(Shënime për romanin “E shtuna” e Ian McEwan)
Nga Agim Baçi
A jemi ne të përgatitur të veprojmë me qetësinë e duhur përballë një të papriture, që vjen e na rrëzon përditshmërinë? A mendojmë ne për të pamundurën përballë nesh? Për atë që është krejt ndryshe e që në një çast kërkon një përgjigje? Për ato rrethana që nuk kanë kaluar kurrë në mendjen tonë, por që kërkojnë zgjidhje? Ian McEwan, shkrimtari anglez, fitues i çmimit “Booker Prize” në vitin 1998, ka mundur të ndërtojë një version të së papriturës, me të gjithë këto pyetje, të cilët rrëzojnë çdo brishtësi dhe qetësi, duke e vënë njeriun përballë zgjidhjeve që i ka menduar jo të tijat, jo për “të kulturuarit” dhe jo me njerëzit e tij të dashur.
“E shtuna” vjen e ndërtohet nga një prozë në vëzhgim në një prozë debati e deri tek aksioni, për t’iu kthyer sërish realitetit. Por jo më me të njëjtën qetësi. Neurokirurgu Henri Perouni, duket se ka menduar një jetë në qetësi bashkë me bashkëshorten e tij, Rozalindën, dhe dy fëmijët, Deizin dhe Teon, duke besuar se asgjë nuk mund t’ia prishë përditshmërinë. Por tashmë fëmijët janë rritur dhe debatet që ndodhin në shoqëri kanë nisur t’i lënë në çdo derë pikëpyetjet. Ngjarja ndodh brenda të së shtunës, 15 shkurt 2003, kur protestat në rrugë dhe debatet pro dhe kundër ndërhyrjes ushtarake në Irak, çështjet e lirisë dhe barazisë, vijnë e bëhen temë e rëndësishme. Por gjithçka është normale për atë që kërkohet të debatohet, deri në çastin kur familja Perouni tronditet nga hyrja me forcë në shtëpi e Baksterit, një i sëmurë mendor, dhe Neixhëllit, mikut të tij, më te cilët neurokirurgu ka pasur një debat me tone shumë të nxehta për shkak të përplasjes së makinave po atë mëngjes. Gjithçka më pas e menduar bie. Në skenë hyn instinkti, përshtatja, gjetja e rrugëve për t’i shpëtuar një situate që është e frikshme dhe perverse.
“Henri është tre metra larg Baksterit. Kur Rozalinda përmendi thikën, ai ngriu në vend, ndërkohë që ishte gati të hidhte një hap. Dhe tani, si një fëmijë që luan me hapat e gjyshes, përpiqet të sjellë këmbën e prapme me një nivel me të parmen, larg njëra-tjetrës. Me sy, e me një tundje të lehtë të kokës, Rozalinda e paralajmëron që të largohet. Ajo nuk e di nga ka ardhur e gjithë kjo; mendon se janë thjesht grabitës, se është më e arsyeshme që t’i lënë të marrin ç’të duan e të shpresojnë që të largohen. Nuk e ka idenë as për patologjinë e tij. Gjithë ditën, ajo përplasje në rrugën e Universitetit, nuk i është hequr nga mendja, si një notë e qëndrueshme pianoje. Por ai, pothuajse e kishte harruar bakterin, jo faktin se ai ekzistonte, sigurisht, por realitetin e tij fizik të axhituar, atë të verdhën e neveritshme të nikotinës, dorën e djathtë që i dridhet, atë shprehinë prej majmuni të lartësuar pak tani edhe nga kapuçi”. (Ian McEwan, “E shtuna”, “Skanderbeg’Books”, 2005, f. 225)
Hyrja e Baksterit në skenën e familjes së qetë dhe të rehatshme të neurokirurgut Perouni pas një përplasje të rastësishme në rrugë me makinë dhe pas një pakujdesie në sjelljen e këtij të fundit, mjafton për të ndërtuar një foto të së pamenduarës. Sa herë i afrohemi të shquajmë detaje në këtë “foto” do të gjejmë aty gjëra që kanë qenë e nuk i kemi vënë re, gjëra apo njerëz të cilave u kalojmë çdo ditë pranë, por nuk i shohim. Sepse nxitojmë në përditshmërinë tonë, në debatet tona, në monotoninë tonë.
A duhet të jenë edhe të tjerët, ata që janë disi larg përditshmërisë sonë, pjesë e mendimit tonë? A i mendojmë fjalët përpara se t’i themi, përpara se të gjykojmë dikë? McEwan ka sjellë një baba që është kujdesur për familjen e tij, që ka sukses, që ka edukuar një poete dhe një muzikant. Ai nuk e shmang debatin, por është pjesë e betejës që vjen përmes atyre që kanë dëmtuar imazhin. Nga dritarja e tij ai sheh protestën, avionët që fluturojnë, mendon për punët dhe marrëdhëniet me kolegët, Rozalindën dhe jetën e saj. Por deri në një çast, kur tek ai nuk ka trokitur e papritura, ai tjetri, që është një asgjë përballë përditshmërisë së tij. Dhe më pas ajo, e pamenduara, bëhet e pushtetshme dhe kërkon zgjidhje.
Janë vetëm 24 orë, por gjithnjë mjaftojnë për të ndodhur diçka e pamenduar. Madje edhe më pak çaste ajo vjen. Përballë këtij realiteti, ne duhet të shohim brenda vetes, të besojmë se bota nuk rrotullohet rreth nesh. Se jemi pjesë e pandashme e marrëdhënies me Tjetrin, e nëse nuk e kemi menduar atë, atëherë rrezikojmë të gjendemi përballë asaj që nuk do mundemi dot ta shmangim, ose që do të rrëzojë gjithë brishtësinë që e kemi menduar deri atë çast si botën e vetme. /tesheshi.com/
