializmin kulturor amerikan, pra kulturën kapitaliste që po përpiqet t’i imponohet botës.
Kjo bëhet përmes Hollivudit dhe industrisë së pop-it në përgjithësi, por edhe duke popullarizuar produktet amerikane dhe përhapjen e tyre në botë në përputhje me praktikat neoliberale, pra të nxitura nga fitimi, që krijon një kulturë konsumiste.
Ky lloj imperializmi nuk kryhet me forcë, por me tërheqje, ndërsa nga ana tjetër, vendet që marrin ndikimin e tij, nuk kanë ndonjë efekt të ngjashëm në Amerikë.
Duke marrë parasysh ndikimin kulturor, ushtarak, ekonomik dhe politik të SHBA-së në mbarë botën, me të drejtë shtrohet pyetja nëse ekziston sot një “Perandoria Amerikane” e re. /tesheshi.com/
