SHBA në vitet 1990 ndihmoi që t’u jepet fund luftërave në Bosnjë dhe në Kroaci. Edhe sot Amerika e ndërmerr iniciativën në Ballkan. Europa duhet të angazhohet më intensivisht, mendon Christian Schwarz-Schilling.
Në fund të korrikut të këtij viti gazeta britanike Guardian botoi artikullin me titull “Bill Clinton pushed ‘appeasement’ of Serbs after Srebrenica massacre”. Gazetari Julian Borger duke u bazuar në dokumentat e hapura për publikun nga Clinton Digital Library lidhur me politikën e SHBA-së ndaj Bosnjë-Hercegovinës arrin në konkluzionin, se presidenti i SHBA-së dhe ekipi i tij synonin me shumë vendosmëri fundin e luftës (1992-95) për ish-republikën jugosllave.
Sipas Borger, Clinton menjëherë pas gjenocidit në Srebrenicë donte t’i kërkonte qeverisë së Bosnjes të drejtuar nga myslimanët, që të bënin lëshime territoriale ndaj serbëve të Bosnjes. Madje një ndarje përgjatë linjës etnike duke përfshirë edhe “Land Swap” si dhe një referndum për shkëputjen e pjesës së vendit të kontrolluar nga serbët, kjo përmendej pas dy tri vjetësh në një dokument strategjik me emërtimin “Endgame”.
Nëse e lexon me kujdes dokumentin “995-07-20A, NSC Paper Bosnia Endgame Strategy”, has në një kontekst krejt tjetër. Këshilltarët e Clintonit janë përpjekur të paraqesin, se me çfarë masash mund të arrihej paqja në Bosnjë. Këtu të bie në sy, që propozimet e tyre përmbajnë edhe opcione, që kanë qenë të njohura shumë më përpara. Qysh në vitin 1993 Lord Owen, drejtuesi britanik i bisedimeve për Europën, propozoi një plan për një copëzim edhe më të madh të Bosnjës.
Vallë presidenti Clinton e ka vlerësuar vet “Endgame” dhe e ka konsideruar atë si të mirë? Lidhur me këtë nuk shkruhet asgjë në artikullin e Julian Borger e po ashtu asgjë nuk dihet për këtë. Çfarë ndodhi atëherë pas gjenocidit në Srebrenicë dhe përpara bisedimeve në Dejton?
Konferenca në Split
Politika britanike për Bosnjën nuk donte të përzihej më thellë, donte t’i drejtonte bisedimet pas Srebrenicës në të njëjtin stil si edhe më parë – ndonëse sulmet serbe vazhdonin të avanconin dhe me këtë afronte edhe pushtimi i tërë i vendit duke konturuar kësisoj katastrofën tjetër pas Srebrenicës në qytetin perëndimor të Bosnjes, Bihać.
Paqja nuk u arrit prej lëshimeve të përmendura nga Julian Borger, por nga konferenca e Splitit. Më 22 korrik 1995 presidenti i Bosnjes, Alija Izetbegović dhe homologu i tij kroat Franjo Tuđman u takuan në qytetin bregdetar kroat, përë të shpallur një deklaratë të përbashkët mbi bashkëpunimin ushtarak të Kroacisë dhe Bosnjës. Unë vet, autori i këtij komenti, asokohe kam qenë i pranishëm.
“Oluja” çliron edhe Bosnjën perëndimore
Ofensiva kroate që pasoi “Oluja” (Sulmi, më 4 deri më 8 gusht 1995) solli kthesën ushtarake dhe ishte një ndër çastet më të rëndësishme në luftën për ish-Jugosllavinë. Ushtria kroate çliroi pjesët e Kroacisë deri në atë çast të pushtuara prej serbëve, ajo boshnjake mundi të rimarrë territoret boshnjake në perëndim të Bosnjës.
Jo NATO -ja, por “Oluja” i dha fund luftës në dy ish-republikat jugosllave. Prej “Oluja-s” u shmangën të gjitha rezervat, që ekzistonin deri në atë çast në radhët e bashkësisë ndërkombëtare dhe në NATO kundër një ndërhyrjeje më të fuqishme në luftë; prej “Oluja-s” ndryshoi tërësisht situata e luftës.
Europa mbeti pasive
Ndërkohë në NATO dhe veçanërisht nga Britania e Madhe dhe Franca pati një angazhim me insistim kundrejt presidentit të SHBA-së, Bill Clinton për të ndalur këtë kundërofensivë, duke argumentuar se kjo mund të nxisë Serbinë e madhe të pushtojë nga ana tjetër… “to stop this counteroffensives, arguing that they may incite greater Serbia to invade from the other side, but Clinton said he refused.” (The Clinton Tapes von 2009, 277). Clinton refuzoi.
Sidoqoftë me sukseset ushtarake boshnjake dhe kroate dolën jashtë loje si strategjia ashtu edhe opcionet e dokumentit “Endgame”. Serbët e Bosnjës erdhën në tryezën e bisedimeve në Dejton. Mundësia e një shkëputjeje të “Republika Srpska” – pjesës së Bosnjes, që në luftë u „spastrua etnikisht” dhe ku tani jetojnë kryesisht serbë – në asnjë çast nuk ka qenë temë në tryezën e bisedimeve të paqes në qytetin e SHBA-së në fund të vitit 1995.
Injorim për SHBA-në
Se çfarë roli ka luajtur Europa që nga fillimi i luftrave në Ballkan në vitet 1990, kjo mundi të shihej qartë qysh në maj 1993. Asokohe presidenti Clinton dërgoi ministrin e tij të Jashtëm Warren Christopher në Europë, për të diskutuar mbi planet e ndërhyrjes të përpiluara në Amerikë – por politikanët europianë e injoruan të dërguarin e SHBA-së.
Vetëm aleanca e krijuar në Split mes Bosnjës dhe Kroacisë dhe faktit, që amerikanët i dhanë ndihmë ushtarake Kroacisë, bëri t’i jepej fund luftrave në Kroaci dhe në Bosnjë. Ne vetëm mund t’i jemi mirënjohës presidentit të atëhershëm amerikan Clinton, që të dy popujt i trajtoi me seriozitet dhe u ndihmoi atyre.
Appeasement? Një akuzë e padurueshme
Pikërisht Clintonin ta akuzosh tani për politikë appeasement kundrejt serbëve pas Srebrenicës, kjo shkon në kufijtë e deformimit të hitorisë. Artikulli anti-amerikan i gazetës, Guardian i ndihmon sot në radhë të parë separatistëve të përjetshëm, si p.sh. anëtarit aktual të presidencës boshnjake Milorad Dodik. Ai menjëherë në agjencinë boshnjako-serbe “Srna”, kërkoi që të „rehabilitohet ideja e SHBA-së për një secesion të Republika Srpska.”
Fakt është, që SHBA i ka ndihmuar për paqen asokohe Bosnjë-Hercegovinës, në një kohë kur Europa nuk donte të vepronte me vendosmëri. SHBA-ja vazhdon të jetë e angazhuar në Ballkanin Perëndimo – pavarësisht që nismat si ajo aktuale e të ngarkuarit të posçaëm të SHBA-së për Kosovën Richard Grenell mund të cilësohen si dritëshkurtër dhe të rrezikshme. SHBA-ja mbetet një aleate e fortë në Ballkanin Perëndimor, që ndërmerr iniciativën. Edhe rezoluta e senatit të SHBA-së në jubileun e 25 vjetorit të gjenocidit Srebrenicës deri më sot nuk është ndërmarrë nga asnjë shtet europian.
Ku ka mbetur Europa? Europa duhet sërish të angazhohet më intensivisht në Ballkanin Perëndimor, për të zhvilluar atje shtetin ligjor, demokracinë dhe të drejtat e njeriut. Artikuj si ai i Julian Borger në Guardian janë kthim në një shablon, që nxiti atëbotë luftrat e Ballkanit. Nuk është mirë për Guardian me të tilla rishkrime të nxituara të historisë. /DW/
Prof. Dr. Christian Schwarz-Schilling ka qenë nga viti 1982 deri 1992 ministër federal i Postës dhe Telekomunikacionit nga partia CDU. Ai e dorëzoi postin në shenjë proteste kundër qendrimit të qeverisë gjermane në luftën e Bosnjës. Në vitet 2006/07 ka qenë Përfaqësues i Lartë i BE në Bosnjë-Hercegovinë.
