Akullorja sapo u bë pak më e shtrenjtë këtë verë. Kjo për arsye se çmimi i vajit të kokosit, një përbërës kyç në akullore, u rrit në vitin 2025. Duke parë përpara, çmimet ka të ngjarë të rriten më tej ndërsa kërkesa vazhdon të tejkalojë furnizimin.
Në fund të majit, çmimi me shumicë i vajit të kokosit filipinez të dorëzuar në Roterdam, standardi i industrisë, arriti në 2,800 dollarë për ton, rreth dyfishi i atij që ishte një vit më parë.
Kushtet e pafavorshme të motit në Indonezi dhe Filipine, të cilat së bashku përbëjnë tre të katërtat e furnizimeve globale të vajit të kokosit, kanë goditur prodhimin. Ndaj dhe çmimet e akullores janë rritur.
Sipas analizës nga RIFT, një firmë konsulence britanike biznesi, çmimi i akullores në shkop dhe në kone në supermarkete në Mbretërinë e Bashkuar u rrit me 7.6 përqind në maj.
Për shkak të pikës së lartë të shkrirjes, vaji i kokosit e mban akulloren e prodhuar industrialisht të ngurtë për më gjatë në temperaturë ambienti. Çelësi për kompanitë ushqimore është që kjo të mund të arrihet pa ndikuar në shijen dhe strukturën e akullores.
Industria globale e akullores, me vlerë 81 miliardë dollarë në vitin 2024, tani po monitoron nga afër dinamikën e tregut që ndikon në çmimet e kokosit.
Çfarë roli luajti moti?
Kokosi gjendet në zonat tropikale, ku shumë shi dhe diell kanë një efekt pozitiv në rritjen e tij. Por fenomeni global atmosferë-oqean El Nino, i cili e bën sipërfaqen e Oqeanit Paqësor më të ngrohtë, ka çuar në mot të thatë në të gjithë Azinë Juglindore, veçanërisht nga qershori deri në tetor të vitit të kaluar.
Gjatë kësaj periudhe, fermat e kokosit u goditën nga nxehtësia ekstreme dhe thatësira. Meqenëse kokosit i duhet një vit për t’u rritur, modeli i motit i vitit të kaluar bëri që palmat të prodhonin më pak fruta se zakonisht në vitin 2025, duke ulur furnizimin.
Departamenti i Bujqësisë i Shteteve të Bashkuara pret që kushtet e pafavorshme të motit të shkaktojnë rënie të prodhimit global të vajit të kokosit në 3.6 milion ton në vitin 2024 dhe 2025, një rënie prej 5 deri në 10 përqind nga sezoni i kaluar.
Sipas analistëve, prodhimi ka të ngjarë të mbetet i ulët edhe në sezonin 2025/2026.
A kanë të bëjnë biokarburantet me çmimin e akullores?
Në tetor, qeveria filipinase urdhëroi përzierjen e sasive më të mëdha të esterit koko-metil në naftë. Esteri kokos-metil është një derivat yndyror i vajit të kokosit, i cili përzihet me naftë të rregullt për të prodhuar biodizel.
Deri vonë, ndikimi i politikës “kokos për naftë” ishte i kufizuar. Një objektiv përzierjeje prej 1 përqind u prezantua në vitin 2007, pastaj 2 përqind nga viti 2009. Por kjo ndryshoi vitin e kaluar, kur Manila e rriti objektivin në 3 përqind.
Qeveria ka njoftuar një rritje të mëtejshme në 4 përqind deri në fund të vitit 2025 dhe 5 përqind deri në fund të vitit 2026. Rritja prej 1 pikë përqindjeje kërkon 900 milionë kokosa shtesë për tregun e biokarburanteve, duke rritur kërkesën dhe çmimet.
Vitin e kaluar, Sekretari filipinas i Energjisë, Raphael Lotilla, tha se “përdorimi i një përzierjeje më të lartë të biokarburanteve është një zgjidhje fitimprurëse për të dyja palët, sepse ne po nxisim rritjen ekonomike, po mbështesim mbrojtjen e mjedisit dhe po përpiqemi për energji më të pastër”.
Nëse qeveria filipinase zbaton planin e saj, ajo do të përdorë 4.5 miliardë kokos për të prodhuar 500 milionë litra metil ester kokosi të nevojshëm për të përmbushur objektivin e saj të biodizelit deri në vitin 2026. Kjo do të ishte pothuajse një e treta e të korrave vjetore të vendit, e cila prodhon 15 miliardë kokos në vit.
Për kontekst, SHBA-të devijojnë rreth 40 përqind të të korrave të tyre vjetore të misrit në bioetanol, një karburant i bërë kryesisht nga niseshteja e misrit e fermentuar që synon të zvogëlojë emetimet e gazrave serrë.
A mund ta zëvendësojë vaji i kokosit kakaon?
Në një përpjekje për të ruajtur kufijtë e fitimit dhe për të kontrolluar kostot, një numër në rritje i prodhuesve të çokollatës kanë filluar të kërkojnë alternativa ndaj kakaos. Një alternativë e tillë është vaji i kokosit.
Në dhjetor, çmimi i një kontrate të ardhshme për kakaon në Bursën ICE Futures të SHBA-së u rrit në një rekord prej 12,931 dollarësh për ton, një rritje prej 177 përqind nga e njëjta periudhë e vitit të kaluar. Çmimet kanë rënë që atëherë, por ato mbeten të larta.
Çmimi i lartë i kakaos – aktualisht rreth 10,000 dollarë për ton – po mbahet nga mungesa e të korrave dhe kërkesa e vazhdueshme e konsumatorëve për produkte me bazë kakaoje, veçanërisht çokollatën.
Vaji i kokosit është një alternativë popullore ndaj gjalpit të kakaos, veçanërisht në recetat vegane ose pa produkte qumështi me çokollatë. Edhe me çmimin më të lartë, vaji i kokosit është akoma më i lirë se kakaoja.
“Pres që shumë prodhues të ëmbëlsirave dhe çokollatave ta zëvendësojnë kakaon me vaj kokosi në të ardhmen e afërt“, tha për Al Jazeera Felipe Pohlmann Gonzaga, një tregtar zviceran i mallrave.
Mania e mediave sociale
Platformat si TikTok dhe Instagram janë bërë një burim tjetër kërkese. Në vitet e fundit, kokosi është lavdëruar nga personazhe të famshëm si Gëyneth Paltroë dhe Kourtney Kardashian për përfitimet e tij ushqyese.
Wellness Mama, një faqe interneti e njohur shëndetësore, liston 101 përdorime për kokosin, duke përfshirë trajtimin për pagjumësinë, urthin, prerjet, aknet, hemorroidet, pickimet e mushkonjave dhe djegien nga dielli.
Në tregun e makijazhit dhe bukurisë, vaji i kokosit shihet si një alternativë natyrale dhe miqësore me mjedisin ndaj vajit të palmës. Konsumi industrial po rritet.
Ndërsa përfitimet shëndetësore të vajit të kokosit vazhdojnë të vihen në pikëpyetje, ky burim i vogël kërkese po rritet. Dhe ndërsa ato nuk do të kishin një ndikim të madh në vetvete, blerësit e ndërgjegjshëm për shëndetin po hyjnë në një treg tashmë të ngushtë, duke rritur çmimet.
A mund të rritet prodhimi i kokosit për të përmbushur kërkesën?
Pavarësisht popullaritetit në rritje të vajit të kokosit, zgjerimi i prodhimit nuk është i lehtë.
“Ndryshe nga kulturat e tjera, fermerët e kokosit nuk mund të shtojnë thjesht hektarë në përgjigje të çmimeve më të larta,” thotë Pohlmann Gonzaga.
“Duhet të paktën një vit që pemët të arrijnë pjekurinë dhe të prodhojnë. Shqetësimet për shpyllëzimin dhe ligjet mjedisore po e bëjnë gjithashtu zgjerimin të vështirë,” shtoi ai.
Ashtu si frutat e palmës, kokosi rritet në pemë në zonat tropikale ku pyjet përndryshe do të duhej të pastroheshin për t’i hapur rrugë më shumë pemëve.
“Rregulloret e shpyllëzimit të Bashkimit Evropian, për shembull, parandalojnë shkatërrimin e pyjeve biodiverse për të importuar monokultura,” tha Pohlmann Gonzaga.
Ai gjithashtu vuri në dukje se “po kalojmë nga El Nino në La Nino, i cili zakonisht sjell më shumë përmbytje në Azinë Juglindore. Pra, mbjellja, korrja dhe logjistika do të preken.” La Nino është një gjendje klimatike anormale në Oqeanin Paqësor ekuatorial, e kundërta e ekstremit të njohur si El Nino.
Me kërkesën për kokos që ka të ngjarë të mbetet e qëndrueshme dhe furnizimet e kufizuara, ai shtoi se nuk pret që çmimet të bien së shpejti.
“Mund të presim që çmimet e akullores të jenë të larta këtë verë dhe të mbeten të larta vitin tjetër,” tha ai.
“Për dashamirësit e akullores, mund të jetë koha për të filluar kërkimin e zëvendësuesve, siç është sherbeti i frutave.”
