Interneti është një vend i teorive “të çmendura” dhe njëra prej tyre pretendon se CIA praktikisht shpiku zhanrin e artit modern. Të tjerët tallen me idenë si spekulim pseudo-historik i mendjeve të shkujdesura.
Por cila është e vërteta?
Ekspresionistët abstraktë dolën nga errësira në fund të viteve 1940 për ta vendosur New York-un si qendër të botës së artit – por disa thonë se ata u bënë pengje të spiunëve amerikanë në Luftën e Ftohtë.
Vetëm pas Luftës së Dytë Botërore, diçka emocionuese ndodhi në botën e artit të New York-ut. Një energji e çuditshme, por dërrmuese filloi të kërciste nëpër qytet, pasi artistët që kishin luftuar për vite në varfëri dhe errësirë, papritmas gjetën besim dhe sukses. Së bashku ata formuan një lëvizje që përfundimisht u bë e njohur si ekspresionizëm abstrakt.
Një nga gjërat më të habitshme rreth ekspresionizmit abstrakt ishte shpejtësia me të cilën ai u ngrit në rëndësi ndërkombëtare. Edhe pse u desh shumë kohë që artistët e lidhur me të të gjenin stilet e tyre të veçanta, pasi lëvizja u kristalizua, në fund të viteve ‘40, ajo fitoi shpejt famë dhe më pas respekt. Nga vitet ‘50, përgjithësisht pranohej se zhvillimet më emocionuese në pikturë dhe skulpturë po ndodhnin në New York, jo në Paris. Në vitin 1957, një vit pas vdekjes së Pollock-ut në një aksident automobilistik, Muzeu Metropolitan pagoi 30,000 dollarë për Ritmin e Vjeshtës, një shumë e paparë parash për një pikturë të një artisti bashkëkohor në atë kohë.
Organizata e parë e koordinuar e inteligjencës amerikane doli nga sfidat e Luftës së Dytë Botërore. Me zhdukjen e kërcënimit të Boshtit, po ashtu edhe Zyra e Inteligjencës së Shërbimeve Strategjike, duke e lënë Amerikën të çarmatosur në botën e operacioneve të fshehta. Ndërsa Lufta e Ftohtë u përhap në të gjithë botën, udhëheqësit amerikanë kuptuan se kjo luftë do të ishte me spiunët, informacionet dhe misionet e fshehta dhe një garë hapësinore.
Në vitin 1947, Presidenti Truman organizoi një Agjenci Qendrore të Inteligjencës të përhershme.
Organizata e sapolindur nisi operacionet për të parë pas Perdes së Hekurt, por gjithashtu sulmoi Bashkimin Sovjetik në një front tjetër: propagandën.
BRSS e forcoi imazhin e saj duke e portretizuar veten si intelektualisht dhe kulturalisht superior ndaj Perëndimit – se ata ishin trashëgimtarët e vërtetë të iluminizmit evropian. Ajo e përqeshi Amerikën si një shkreti kulturore, parimet demokratike të së cilës kishin çuar në degjenerim artistik.
CIA e dinte se do t’i duheshin më shumë se spiunë dhe kodthyes për të fituar Luftën e Ftohtë. Propaganda e BRSS ishte një kërcënim për krenarinë kombëtare amerikane dhe nuk mund të kalonte pa përgjigje.
Ndaj dhe Amerika u kundërpërgjigj me forcë. Së pari, CIA financoi një version të animuar të “Ferma e Kafshëve” të George Orwell, duke i rrafshuar temat komplekse në një narrativë antikomuniste lehtësisht të tretshme. Por Amerika kishte nevojë për një rinovim kulturor më të thellë, më organik. Pastaj CIA iu drejtua lëvizjes së artit abstrakt në zhvillim.
Në vitin 1973, në një artikull në revistën Artforum, kritiku i artit Max Kozloff shqyrtoi pikturën amerikane të pasluftës në kontekstin e Luftës së Ftohtë. Ai pretendoi se po reagonte kundër “gjendjes shpirtërore vetë-uruese” të botimeve të fundit si “Triumfi i pikturës amerikane” të Irving Sandler (1970), historia e parë e ekspresionizmit abstrakt.
Kozloff vazhdoi të argumentonte se ekspresionizmi abstrakt ishte “një formë e propagandës dashamirëse“, në përputhje me ideologjinë politike të qeverisë së SHBA-së pas luftës.
Një numër esesh, artikujsh dhe librash ndoqën tekstin e Kozloff, të gjitha duke pretenduar se CIA kishte manipuluar disi ekspresionizmin abstrakt.
Gazetarja dhe historiania britanike Frances Stonor Saunders botoi një libër në vitin 1999 për CIA-n dhe “Luftën e Ftohtë Kulturore” në të cilin ajo pohoi: “Ekspresionizmi abstrakt u përdor si një armë e Luftës së Ftohtë”. Një sintezë e argumenteve të saj është e disponueshme në internet në një artikull që ajo shkroi për gazetën Independent në vitin 1995 – “Në mënyrën e një princi të Rilindjes – përveçse operonte fshehurazi – CIA ushqeu dhe promovoi pikturën ekspresioniste abstrakte amerikane në mbarë botën për më shumë se 20 vjet”, ka shkruar ajo.
David Anfam është më i kujdesshëm. Ai thotë se është një “fakt i mirë-dokumentuar” që CIA ka kooptuar ekspresionizmin abstrakt në luftën e saj propagandistike kundër Rusisë.
“Edhe piktura e re amerikane kishte disa fonde të CIA-s pas saj,” thotë ai. Sipas Anfam, është e lehtë të kuptohet pse CIA donte të promovonte ekspresionizmin abstrakt. “Është një strategji shumë dinake dhe cinike”, shpjegon ai, “sepse tregoi se në Amerikë mund të bësh çfarë të duash”.
Deri në vitet ‘50, ekspresionizmi abstrakt ishte i lidhur me konceptin e lirisë individuale: pikturat e tij kuptoheshin si një shprehje e jetës së brendshme subjektive të artistëve që i pikturuan ato.
Si rezultat, lëvizja ishte një fletë e dobishme për stilin realist zyrtar sovjetik të Rusisë. “Amerika ishte toka e të lirëve, ndërsa Rusia ishte e mbyllur, nga pikëpamja kulturore,” thotë Anfam, duke përshkruar perceptimin që CIA donte të nxiste gjatë Luftës së Ftohtë.
Kjo, natyrisht, nuk do të thotë se vetë artistët ishin bashkëpunëtorë me CIA-n, ose madje ishin të vetëdijshëm se ajo financonte ekspozita të ekspresionizmit abstrakt, shkruan BBC. Megjithatë, cilado qoftë e vërteta rreth shtrirjes së përfshirjes financiare të CIA-s në ekspresionizmin abstrakt, Anfam beson se ishte “gjëja më e mirë për të cilën institucioni ka paguar ndonjëherë”.
“Më mirë që ata të shpenzojnë para për ekspresionizëm abstrakt sesa për të rrëzuar diktatorët e majtë”. /tesheshi.com/
